در ادامه سوژه بررسی شرایط تحقق اکران عمومی فیلم‌های مستند در سینماهای ایران با مهدی باقری از مستندسازان کشورمان گفتگویی داشته‌ایم که وی درباره شرایط اکران فیلم مستند در سینماهای ایران به خبرنگار مهر گفت: هرچند که بسیار خوشحالیم فیلم‌های مستند سینمایی شرایط اکران را در گروه سینمایی «هنر و تجربه» پیدا کرده‌اند، اما فراموش نکنیم که این اکران در حال حاضر محدود، نامنظم و در مواردی گیج‌کننده است.
وی افزود: با وجود برخی اشکال‌ها در شرایط اکران مستند در گروه سینمایی «هنر و تجربه» تمامی مستندسازان از آن حمایت کرده‌اند ولی متاسفانه همین اکران محدود نیز با مخالفت‌های بسیار بخش سینمای بدنه روبه‌رو شده است.
دلایل مخالفت سینمای بدنه با اکران فیلم مستند
این مستندساز دلایل مخالفت آن بخش از سینمای بدنه و تجاری کشور که آثار قابل اعتنایی ندارند با اکران فیلم‌های مستند سینمایی را به این شرح بیان کرد: اهالی سینمای بدنه به خوبی می‌دانند که سینمای مستند در همه دوران از منظر فرم و روایت همیشه پیشرو بوده و فیلم‌های مطرح ایرانی در سطح جهان با زیبایی شناسی سینمای مستند ساخته شده‌اند. بر این اساس آنها احساس می‌کنند که با اکران فیلم مستند، ذائقه مخاطب ایرانی تغییر پیدا می‌کند.
باقری ادامه داد: اگر تغییر ذائقه مخاطب ایرانی رخ بدهد، دیگر این فیلمسازان نمی‌توانند فیلم‌های تجاری خود را که خالی از هرگونه اندیشه و تفکری است، بفروشند. به عبارتی ترس این بخش از سینمای بدنه از اکران فیلم‌های مستند در این است که مخاطب با دیدن مستندها دیگر پولی برای دیدن فیلم‌های آنها خرج نکند.
کارگردان فیلم «اهالی خیابان یک طرفه» همچنین به قابلیت اکران گسترده فیلم مستند در سینماهای کشور اشاره کرد و گفت: فیلم‌های مستند سینمایی از هر دو جنبه موضوع و کیفیت ساخت، قابلیت اکران در همه سینماها را دارد و قطعا نظر مخاطبان بسیاری را نیز به خود جلب خواهد کرد بنابراین برای ارتقای میزان ارتباط مخاطبان با سینمای مستند هم باید تعداد سینماهای نمایش دهنده بیشتر شود و هم حجم تبلیغات افزایش پیدا کند. متاسفانه اکنون حجم عمده اخبار و تبلیغات درباره سینمای داستانی و بازیگرهاست.
سینمای مستند ایران در جهان خوش درخشیده است
باقری در بخش دیگری از این گفتگو با اشاره به شرایط سخت تولید فیلم مستند در ایران و حجم اندک نقدینگی در ساخت، گفت: تاکنون حجم عمده بودجه‌هایی که دولت‌ها به صنعت سینما اختصاص داده‌اند صرف تولید آثار سینمای داستانی شده و بخش ناچیزی از آن نصیب سینمای مستند شده است. بر این اساس مستندسازان همیشه ناچار بوده‌اند با امکانات ناچیزی به تولید آثار خود بپردازند.
کارگردان فیلم «از ناصریه تا ناصرخسرو» اضافه کرد: با وجود امکانات محدود، سالانه حدود هزار و ۲۰۰ فیلم مستند در ایران، اعم از سینمایی، تلویزیونی و تبلیغاتی ساخته می‌شود که از این بین به طور میانگین حدود ۲۰ فیلم قابلیت اکران دارند. جالب است که در اکثر جشنواره‌های معتبر سینمایی جهان فیلم‌های مستند ایرانی نیز حضور جدی دارند و بسیار بیشتر از فیلم‌های سینمای داستانی ایران در این جشنواره‌ها درخشیده‌اند، به عبارتی صادرات فرهنگی ایران از طریق فیلم‌های مستند صورت می‌گیرد.
وی در ادامه به محرومیت مخاطبان ایرانی از تماشای فیلم‌های مستند شاخص اشاره کرد: تا قبل از اکران فیلم‌های مستند در گروه سینمایی «هنر و تجربه» شبکه‌هایی مانند National Geographic و BBC ذائقه دیدن فیلم مستند را در مردم برانگیخته بودند و با این اوصاف کماکان مخاطبان ایرانی از تماشای فیلم‌های مستند ایرانی، به دلیل محدودیت اکران آنها، محرومند. حتی مسئولان فرهنگی برخی از مراکز استان‌ها نیز با اعمال نفوذ باعث عدم تحقق همین اکران محدود می‌شوند.
