خبرگزاری مهر- گروه اقتصادی- زهرا مهدوی: واردات، فی نفسه مذموم نیست؛ وقتی پای تامین نیازهای اساسی مردم در میان باشد، ناگزیر باید انجام شود؛ اما همین واردات، گاهی روی سیاه خود را به نمایش می‌گذارد و آنها که سالیان دراز از محل واردات، جریانی دایمی از سود را برقرار کرده بودند، در برابر هر اقدامی که منجر به خودکفایی، کاهش و توقف واردات شود، مقاومت و کارشکنی می‌کنند تا به منافع ناشی از وارداتشان گزندی وارد نشود.
علیرضا مهاجر، مجری طرح دانههای روغنی کشور و مشاور وزیر جهاد کشاورزی در گفتگوی تفضیلی با خبرنگار مهر، از برخی کارشکنی‌ها در برابر خوداتکایی در تولید دانههای روغنی پرده برداشت و درباره وضعیت فعلی تولید این محصولات، برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی برایدر این زمینه و مزایای تامین دانههای روغنی در داخل کشور توضیحاتی ارایه داد و تاکید کرد که این وزارتخانه اجازه نمی‌دهد رخدادهای گذشته در این زمینه تکرار شود و در زمینه خوداتکایی کوتاه نخواهد آمد. مشروح این گفت‌وگو از نظر گرامی‌تان می‌گذرد:
اجازه نمی‌دهیم اتفاقات گذشته تکرار شود و از این امر کوتاه نخواهیم آمد چراکه کوتاه آمدن در این زمینه به معنی بازگشت به گذشته است** سال گذشته یکی از مشکلاتی که در حوزه دانههای روغنی بوجود آمد، امتناع کارخانجات از خرید دانه های روغنی تولید داخل بود، تا جایی که واکنش تند اقای حجتی را هم در پی داشت. این اتفاق را چطور مدیریت کردید؟
-مهاجر: در این زمینه ابتکاری که وزیر جهاد کشاورزی به خرج داد، این بود که اعلام کرد، امسال هر کس قصد واردات روغن دارد باید دانه داخلی را هم خریداری کند؛ در واقع شرایطی ایجاد شد که واردکنندگان به شرط خرید هریک کیلوگرم دانه داخلی مجوز واردات ۷ کیلوگرم روغن خام را دریافت کنند. علاوه بر این، تخفیفی هم روی تعرفه واردات به آنان داده شد و این امر کارخانجات را به خرید دانه های داخلی ترغیب کرد.
**اجرای این طرح، تا چه اندازه به حل مشکلات موجود در زمینه خرید دانههای روغنی کمک کرد و کارساز بود؟
-مهاجر: امسال هیچ مشکلی در زمینه خرید و پرداخت مطالبات کشاورزان نداشتیم و بعد از ۴۰ سال اولین باری بود که خرید به موقع انجام شده و پول کشاورزان هم به موقع پرداخت شده است. در واقع بزرگترین مشکل ما در زمینه تولید دانههای روغنی، خرید و پرداخت مطالبات کشاورزان بوده که خوشبختانه امسال این مشکل حل شد و اگر این روند تداوم پیدا کند، عملکرد و تولید توسعه خواهد یافت.
چون روغن نباتی جزو کالاهای اساسی محسوب و با ارز دولتی وارد می‌شود، کارخانجات روغن کشی و روغن نباتی که اکثر سهامداران آنها افراد مشخصی هستند، علاقمند به واردات این محصولات هستند**در این میان بحث جابجایی ۴ میلیارد دلار پول مطرح است وقطعا با رونق تولید داخل به منافع واردکنندگان آسیب می‌رسد، فکر می‌کنید این مساله دلیل اصلی امتناع از خرید دانههای روغنی باشد یا اینکه مسائل دیگری هم در پشت پرده وجود دارد؟
-مهاجر: دانههای روغنی را معمولا باید کارخانجات روغن کشی خریداری کنند اما چون روغن نباتی جزو کالاهای اساسی محسوب و با ارز دولتی وارد می‌شود، کارخانجات روغن کشی و روغن نباتی که اکثر سهامداران آنها افراد مشخصی هستند، علاقمند به واردات این محصولات هستند چراکه برایشان ارزان‌تر تمام می‌شود. در واقع سودی که از خرید روغن خام نصیب این افراد می‌شود از رغبت آنان برای خرید دانههای داخلی می‌کاهد.
