خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ
در چند سال اخیر، عروسک‌سازان خانگی با کارگاه‌های کوچک‌شان رشد چشمگیری داشتند. هم در طراحی متفاوت و غیرقابل پیش‌بینی ظاهر شدند و هم در زمینه عرضه محصولات در فضای مجازی حرفه‌ای عمل کردند. البته هر کدام رویکرد و اهداف خاصی را در تولید عروسک‌ها دنبال می‌کنند، یکی برای کسب درآمد، دیگری برای انتقال مفاهیم فرهنگی و تربیتی، سازنده‌ای برای پیشینه تاریخی و تمدنی و زنده نگاه‌داشتن صنایع دستی و فرهنگی گذشته‌گان... اما مسئله مهمی که در این میان وجود دارد آیا سازندگان عروسک‌های دست‌ساز تمایلی به تولید انبوه عروسک‌هایشان دارند یا خیر! با توجه به اینکه امکانات و مواد اولیه گران است و گاه تولید انبوه عروسک‌ها بسیار سخت می‌شود شاید برای تولیدکننده و سازنده‌ای که در کارگاه کوچک خانگی فعالیت می‌کند سخت باشد هر یک از طرح‌های عروسک‌ها به تعداد بالا تولید کند. همچنین بسیاری از سازندگان عروسک ترجیح می‌دهند به تعداد محدود محصولی را تولید کنند اما کیفیت را فدای کمیت نکنند در حالی‌که با اغماض می‌پذیرند عروسک‌هایشان با شرایط و حمایت متولیان این حوزه به تولید انبوه برسند. از همین رو، همکاری عروسک‌سازان دستی با تولیدکنندگان یا سرمایه‌گذاران می‌تواند شرایط بهتری را برای صنایع فرهنگی، عروسک‌ها و اسباب‌بازی در کشور فراهم آورد.
عروسک فرنگی که بومی شد...
«سارا» ۲۵ سالش است و فارغ‌التحصیل رشته علوم اجتماعی از دانشگاه تربیت مدرس، او در حوزه عروسک‌سازی ۳ سال سابقه فعالیت دارد، از زمانی که برای تحصیلات دانشگاهی از اراک به تهران آمده سعی کرده، در حوزه عروسک‌سازی فعالیت گسترده داشته باشد. از او درباره فعالیت‌هایش که چگونه در این راه ورود پیدا کرده است می‌پرسم، «سارا» جواب می‌دهد: «زمانی‌که سنم پایین بود یکی از دوستان مادرم از استرالیا عروسکی آورد که خیلی خاص و متفاوت بود و شباهتی به دیگر عروسک‌های موجود در بازار نداشت و گفته بود که در یکی از شهرهای استرالیا همسایه‌اش آن را ساخته است اما آن عروسک را پس از مدتی گم کردم. بزرگ که شدم تصویر مبهمی از آن عروسک در ذهنم نقش بسته بود زمانی که وارد این حرفه شدم انگار در این مدت برای خودم آرزویی ساخته بودم که به سمت عروسک‌سازی بروم، تصمیم گرفتم با پارچه‌های مختلف عروسک باریک و به نوعی کاغذی بسازم. زمانی که به تهران آمدم تمام تلاشم را کردم که عروسک‌هایم را با کیفیت بسازم و به مخاطب عرضه کنم.»
از او می‌پرسم با توجه به اینکه یکی از آرزوهایت ساخت عروسک بوده، تصمیم نداری با شرکت یا ارگانی بابت تولید انبوه عروسک‌ها فعالیت داشته باشی؟ «سارا» می‌گوید: «کار کردن با چنین سازمان‌هایی بسیار سخت است، باید مدت زمانی طولانی برای مذاکره با شرکت‌ها بگذاریم و هم اینکه سرمایه‌گذاری سنگین داشته باشیم. البته جدای از سرمایه‌گذاری و همکاری با شرکت‌ها، ساخت عروسک‌ها به تعداد بالا بسیار سخت و طاقت‌فرسا است، اما راه‌حل خوبی که در این زمینه وجود دارد، می‌توانیم طراحی این عروسک‌ها را با برند شخصی‌مان به تولیدکننده‌ها بدهیم و آنان در این راه به ما کمک کنند. قطعا این تعاملات هم برای تولیدکننده‌ها، توزیع‌کنندگان و ما سازندگان ثمربخش خواهد بود.»
