خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ _ صادق وفایی: اردیبهشت‌ماه امسال بود که دبیرخانه جشنواره کتابخوانی رضوی، فراخوان شرکت در نهمین دوره این جشنواره را با معرفی ۱۲ عنوان کتاب در سه رده سنی «کودک»، «نوجوان» و «جوان و بزرگسال» منتشر کرد. برگزاری این جشنواره از دوره ششم به بعد، به نهادکتابخانه‌های عمومی کشور واگذار شده و در حال حاضر، نهمین دوره آن با مشارکت و همکاری بنیاد فرهنگی هنری بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام و معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حال برگزاری است.
این جشنواره در دو سطح ملی و شهرستانی برگزار می‌شود که برنامه‌های اختتامیه شهرستانی‌اش این‌روزها در حال اجرا بوده و اختتامیه ملی آن نیز چندی دیگر در شهر مشهد برگزار می‌شود. حضور و شرکت در جشنواره نیز به دو صورت فردی و خانوادگی انجام می‌شود و مسابقه جشنواره برای گروه‌های «کودک»، «نوجوان» و «جوان و بزرگسال» در نظر گرفته شده است.
در فراخوان نهمین دوره این جشنواره، ۱۲ کتاب در سه رده سنی مذکور معرفی شده که در رده «کودک» (۴ تا ۱۲ سال) کتاب‌های «امام رضا علیه‌السلام» نوشته زهرا عبدی از انتشارات جمکران برای متولدین ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۹، «کبوترها و آهوها» نوشته سید احمد میرزاده از انتشارات به نشر برای متولدین ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴، «فاطمه و فاطمه» (شباهت‌های حضرت معصومه با حضرت زهرا سلام‌الله علیهما) نوشته محمد مهاجرانی از انتشارات زائر برای متولدین ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ و همچنین در بخش ویژه این رده سنی، کتاب «هشت قصه از امام جواد علیه‌السلام» نوشته حسین فتاحی از انتشارات قدیانی برای متولدین ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۹ معرفی شده است.
در رده سنی «نوجوان» (۱۳ تا ۱۷ سال) نیز آثاری چون «راز آن بوی شگفت؛ داستانی بر اساس زندگی امام رضا علیه‌السلام» نوشته فریبا کلهر از انتشارات به‌نشر، «با کبوترهای گنبد؛ سروده‌هایی درباره امام رضا علیه‌السلام برای نوجوانان» نوشته احمد میرزاده از انتشارات به نشر و همچنین در بخش ویژه این رده سنی کتاب «درختی که بال در آورد؛ داستان‌هایی از زندگی امام جواد علیه السلام» نوشته مجید ملامحمدی از انتشارات بوستان کتاب به عنوان منابع جشنواره معرفی شده است.
اما در رده سنی «جوان و بزرگسال» (۱۸ سال به بالا) پنج کتاب «مهارت‌های ارتباط مؤثر در سیره امام رضا علیه‌السلام» نوشته علی جانفزا از انتشارات به نشر، «فصل فیروزه» نوشته محبوبه زارع از انتشارات کتابستان معرفت، «درّ عصمت؛ مروری بر زندگانی حضرت معصومه سلام‌الله علیها» نوشته علی اشرف عبدی از انتشارات زائر، «زندگانی حضرت احمد بن موسی علیه السلام شاهچراغ» نوشته محمدرضا سنگری از انتشارات شاهچراغ و در بخش ویژه این رده سنی نیز کتاب «سیره تقوی؛ ترجمه و توضیح چهل حدیث درباره سیره امام جواد علیه‌السلام» نوشته جواد محدثی از انتشارات به نشر معرفی شده است.
شرکت‌کنندگان بزرگسال جشنواره کتابخوانی رضوی می‌توانستند آثار خود را در قالب مکتوب و الکترونیک به دبیرخانه جشنواره ارسال کنند و کودکان و نوجوانان شرکت‌کننده نیز از طریق کشیدن نقاشی و یا تهیه فیلم معرفی کتاب در این رویداد مشارکت کردند. اطلاعات بیشتر را درباره این جشنواره می‌توان در این خبر (اینجا) مطالعه کرد.
