به گزارش خبرنگار مهر، حوزه فضایی غیر دفاعی نه تنها در رشد اقتصادی و رفاه جامعه از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است که از عناصر مهم اقتدار کشور به شمار می‌رود. این فناوری همچنین از ظرفیت بالایی برای سرریز به دیگر صنایع برخوردار است.
هر چند عصر فضا در دوران پیش از انقلاب اسلامی آغاز شد ولی فعالیت‌های توسعه فناوری فضایی بعد از انقلاب اسلامی کلید خورد.
توسعه فناوری فضایی پس از انقلاب
در بازه زمانی پس از انقلاب تا آغاز دوران سازندگی عمده اقدامات در زمینه به‌کارگیری خدمات فضایی بود. اقداماتی نظیر برپایی تجهیزات دریافت مستقیم اطلاعات ماهواره‌های هواشناسی نوآ، راه اندازی تجهیزات ذخیره سازی و تصحیح داده‌های ماهواره‌ای، تجزیه و تحلیل و فرآیند داده‌های ماهواره‌ای، مدیریت داده‌های ماهواره‌ای و چاپ، تکثیر و تولید اطلاعات در بازه زمانی ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۰ صورت گرفت.
سال ۱۳۷۰ مجلس شورای اسلامی با تصویب اساسنامه مرکز سنجش از دور ایران به تشکیل این مرکز در ذیل وزارت پست و تلگراف و تلفن رأی داد. در نیمه دوم دهه ۷۰ شمسی علاوه بر اقدامات ارزنده در توسعه خدمات فضایی از جمله تصویب طرح توسعه مرکز ماهدشت، تأسیس ایستگاه‌های کنترل و فرمان ماهواره و تأسیس آزمایشگاه بنیادی سنجش از دور، گام مهمی در توسعه فناوری فضایی در زمینه ماهواره بر و ماهواره آغاز شد که منشأ دستاوردهای فضایی کشور در دهه هشتاد شد.
دهه ۸۰ و دستاوردهای غرورآفرین فناوری فضایی
دهه ۸۰ دهه پر دستاورد و غرور آفرینی برای جمهوری اسلامی ایران در عرصه فضایی بود. در ابتدای این دهه و در سال ۱۳۸۲ بر اساس ماده ۸ قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، شورای عالی فضایی و بر اساس ماده ۹ همان قانون، سازمان فضایی ایران تشکیل شد.
اساسنامه این دو نهاد نیز در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ در هیئت وزیران تصویب شد.
در همین سال در کنار پرتاب ماهواره سنجشی «سینا» با همکاری روسیه، شورای عالی فضایی اولین جلسه خود را به ریاست رئیس جمهور وقت تشکیل داد و عضویت سازمان فضایی ایران در سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه (اپسکو) و کلیات برنامه ۵ ساله چهارم توسعه در بخش فضا شامل اهداف، راهبردها، اقدامات مهم و اساسی و ماهواره‌های پیش بینی شده را تصویب کرد.
فناوری فضایی بومی شد
در سال ۱۳۸۶ جلسه دوم شورای عالی فضایی تشکیل و برنامه کلان ۱۰ ساله، ۱۵ ساله و ۲۰ ساله فضایی کشور مبتنی بر توسعه فناوری فضایی بومی تصویب شد. همچنین در این سال تست‌های اولیه و موفق توسعه ماهواره بر بومی انجام شد که نویدبخش آینده درخشان صنعت فضایی کشور بود.
سال ۱۳۸۷ نقطه عطفی در صنعت فضایی جمهوری اسلامی است. در این سال، ماهواره «امید» که ساخته دست توانمند متخصصان و مهندسان کشور بود توسط ماهواره بر «سفیر امید» که آن نیز توسط متخصصان داخلی توسعه یافته بود در مدار زمین قرار گرفت و جمهوری اسلامی ایران به باشگاه ۷ کشور دارای توانمندی طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره پیوست.
۱۴ بهمن روز پرتاب ماهواره «امید» در تقویم کشور به عنوان روز فناوری فضایی نام گذاری شد. علاوه بر این در این سال رئیس وقت سازمان فضایی ایران به عنوان رئیس زیر کمیته حقوقی کوپوس (کمیته استفاده صلح آمیز از فضای ماورای جو سازمان ملل) انتخاب شد و در همین سال به ابتکار و پیشنهاد ایران، هفته جهانی فضا در سازمان ملل متحد تعیین و تصویب شد.