**نخریدن دانههای داخلی، چقدر به طرح خوداتکایی این محصولات و کاهش واردات روغن ضربه خواهد زد؟
-مهاجر: وقتی دانه داخلی خریداری نشود چون بازاری جز کارخانجات ندارد، قطعا سال آینده کشاورزان آن را کشت نمی‌کنند و در نتیجه واردات توجیه پذیرتر و بیشتر می‌شود که این امر در زمینه مباحث بهداشتی و پاره‌ای دیگر از مسائل تاثیر منفی دارد. مگر اینکه انگیزه بسیار بالایی برای آنان ایجاد شود یا اینکه فشار دولت بر آنان افزایش پیدا کند تا مجبور به خرید دانه داخلی شوند.
** در مورد کلزا چطور؟
-مهاجر: کلزا هم محصولی است که باید کارخانجات روغن کشی آن را خریداری و فرآوری کنند. «کنجاله دام و طیور» و «روغن خام» دو فرآورده‌ای هستند که از کلزا به دست می‌آیند. پس از اینکه کلزا تبدیل به روغن خام شد، روغن خام وارد کارخانه روغن نباتی می‌شود. اگر کارخانه روغن کشی دانه را نخرد، محصول روی دست کشاورزان می‌ماند و چون فساد پذیری آن بالاست، از بین می‌رود و کشاورز زیان می کند و بطور طبیعی سال بعد کشاورز اقدام به کشت آن نمی‌کند.
**به همین دلیل بود که شرکت بازرگانی دولتی را وارد گود کردید.
برای جلوگیری از روند گذشته، تسهیل در خرید دانههای روغنی و پرداخت به موقع پول کشاورزان وزارت جهاد کشاورزی شرکت بازرگانی را به عنوان مباشر خرید تعیین کرد-مهاجر: بله، برای جلوگیری از روند گذشته، تسهیل در خرید دانههای روغنی و پرداخت به موقع پول کشاورزان، وزارت جهاد کشاورزی شرکت بازرگانی را به عنوان مباشر خرید تعیین کرد. این شرکت هم دانههای روغنی را خریداری و پول کشاورزان را پرداخت کرد. بعد برای اینکه کارخانجات را ترغیب کنیم که دانه های خریداری شده را وارد چرخه تولید کنند، اعلام کردیم در قبال خرید دانه داخلی، مجوز واردات می دهیم.
** امتناع کارخانجات از خرید، آیا ضربه ای به تولید داخلی زد؟
-مهاجر: با توجه به کارشکنی‌های سال گذشته در زمینه خرید سویا وعدم پرداخت به موقع پول کشاورزان، سطح زیر کشت این دانه در کشور کاهش یافت اما با توجه به شرایط خوب آب و هوایی و همچنین انجام اقدامات ترویجی، مدیریتی و آموزشی مناسب، عملکرد تولید این محصول افزایش پیدا کرد و باعث شد که تولید سویا نسبت به گذشته ۴۰ درصد رشد داشته باشد.
**آیا این روند برای سال آینده نیز ادامه خواهد یافت یا اینکه وزارت جهاد تدابیر دیگری را اتخاذ خواهد کرد؟
-مهاجر: امسال با تدابیر اتخاذ شده، خرید همه دانههای روغنی از جمله کلزا، آفتابگردان، گلرنگ و سویا در سال‌جاری توسط شرکت بازرگانی دولتی انجام و تمام مطالبات کشاورزان هم پرداخت شده در حالی که برداشت هنوز به طور کامل تمام نشده است ضمن اینکه ما پیگیری می‌کنیم پروسه خرید در سال آینده نیز مشابه امسال انجام شود.