به بهانه برگزاری نهمین دوره جشنواره کتابخوانی رضوی، با مهدی رمضانی معاون توسعه کتابخانه و کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به گفتگو نشستیم که این گفتگو در دو قسمت منتشر می‌شود. در این‌گفتگو، هادی آشتیانی مدیرکل امور فرهنگی نهاد کتابخانه‌ها نیز رمضانی را همراهی کرد.
بخش اول گفتگو درباره موضوعاتی چون چرایی واگذاری این جشنواره به نهاد کتابخانه‌ها، مسیری که جشنواره تا امروز طی کرده، هدف از برگزاری، چگونگی انتخاب منابع، ملاحظات استانی و شهرستان و قابلیت بین‌المللی‌شدن این رویداد صحبت شد و در دومین قسمت این میزگرد که متعاقبا منتشر می‌شود، درباره وجوه دیگر این جشنواره از جمله مسائل اقتصادی و بودجه و آمار و ارقام جشنواره گفتگو می‌شود.
در ادامه مشروح قسمت اول گفتگو با رمضانی را می‌خوانیم:
* آقای رمضانی از جایی شروع کنیم که برگزاری جشنواره رضوی به‌عهده نهاد کتابخانه‌ها گذاشته شد. علت این اتفاق چه بود؟ برگزارکننده پیشین ناکارآمد بود یا از برگزاری جشنواره خسته شده بود؟ یا فکر کردند اگر نهاد جشنواره را برگزار کند، بهتر است؟
ماجرا از این‌قرار است که بنیاد فرهنگی هنری امام رضا(ع) که تشکیل شد، ذیل این شکل‌گیری یک تقسیم‌کار صورت گرفت. که به موجب آن شاخه‌های مختلف جشنواره رضوی به سازمان‌ها و نهادهای مختلف سپرده شد؛ مبنای اصلی این تقسیم‌بندی هم وزارت ارشاد بود و مجری اصلی هم استان‌ها بودند. مثلا تئاتر را به یک استان دادند، موسیقی را به استانی دیگر و موارد دیگر که در دوره‌های مختلف جشنواره تغییر کرده یا اضافه شدند. در آن مقطع که بنیاد امام رضا(ع) شکل گرفت و جشنواره راه افتاد، شاخه کتاب و کتابخوانی را به استاد البرز دادند و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان البرز متولی برگزاری جشنواره کتابخوانی رضوی در سراسر کشور شد.
در ابتدای راه، اصلا مبنا و فضا به این گستردگی و وسعت نبود. بعد از این‌که آقای مختارپور به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می‌رود، با این استدلال که این‌کار، یعنی گسترش کتاب و کتابخوانی، کارِ ذاتی نهاد است؛ این جشنواره به نهاد کتابخانه‌ها محول می‌شود.
* پس با نظر آقای مختارپور این جمع‌بندی حاصل شد که جشنواره کتابخوانی رضوی به نهاد واگذار شود؟
بله در دوره و نتیجه پیگیری ایشان بود. در مجموع، ۵ دوره اولیه را بنیاد امام رضا (ع) و ۴ دوره را نهاد برگزار کرده است. همین سیر برگزاری توسط نهاد، یک سیر رو به رشد و تکاملی است. یعنی شما امسالِ جشنواره را که با سال گذشته مقایسه کنید، هم از نظر محتوا که مبنای اصلی جشنواره بوده و هم از لحاظ فرایند که به خروجی می‌رسد، مسیر تکاملی‌ای را مشاهده می‌کنید.