ارسال موجود زنده اوج اقتدار ایران در فناوری فضایی
در سال ۸۸ برنامه‌های توسعه فناوری که از پشتوانه مصوبات شورای عالی فضایی برخوردار بود با قدرت پیش برده شد که دستاورد آن ارسال موجود زنده به فضا با «کاوشگر ۳» بود. همچنین در سه بیمارستان کشور سامانه پزشکی از راه دور بر پایه ارتباطات ماهواره‌ای راه اندازی شد.
در سال ۱۳۸۹ با تشکیل سومین جلسه شورای عالی فضایی، مسئولیت اکتساب و توسعه فناوری‌ها و سامانه‌های فضایی، اعتبارات مربوط به برنامه‌های فضایی کشور در بخش غیر دفاعی در سازمان فضایی متمرکز شد و سازمان فضایی ایران به عنوان متولی پروژه‌های زیرساختی کلان و ملی بخش فضایی مانند پایگاه پرتاب ملی، آزمایشگاه ملی فضایی و غیره معرفی شد.
همچنین موقعیت مداری «زهره ۲» پس از پرتاب ماهواره «بدر ۵» با مشارکت «عرب ست» عملیاتی شد. «کاوشگر ۴» نیز در این سال پرتاب و با موفقیت بازیابی شد. همچنین تیم دانشجویی ایران توانست در مسابقات کن ست اسپانیا مقام دوم را از آن خود کند.
دومین ماهواره بومی به فضا رفت
سال ۱۳۹۰ پژوهشگاه فضایی ایران تأسیس و در حوزه پژوهش و توسعه فناوری فضایی بومی فعال شد. در این سال دومین ماهواره بومی با نام «رصد» که طراحی و ساخت آن توسط متخصصان دانشگاه صنعتی مالک اشتر صورت گرفته بود با ماهواره بر کلاس «سفیر» به فضا ارسال شد.
همچنین ثبت اولیه فایلینگ های ۱۳ موقعیت مداری جدید تحت عنوان «ایران‌ست» در اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU) در این سال انجام شد و سال ۱۳۹۰ با پرتاب ماهواره «نوید علم و صنعت» توسط ماهواره بر کلاس «سفیر» برای بخش فضایی، به پایان رسید.
سند جامع توسعه هوافضای کشور در سال ۱۳۹۱ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید. رصدخانه مرکز فضایی البرز راه اندازی و آرشیو ملی تصاویر ماهواره‌ای ایجاد شد.
توانمندی ایران در ارسال موجود زنده تثبیت شد
مهمترین دستاورد فناورانه سال ۹۱ پرتاب و بازیابی موفقیت آمیز «کاوشگر پیشگام» بود. در این سال فناوری «حسگر ستاره» توسط متخصصان دانشگاهی بومی سازی شد و مقام اول مسابقات کن ست اسپانیا توسط تیم دانشجویی ایران کسب شد. پرتاب و بازیابی موفق «کاوشگر فرگام» و تثبیت توانمندی ارسال موجود زنده به فضا دستاورد سال ۱۳۹۲ بود.
سال ۱۳۹۳ با تحویل‌گیری نمونه پروازی ماهواره «دوستی» همراه بود. همچنین مراحل پایانی ساخت ماهواره مخابراتی «ناهید یک» طی شد و برخی از فناوری‌ها و قطعات مورد استفاده و پرکاربرد در ساخت ماهواره‌ها مثل چرخ عکس العملی، پین پولر و حسگر خورشید بومی سازی شد.
از سوی دیگر ایستگاه‌های زمینی و پایش تصاویر در مرکز فضایی البرز توسعه یافت.
در بهمن ماه این سال ماهواره «فجر» به صورت موفق در مدار قرار گرفت. تکمیل فاز اول مرکز تجمیع، تست و یکپارچه سازی ماهواره‌های بومی گام دیگری در توسعه بخش فضایی و تأمین زیرساخت‌های لازم جهت بومی سازی فناوری فضایی بود که در سال ۱۳۹۴ رقم خورد. همچنین فاز اول آزمایشگاه‌های سنجش از دور، کالیبراسیون سنجنده، لیدار، محیطی، جو و ژئودرزی نیز تکمیل شد که گام مهمی در توسعه بخش خدمات محسوب می‌شود.