**تا چه اندازه مصر هستید که این پروسه خرید در سال‌های آینده نیز ادامه پیدا کند و تکرار شود؟
-مهاجر: ما اجازه نمی‌دهیم اتفاقات گذشته تکرار شود و از این امر کوتاه نخواهیم آمد چراکه کوتاه آمدن در این زمینه به معنی تکرار اتفاقات گذشته و حاکم شدن وضعیت قبل است.
**به طرح خود اتکایی دانههای روغنی نیز بپردازیم که اصلا قرار است در این طرح چه اتفاقاتی رخ دهد؛ درحال حاضر بیش از ۹۰ درصد نیاز کشور به روغن از طریق واردات تامین می‌شود، در پایان برنامه چه وضعیتی خواهیم داشت؟
کلزا مهم‌ترین محصول برای پایداری تولید گندم است، اگر در تناوب گندم، کلزا نداشته باشیم پایداری تولید این محصول از بین خواهد رفت و دوباره واردکننده گندم خواهیم شد-مهاجر: ما برنامه‌ای ۱۰ سال برای خوداتکایی دراین زمینه داریم که براین اساس باید تا در پایان این ۱۰سال، حداقل ۷۰ درصد نیاز کشور را به روغن در داخل تامین کنیم؛ بیشترین تمرکز ما در این زمینه روی محصول کلزا است چراکه این دانه در پاییز کشت می‌شود و از نزولات جوی استفاده می‌کند بنابراین به حل بحران کم آبی کشور نیز کمک خواهد شد.
علاوه بر این کلزا مهم‌ترین محصول برای پایداری تولید گندم است، اگر در تناوب گندم، کلزا نداشته باشیم پایداری تولید این محصول از بین خواهد رفت و دوباره واردکننده گندم خواهیم شد.
** خوداتکایی ۷۰ درصدی در تولید دانه های روغنی چه میزان صرفه جویی ارزی برای کشور خواهد داشت؟
-مهاجر: این موضوع بستگی به قیمت ارز و محصول خارجی در آن زمان دارد اما به طور کلی می‌توان گفت از هر میزان ارزی که قرار است از کشور خارج شود، ۷۰ درصد آن صرفه جویی می‌شود به‌عنوان مثال اگر میزان ارز خروجی همین ۴ میلیارد دلار فعلی باشد، ۳ میلیارد تومان آن صرفه جویی می‌شود.
**اشاره شد که بیش از ۹۰ درصد از نیاز ما به روغن از طریق واردات تامین می‌شود؛ موضوع مهمی که اخیرا هم بسیار موردتوجه قرار گرفته و درباره آن بحث می‌شود این است که تمام روغن‌های وارداتی به کشور تراریخته است. نظر شما در این زمینه چیست؟
-مهاجر: بنده درجایگاهی نیستم که این موضوع را تایید یا تکذیب کنم اما در این مورد می‌توان گفت که ۹۰ درصد روغنی که وارد کشور می‌شود از دو منبع پالم و سویا است؛ واردات روغن سویا به کشور از برزیل و آرژانتین انجام می‌شود و در این دو کشور اغلب محصولاتی که کشت می‌شود، تراریخته است.
نود درصد روغنی که وارد کشور می‌شود از دو منبع پالم و سویا است، واردات روغن سویا به کشور از برزیل و آرژانتین انجام می‌شود و در این دو کشور اغلب محصولاتی که کشت می‌شود تراریخته است**آیا برنامه‌ای برای تولید دانههای تراریخته در کشور وجود دارد؟
مهاجر: محصولاتی که در داخل تولید می‌کنیم، هیچ کدام تراریخته نیست و جزو سالم‌ترین محصولات هستند در واقع می‌توان گفت ما به ۴ دلیل محکوم و مجبور هستیم دانههای روغنی را در کشور کشت کنیم که این ۴ دلیل شامل پایداری تولیدگندم، تامین روغن مورد نیاز کشور، تامین کنجاله دام و طیور، افزایش بهداشت و سلامت جامعه است.
** منظورتان این است که کیفیت روغن‌های تولید داخل بالاتر از انواع وارداتی آن است؟
-مهاجر: هرچه فاصله بین تولید روغن خام با استحصال روغن کمتر باشد، کیفیت روغن تولید شده، بالاتر می رود؛ به همین دلیل معمولا روغن‌های خام تولید داخل کیفیت بالاتری نسبت به روغن‌های وارداتی دارند.