«سارا» ادامه می‌دهد: «بسیاری از مشتریان می‌گویند علاقه‌ای بیشتری به عروسک‌های دست‌ساز دارند، زیرا با ظرافت و احساسات سازنده آمیخته شده است. البته اگر حضور سازندگان بیشتر باشد باز هم می‌توانیم عروسک‌های دست‌ساز را در جامعه گسترش دهیم.»
به او می‌گویم تا به حال به فکر ثبت عروسک‌ها بوده‌ای که با برند و عنوان مشخصی آن‌ها را به مخاطبان معرفی کنی، «سارا» جواب می‌دهد: «اصلا به این فکر نبودم عروسک‌ها به ثبت برسانم، زیرا این ثبت برند همانند گرفتن یک مدرک می‌ماند، مثلا من فوق‌لیسانسم را در رشته علوم اجتماعی گرفتم اما در این حوزه هیچ‌کار مرتبطی انجام ندادم. برای ثبت برند هم احساس کردم راهی را در حرفه عروسک‌سازی برایم باز نخواهد کرد، از همین رو به سمت ثبت و این‌گونه تجملات دم‌دستی نرفتم، بیشتر سعی کردم راهی را که رفته‌ام با انرژی ادامه دهم و قوی‌تر شوم. البته خیلی از افرادی که در این حوزه فعالیت‌های گسترده دارند برند خودشان را به ثبت رساندند و اگر از آن‌ها انگیزه این کارشان را بپرسید، می‌گویند برای جلوگیری از کپی برخی از کپی‌کاران. اما اگر کسی که بخواهد کپی کند چه با ثبت چه بدون ثبت هم این کار را انجام می‌دهد. ما می‌بینیم که برخی از عروسک‌سازان، عروسک‌های روسی را می‌سازند پس در اینجا هم باید پرسید که بحث کپی‌رایت را چه کرده‌اند! به نظرم تمام این کارها حاشیه است و فقط تمرکزمان را بر هم می‌زند، باید سعی کنیم تمام همت و تمرکز فعالیت‌هایمان را بر روی طراحی عروسک‌ها و ساختنشان بگذاریم.
مرصع‌کاری که عروسک‌ساز شد
«شهرزاد» فارغ‌التحصیل رشته صنایع دستی شاخه مرصع کاری است، اما در حوزه عروسک‌سازی فعالیت گسترده‌ای دارد. مرصع کاری همان مخراج‌کاری است به نوعی کارشان در حوزه طلاسازی قرار می‌گیرد، کسی که نگین‌ها را بر روی انگشتر یا... سوار می‌کند و می‌چسباند. بسیار تعجب کردم که چطور چنین رشته‌ای را انتخاب کرده و از راه طلاسازی و مرصع‌کاری به سمت عروسک‌سازی سوق پیدا کرده است، از او درباره فعالیت‌هایش پرسیدم، او می‌گوید: «زمانی‌که از مادربزرگم دلیل انتخاب اسم «شهرزاد» را پرسیدم، جواب او قانعم نکرد. اما هر شب برایم داستان و قصه‌های مختلف را تعریف می‌کرد، من هم سعی می‌کردم نقاشی آن قصه‌ها را بکشم. البته از همان کودکی هم نقاشی‌هایم انتزاعی بود، بزرگ که شدم علاقه شدیدی به هنر و صنایع دستی و فرش‌بافی داشتم، اتفاقاتی رخ داد و مرصع‌کاری را انتخاب کردم، اما بعد از مدت‌ها نقاشی‌های دوران کودکی‌ام را پیدا کردم و تصمیم گرفتم آن‌ها را دوباره بکشم و برای ماندگار شدن آن‌ها عروسک‌هایش را بسازم. با پارچه‌های گوناگون و رنگارنگ سعی در ساخت اولین عروسکم کردم و الان نزدیک به ۷ سال است که عروسک می‌سازم.»
او درباره فروش عروسک‌ها و استقبال مخاطبان می‌گوید: «اوایل قصد داشتم کارگاهی از عروسک‌سازی را افتتاح کنم و عروسک‌های مختلفی را بسازم و در کارگاه نگه‌داری کنم. اما هم سرمایه‌گذاری هنگفتی را می‌طلبید و هم از توان من خارج بود که چنین کار سنگینی را انجام دهم. در نتیجه از تصمیمم منصرف شدم. هر بار طرحی را که از شخصیتی می‌کشیدم در قالب عروسک هم آن را می‌ساختم. یکی از دوستانم چند تا از عروسک‌ها را از من خریداری کرد و به دوستانش هدیه داد. این کار او باعث شد تا کم‌کم عروسک‌هایم به فروش برسد، بعد از مدتی یکی از فروشگاه‌های اسباب‌بازی چند تا از عروسک‌های من را برای فروش در مغازه‌اش گذاشت و این چرخه فروش برای عروسک‌های من ایجاد شد، از دید خودم استقبال از عروسک‌هایم بسیار خوب است.»