فیلم مستند اولویت صدا و سیما نبوده است
کارگردان فیلم «مرغ سحر» در بخش دیگری از این گفتگو به نقد عملکرد سازمان صدا و سیما در برخورد با آثار مستند پرداخت و گفت: مستندسازان تمام کشورهای دنیا به همکاری خود با تلویزیون‌های ملی‌شان افتخار می‌کنند، اما عملکرد سازمان صدا و سیما به گونه ای است که چندان علاقه‌ای به کار با این نهاد نداریم. فیلم مستند هیچگاه در اولویت کاری سازمان صدا و سیما نبوده و به طور کل این نهاد آثار مناسبی را در این حیطه تولید نکرده است.
وی در ادامه سهم سازمان صدا و سیما در تولید و معرفی فیلم مستند در سال‌های اخیر را نزدیک به صفر ارزیابی کرد و گفت: من در سال‌های اخیر در زمره مستندسازان پرکار بوده‌ام و فیلم‌هایم در تعدادی از جشنواره‌ها حضور داشته‌اند، اما در طول این مدت هیچگاه از تلویزیون و شبکه مستند پیشنهادی مبنی بر همکاری در تولید یا خرید و پخش فیلم‌هایم نداشته‌ام. مدیریت شبکه مستند در سال گذشته به دلیل ضعفی که داشت تغییر کرد، اما کماکان این شبکه بودجه چندانی ندارد.
این فیلمساز با اشاره به این نکته که تلویزیون به خاطر قوانینی که دارد بیشتر شبیه یک بنگاه تجاری شده است، گفت: کار کردن با صدا و سیما باعث می‌شود مستندساز از تامین معیشت روزمره خود نیز باز بماند. من سال‌ها با صدا و سیما کار کرده‌ام و آخرین همکاری من نیز دو سال پیش بود که هنوز نتوانسته‌ام دستمزد آن را وصول کنم.
باقری در ادامه مدیران سازمان صدا و سیما را به برخورد منصفانه با مستندسازان مستقل دعوت کرد و با اشاره به عواقب فروش فیلم به شبکه‌های خارجی، گفت: تلویزیون با مستندسازان مستقل، در نقش یک باجگیر برخورد می‌کند؛ یعنی نه می‌گذارد این هنرمندان آثار خود را به تلویزیون‌های خارجی بفروشند و نه خود با یک قیمت منصفانه نسبت به خریداری فیلم‌ها اقدام می‌کند. بنابراین مستندساز ناچار است برای تامین نیازهای ابتدایی خود مانند هزینه اجاره خانه، فیلمی را که با هزار زحمت ساخته با نازل‌ترین قیمت در اختیار صدا و سیما بگذارد.
کارگردان فیلم «پیر پسر» همچنین به لزوم حل مشکلات اقتصادی مستندسازان اشاره کرد: در کشور ما هزینه ساخت فیلم مستند به طور متوسط دقیقه‌ای یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است، اما مدیران تلویزیون فیلم‌ها را دقیقه‌ای ۱۵۰ هزار تومان قیمت‌گذاری می‌کنند. با این وصف اگر به آنها اعتراض کنیم که هزینه تولید بسیار بیشتر از این حرف‌هاست در پاسخ می‌گویند که بیایید با عواملی که ما به شما معرفی می‌کنیم کار کنید که دستمزدهای کمتری می‌گیرند. حال با وجود این وضعیت اگر فیلمساز اثر خود را در نهایت به تلویزیون بفروشد، در زمان پخش فیلمش به صورت بریده شده و همراه با اصلاحاتی بی‌جا و حتی دستکاری تیتراژ پخش می‌شود.
دلایل ایجاد کمپین «نمایش فیلم مستند رایگان نیست»
باقری در پاسخ به پرسشی مبنی بر دلایل راه‌اندازی کمپین «نمایش فیلم مستند رایگان نیست» که توسط خودش و پژمان مظاهری پور، مونا زاهد و بهروز ملبوس باف ایجاد شده است، گفت: در واکنش نسبت به سال‌ها نبود مدیریت صحیح در عرصه حمایت از فیلم مستند و احقاق حقوق اولیه مستندسازان، من و همکارانم کمپین «نمایش فیلم مستند رایگان نیست» را راه‌اندازی کردیم.
وی افزود: متاسفانه قوانین پایه‌ای درباره حقوق پخش فیلم مستند وجود ندارد. چرا باید یک موسسه آموزش عالی از فیلم من بدون پرداخت حق پخش، بهره آموزشی ببرد و در ادامه بگوید که همین که اثر را پخش کرده، لطف بسیاری در حق من کرده است. جالب است که در مقابل این مشکلات صنوف سینمایی قوانینی برای حمایت از فیلمساز ندارند.
این مستندساز در پایان با اشاره به این نکته که سرمایه‌گذاران فیلم مستند هیچ برنامه‌ای برای اکران ندارند، اظهار کرد: نهادهای سرمایه‌گذار در تولید فیلم مستند معمولا دولتی هستند، بنابراین هیچ برنامه‌ای برای اکران و بازگشت سرمایه ندارند. ما با ایجاد این کمپین به این نهادها توصیه کرده‌ایم که برای ایجاد تحرک در بازار اقتصادی فیلم مستند، بخشی از حقوق مالکیتی خود را به ما بدهند تا ما بتوانیم این فرهنگ را نهادینه کنیم که تماشای فیلم مستند رایگان نیست.