**وارداتی که به کشور ما انجام می‌شود به صورت روغن خام است یا دانههای روغنی؟ طبیعتا واردات دانه سبب افزایش کیفیت محصولات وارداتی خواهد شد.
-مهاجر: در بیشتر سال‌ها از ۹۴ درصد روغن وارداتی، ۹۰ درصد آن را به صورت روغن خام وارد می کنیم. البته در برخی سال‌ها نیز ممکن است این درصد تغییر کند؛ به‌عنوان مثال بسته به سال‌های مختلف، بین یک میلیون تا یک میلیون و ۲۰۰ هزارتن روغن خام وارد و باقی آن نیز از محل دانه وارداتی و تولید داخل تامین می‌شود.
** برای افزایش کیفیت محصولات وارداتی، چرا به جای واردات روغن از آرژانتین و برزیل، واردات از کشورهایی که به ما نزدیک تر هستند انجام نمی‌گیرد؟ و اینکه چرا اصلا به جای روغن خام، دانه وارد نمی‌کنیم؟
-مهاجر: چون واردات از مبادی فعلی برای واردکنندگان ارزان‌تر تمام می‌شود؛ ضمن اینکه واردات روغن خام برای آنان سود چندجانبه دارد.
**آقای مهاجر، نیاز کشور به روغن حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزارتن است با این حال ظرفیت کارخانجات روغن کشی و روغن نباتی ما، خیلی بیشتر از این است؛ دلیل این ظرفیت بالا چیست؟
-مهاجر: ظرفیت کارخانجات روغن کشی کشور ۵ میلیون تن و میزان تولید ما امسال ۴۰۰ هزارتن بوده است، پس این کارخانجات برای واردات احداث شده اند؛ همچنین ظرفیت کارخانجات روغن نباتی ما نیز ۳ میلیون و ۶۰۰ هزارتن و نیاز کشور حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزارتن است بنابراین کارخانجات اعلام می کنند ما دو میلیون تن ظرفیت مازاد داریم و می توانیم برای جبران این مساله، اقدام به واردات روغن خام و تبدیل آن کنیم و سپس محصول به دست آمده را صادر کنیم.
**به بحث مصرف سرانه روغن نیز بپردازیم، ما در مصرف بهینه مواد خوراکی به‌ویژه برنج، روغن، شکر و موادی از این قبیل، شرایط چندان مناسبی نداریم و طی سالیان اخیر نیز این وضعیت به مرحله هشدار رسیده است؛ مصرف سرانه روغن در کشور چقدر است و چه وضعیتی نسبت به دنیا داریم؟
واردات روغن به صورت خام با توجه به بعد مسافتی که وجود دارد، خسارت بهداشتی زیادی به جامعه وارد می‌کند-مهاجر: نیاز کشور به روغن حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزارتن و مصرف سرانه روغن در کشور زیاد و بین ۱۹ تا ۲۰ کیلوگرم است، در جهان مصرف سرانه ۱۲ کیلوگرم است، ضمن اینکه واردات روغن به صورت خام با توجه به بعد مسافتی که وجود دارد، خسارت بهداشتی زیادی هم به جامعه وارد می‌کند.
**بنابراین شرایط خوبی در این زمینه نداریم؟
-مهاجر: ما در دنیا جزو بزرگترین واردکنندگان روغن خام نسبت به جمعیت‌مان هستیم و متاسفانه روغن‌های وارداتی هم از کیفیت لازم برخوردار نیستند.
** برنامه‌ای برای فرهنگ سازی در زمینه کاهش مصرف سرانه روغن در کشور ندارید؟ با دستگاه‌های دیگر مانند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وارد مذاکره در این حوزه نشده است؟
-مهاجر: به دلیل حضور افراد قدرتمند در زمینه واردات روغن و سودی که در این زمینه وجود دارد، نمی‌توان کار چندانی در زمینه فرهنگ سازی برای کاهش مصرف سرانه این محصول انجام داد.