تکمیل فعالیت‌های فناورانه فضایی
فعالیت فناورانه سال ۱۳۹۵ تکمیل مدل مهندسی ماهواره سنجش از دور امیرکبیر (پیام) با مشخصات ماهواره بر داخلی «سیمرغ» بود. در حوزه خدمات فضایی انعقاد تفاهم نامه همکاری با وزارت جهاد کشاورزی برای پایش محصولات راهبردی کشاورزی فعالیتی است که در سال ۱۳۹۵ انجام شد و مرکز کنترل ماهواره‌های بومی و رصدخانه بین المللی رصد پسماندهای فضایی راه اندازی شد.
در سال ۱۳۹۶ قرارداد ماهواره مخابراتی «ناهید ۲» به عنوان اولین ماهواره عملیاتی مخابراتی بومی منعقد و ماهواره بر «سیمرغ» تست شد اما عمده فعالیت‌های فضایی در حوزه خدمات بود.
در این سال تدوین پروانه فعالیت اپراتورهای ماهواره‌ای با همکاری سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی آغاز شد و علاوه بر ثبت اولیه ۵ موقعیت مداری جدید موقعیت مداری ۴۳.۵ درجه شرقی نیز برای کشور تثبیت شد. همچنین بخش عمده شبکه ماهواره‌ای مورد استفاده برای ارتباطات روستایی به بستر ماهواره «ایران‌ست ۲۱» منتقل شد.
فناوری فضایی وارد مرحله عملیاتی شد
سال ۱۳۹۷ بخش فضایی وارد مرحله متفاوتی از رشد و بلوغ خود شد. در این سال در کنار پیگیری مجدانه توسعه فناوری فضایی، توسعه متوازن صنعت فضایی در همه شئون خود در دستور کار قرار گرفت و بسترسازی و تسهیل شرایط برای ورود بخش خصوصی به حوزه توسعه فناوری فضا و ارائه خدمات کاربردی به جامعه کلید خورد.
در این راستا برنامه حوزه فضایی کشور بازنگری و در کمیسیون شورای عالی فضایی ارائه شد. در این سال طراحی دو ماهواره مخابراتی «ناهید ۲» و سنجش از دور «پارس یک» به عنوان نخستین گام از نقشه راه توسعه ماهواره‌های عملیاتی کشور به اتمام رسید. در همین حال پروانه اپراتور ماهواره مخابراتی که تدوین آن در سال ۱۳۹۶ آغاز شده بود در این سال تصویب و ابلاغ شد و فرآیند تدوین پروانه اپراتور ماهواره سنجش از دور و ایستگاه آن آغاز شد.
خودکفایی ایران در چرخه فناوری فضایی
در سالی که گذشت ساخت ماهواره «پیام» امیرکبیر و ماهواره «دوستی» دانشگاه شریف به پایان رسید و به فضا پرتاب شد. با پرتاب این ۲ ماهواره، هرچند که با موفقیت قرارگیری در مدار همراه نبود اما ایران توانست در زمینه چرخه فناوری فضایی خودکفا شود.
در این زمینه مرتضی براری رئیس سازمان فضایی در گفتگو با مهر، گفت: ایران به ۶ مؤلفه استراتژیک دانش فضایی شامل طراحی و ساخت ماهواره، طراحی و ساخت جایگاه پرتاب، طراحی و ساخت ماهواره‌برها، طراحی و ساخت ایستگاه کنترل و هدایت ماهواره، طراحی و ساخت ایستگاه دریافت و ارسال پیام و قدرت تحلیل پردازش‌های ماهواره دست یافته است و با دستیابی به این مؤلفه‌ها، هم اکنون چرخه فناوری فضایی ما کامل شده است.
در همین حال مرتضی براری گفته است که با اقتدار ایجاد شده در حوزه دانش فضا، کشورمان در جایگاه ۱۰ کشور باشگاه فضایی دنیا قرار دارد و در یکسال اخیر رتبه علمی ایران در علم فضا از رتبه ۱۴ جهانی به رتبه ۱۱ صعود پیدا کرده است. در همین حال از نظر علم فضا، ایران با اختلاف نسبت به کشور دوم منطقه، همچنان در جایگاه نخست فناوری فضایی منطقه قرار دارد.
با این تفاسیر در کنار ساخت ماهواره‌های سنجشی، ماهواره‌های مخابراتی، ماهواره راداری و منظومه ماهواره‌ای به عنوان اولویت‌های اصلی بخش فضایی کشور، سند ۱۰ ساله هوافضا تا سال ۱۴۰۴، تدوین شده است و با توجه به صنعت رو به رشد هوافضا، امید می‌رود پیشرفتهای این بخش چشمگیرتر از گذشته دنبال شود.