به «شهرزاد» می‌گویم اگر موقعیتی برایت ایجاد شود تا با تولیدکننده اسباب‌بازی یا شرکت و سازمان‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، همکاری کنی! چنین تغییری را برای خودت ایجاد می‌کنی و به این سمت می‌روی که عروسک‌هایت را به تولید انبوه برسانی! او جواب می‌دهد: «قطعا این پیشنهاد را قبول می‌کنم، هم جذابیت زیادی به همراه دارد و هم منجر به رونق عروسک‌سازی در کشور می‌شود. اما نباید در دام سری‌دوزی و تکرار بیفتیم. باید به همان شکل عروسک‌های دست‌دوز پایبند بمانیم اما به شکل گسترده‌تری.»
رشد محصولات خانگی در چند سال آینده/ کم شدن فاصله میان تولیدکنندگان و عروسک‌سازان خانگی
عروسک‌های دست‌ساز طرفداران بسیاری دارد، مردم به دنبال محصولات و صنایع دستی هستند که با عشق و علاقه ساخته شده باشد، از سازندگان عروسک خانگی استقبال مخاطبان را که می‌پرسم بر این امر صحه می‌گذارند که مردم به آثار و محصولات دستی تمایل بیشتری نشان می‌دهند، اما یکی از مشکلات آن‌ها کمبود امکانات و شرایط سخت تولید انبوه این محصولات است. اما «محسن رجبی» معتقد است که تا چند سال آینده تیراژ عروسک‌های خانگی بیشتر می‌شود و رونق پیدا می‌کند.
محسن رجبی تولیدکننده و عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: «عروسک و کالاهایی که درحوزه اسباب‌بازی به صورت محدود در خانه انجام می‌شود و در شش‌ماه گذشته می‌بینیم که زنان در این حوزه ورود خوبی داشتند و البته خیلی باسلیقه این کار را انجام می‌دهند موقعیت‌های خوبی را در زمینه عروسک‌سازی ایجاد کردند. ما شرکت لگو هم که می‌بینیم بیش از ۸۰ سال سابقه دارند، در ۳۰ سال اول خیلی رشد بالایی نداشته است. از یکسری قطعات چوبی به صورت کاملا محلی شروع کرده و بارها بارها هم شکست خورده است. این روند طبیعی برای هر صنعتی وجود دارد، زمانی تولیدکنندگان بزرگ عروسک در ابتدا به صورت کارگاه‌های خیلی کوچک بودند که در فرآیندی رشد کردند و به جایگاه مقبولی رسیدند.»
او ادامه می‌دهد: «مسلما با نوپا بودن صنعت اسباب‌بازی در ایران باید مطابق سنی که دارد از این صنعت انتظار داشته باشیم، قطعا این حرکت‌هایی که در خانه‌ها و کارگاه‌های کوچک صورت گرفته و زنان در حوزه عروسک‌سازی ورود کردند، مطمئن هستم به سمت می‌رویم که تیراژ این عروسک‌های خانگی بیشتر خواهد شد البته با توجه به اتفاقاتی که در حوزه ارز رخ می‌دهد زیرا سال‌های سال است که تولیدکنندگان داخلی منتظر این فرصت بودند که واردات اسباب‌بازی کاهش پیدا کند تا فضایی فراهم شود و نیاز محصولات‌اش از سوی مخاطب احساس شود.»
عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی می‌گوید: «زمانی تولیدکنندگان اسباب‌بازی ایران نمی‌توانستند حتی در داخل محصولات خودشان را بفروشند و تمام توجهات بازار بر روی محصولات خارجی و وارداتی بود، اما الان به سمت محصولات ایرانی سوق پیدا کردند و فروشگاه‌داران بزرگ اسباب‌بازی به سمت محصولات با کیفیت خانگی روی آوردند و اگر این حرکت نزدیک یک یا دو سال ادامه پیدا کند گردش مالی که به سمت آن کارگاه کوچک یا تولیدکننده تک محصولی و نوپا می‌رود، باعث رشد خوبی در این زمینه خواهد شد.»