**به بحث تولید و وضعیت آن در سال‌جاری نیز بپردازیم؛ در سال زراعی گذشته ما شرایط بسیار خوبی در زمینه تولید دانههای روغنی داشتیم، درصد افزایش تولید نسبت به سال ما قبل آن دقیقا چه میزان بود؟
-مهاجر: تولید دانههای روغنی در سال زراعی ۹۵-۹۴ روند رو به رشدی را نسبت به سال قبل داشته و میزان تولید کلزا ۴۰ درصد و سویا حدود ۴۵ درصد افزایش یافته است.
** و برای سال زراعی جاری چه پیش بینی دارید؟
-مهاجر: در سال زراعی جاری هم، از میان دانههای روغنی فعلا کشت کلزا تمام شده چون این محصول همزمان با گندم کشت می‌شود و سطح زیرکشت آن نیز نسبت به سال گذشته دو و نیم برابر شده است.
**سرمازدگی که اخیرا اتفاق افتاد چقدر به محصول کلزا آسیب زد؟
-مهاجر: همانطور که می دانید امسال با سرمازدگی بی سابقه‌ای در برخی نقاط کشور از جمله استان گلستان و برخی مناطق استان خراسان رضوی مواجه بودیم، به‌عنوان مثال در شهرستان‌های گنبد، کلاله و مراوه تپه، شاهد کاهش دما به حدود منفی ۱۵ درجه بودیم که این دما در پایان آبان ماه در طول تاریخی که هواشناسی ثبت کرده، بی سابقه بوده است.
زمانی که این اتفاق افتاد، کلزای استان گلستان در مرحله دوبرگی که حساس ترین دوران گیاه است، قرار داشت ضمن اینکه عمده کشت کلزا نیز در استان گلستان انجام می‌شود.
** محصول چقدر خسارت دید؟
-مهاجر: درحال حاضر آنچه از کشت کلزا باقی مانده دو برابر سال گذشته است و قبل از سرمازدگی پیش بینی ما این بود تولید کلزا در سال‌جاری ۳۰۰ هزارتن باشد اما بعد از خسارت سرمازدگی پیش بینی ما این است که حدود ۲۵۰ هزارتن از این محصول در کشور تولید شود.
**پیش بینی می‌شود میزان تولید مجموع دانههای روغنی در سال ۹۶ چقدر باشد؟ این عدد در سال‌جاری چقدر بوده است؟
برداشت کلزا در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ حدود دو و نیم برابر خواهد بود که این جهش بزرگی است، این جهش را باید مرهون خرید و پرداخت به موقع مطالبات کشاورزان دانست-مهاجر: میزان تولید مجموع دانههای روغنی (کلزا، گلرنگ، آفتابگردان و سویا) در سال‌جاری ۳۳۰ هزارتن بوده و پیش بینی ما این است که عدد مذکور در سال آینده حداقل بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزارتن باشد. برداشت کلزا در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ حدود دو و نیم برابر خواهد بود که این جهش بزرگی است، این جهش را باید مرهون خرید و پرداخت به موقع مطالبات کشاورزان دانست.
** پیشنهادی که وزارت جهاد کشاورزی درباره نرخ‌های جدید خرید تضمینی به دولت ارائه کرده چقدر بوده و آیا دولت تصمیمی در این زمینه اتخاذ کرده است؟
-مهاجر: درباره قیمت‌های تضمینی برای سال زراعی ۹۶-۹۵ پیشنهادات خود را به دولت ارائه کردیم و در کمیته‌های تخصصی هم این پیشنهادات پذیرفته شده اما هنوز اعلام نشده است؛ در بحث نرخ تضمینی دانههای روغنی ما با دولت هیچ مشکلی نداشتیم. پیشنهاد ما به دولت برای نرخ خرید تضمینی کلزا در سال زراعی جاری ۲۷۸۳ تومان، گلرنگ ۲۶۱۸ تومان و ۶ ریال، دانه آفتاب گردان ۲۶۶۴ تومان و ۴ ریال و سویا ۲۴۶۹ تومان و ۴ ریال بوده است.