* برای این مسیر تکاملی مثالی می‌زنید؟
مثلا کمتر جشنواره‌ای داریم که بخش خانواده داشته باشد. یا به‌طور مفصل برای کودک و نوجوان برنامه‌ریزی کرده باشد و هم محتوا و هم خروجیِ مابه‌ازای آن محتوا را بدهد. از نظر ساختار هم می‌توانم بگویم که جشنواره پیش‌تر صرفا مکتوب بوده و حالا به‌صورت الکترونیک برگزار می‌شود و سامانه‌ای برایش تدارک دیده شده که این سامانه می‌تواند پایه مسابقات کتابخوانی دیگری هم باشد. دیگر این‌که اقمار جشنواره کنار هم چیده شده‌اند و رشد کمّی هم از نظر تعداد شرکت‌کننده در جشنواره حاصل شده است.
درباره رشد شرکت‌کنندگان هم، این توضیح را بدهم که هم هدف هست و هم هدف نیست. هدف هست به این معنی که وقتی برنامه‌ای برگزار می‌کنیم، اگر مخاطب نداشته باشد، برگزاری‌اش معنی ندارد. اما هدف نیست به این‌معنی که وقتی برگزارش می‌کنیم، خود را به آب و آتش نمی‌زنیم که حتما تعداد شرکت‌کننده‌هایش بیشتر شود. این عدد باید مابه‌ازای خارجی داشته باشد، واقعی باشد و یک اتفاقی را رقم بزند. ممکن است در بخش مکتوب و مجازی خطای آماری رخ بدهد، اما در پویش تولید فیلم معرفی کتاب دیگر این اتفاق ممکن نیست و نمی‌توان منکر تعداد شرکت‌کنندگانش شد. یا در بخش نقاشی، اعداد و ارقامی که وجود دارد، مهم و تاثیرگذارند.
به‌نظرم در فضای کتاب و کتابخوانی، جشنواره‌ای با این ابعاد نداشته‌ایم. امسال یعنی نهمین دوره جشنواره هم، کیفیت آثار ارسالی نسبت به دوره‌های پیش رشد خوبی داشتند.
* شما قائل به تفاوت رویکردی بین برگزاری پیشین و زمانی که جشنواره به نهاد سپرده شد، هستید؟
بله. قابل مقایسه هم نیست.
* در این تفاوت، جامعه مخاطب را هدف گرفته‌اید یا از منظر دیگر این را می‌گویید؟
نکته این‌جاست که کار در جای خودش قرار گرفته است. نهاد کتابخانه‌ها مسئول کتابخوانی ۲۵۰۰ کتابخانه نهادی و هزار کتابخانه مشارکتی و اعضایشان در کشور است. اصلا نمی‌شود بین کاری که اداره ارشاد استان البرز _ در حد نهایی‌اش با همکاری همه استان‌های کشور _ انجام می‌دهد، با کاری که نهاد کتابخانه‌ها به‌عنوان متولی کتاب و کتابخانه انجام می‌دهد، مقایسه‌ای انجام داد. ما ساختاری را با گستره سلولی کتابخانه‌ای در سراسر کشور داریم. یعنی به قول معروف نهاد؛ برای برگزاری جشنواره کتابخوانی، اصلِ جنس و محل مراجعه است. یک سوال؛ جام باشگاه‌های کتابخوانی که ارشاد برگزارش می‌کند، و یا طرح یا روستاهای دوستدار کتاب در کجاها اتفاق می‌افتند؟
* در کتابخانه‌ها.
بله. در کتابخانه‌های شهری و روستایی کشور. از نظر منطقی، پایه توسعه کتاب و کتابخوانی در نهاد کتابخانه‌ها گذاشته شده و هرکسی هم از این بستر استفاده کند، موفق‌تر خواهد بود. نهاد هم که سیستم و ساختارش را می‌شناسد. از این‌جهت به‌نظرم این مساله قابل مقایسه نیست و قاطعانه می‌گویم هیچ‌جشنواره‌ای در سلسله مجموعه جشنواره‌های امام رضا(ع) نه گستره مخاطب جشنواره کتابخوانی رضوی را دارد و نه میزان شرکت‌کننده‌اش را. چون شاخه‌های دیگر جشنواره رضوی تخصصی هستند اما کسانی که در آن‌شاخه‌ها شرکت کرده‌اند، می‌توانند در جشنواره کتابخوانی هم شرکت کنند. با این‌حال معتقدم هنوز اتفاقی رخ نداده است. همه کارهایی که شده یک شروع و پایه‌گذاری هستند و در واقع داریم مشق می‌کنیم. در جامعه ۸۰ میلیونی کشور ما حضور یک میلیون و نیم جمعیت در جشنواره کتابخوانی، رقم زیادی نیست.
* به افزایش کمیت اشاره کردید، که هدف هست و هدف نیست. خب، هدف اصلی چیست؟ این‌که بیاییم همه را کتابخوان کنیم؟ آیا مخاطب عام را در نظر دارید یا مخاطب خاص را؟
در جشنواره‌ها، برگزارکنندگان در پی شکل‌دادنِ یک فضا هستند. ما با آمارمان نه می‌توانیم بگوییم یک میلیون و اندی از مردم از سد کتاب‌نخوانی گذشتند و نه می‌توانیم از کنار این آمار به‌راحتی بگذریم؛ یعنی نمی‌شود بخشی از فرهنگ کشور را نادیده گرفت. هدف از برگزاری این جشنواره در وهله اول، توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی در کشور است. و چه موضوعی بهتر از حضرت امام رضا(ع) و ائمه اطهار. ممکن است سر مسائل سیاسی اختلاف وجود داشته باشد ولی امام رضا(ع) از جمله موضوعاتی است که همه مردم جامعه رویش اتفاق دارند. از این‌دوره هم تصمیم گرفته‌ایم که یکی دیگر از ائمه را به جشنواره اضافه کنیم که کمتر به ایشان پرداخته شده باشد. اگر دقت کرده باشید از امام رضا(ع) که به سمت عدد ۱۲ حرکت می‌کنیم، توجه به ائمه کمتر می‌شود و وقتی به سمت عدد یک حرکت می‌کنیم، این توجه عمومی بیشتر می‌شود.
آشتیانی: البته از عدد ۹ تا ۱۲ همه، ابن‌الرضا هستند.
* بله و البته عدد ۱۲ چندان مظلوم نیست. باقی امامان از امام رضا (ع) تا امام زمان (عج) در یک غربت نسبی به سر می‌برند.
آشتیانی: امام زمان که از همه ائمه مظلوم‌تر هستند.
رمضانی: برای این‌دوره که دوره نهم بود، حضرت امام جواد(ع) که امام نهم هستند، کنار امام رضا (ع) در جشنواره مطرح شدند.
با برگشت به بحث‌مان، وقتی بچه‌ای می‌آید نقاشی می‌کشد و جایزه می‌گیرد، خاطره خوبی از کتاب برایش باقی می‌ماند. نکته این‌جاست که محتوا و ساختار ثابت است اما مدل اجرایی جشنواره را می‌توانیم تغییر یا ارتقا دهیم. مثلا در کتابخانه‌ای جمع‌خوانی کتاب کودک انجام شده و بعد نقاشی کشیده شده است. یا در استان‌ها، برگه مکتوب را به مدارس و مساجد برده‌اند و پیش از آن گفته‌اند فلان ساعت برای مسابقه و جشنواره می‌آییم. یا در نمونه‌ای دیگر کتابخانه سیار نهاد به کارخانه‌ای رفته و مسابقه را برگزار کرده در حالی‌که از پیش خبر داده بوده که می‌آید.
اگر می‌خواهیم موضوع کتاب و کتابخوانی را در عمل و دور از فضای شعار حل کنیم، هیچ‌چاره‌ای نداریم جز این‌که سراغ کودک و نوجوان برویم. تنها راه نجات این‌حوزه، همین استبیش از یک میلیون شرکت‌کننده، یعنی یک هشتادم جامعه ایران. این عدد کم است ولی نسبت به سابقه برگزاری جشنواره، قابل توجه است. اگر هدف از برگزاری جشنواره مجموعه همین‌مسائلی باشد که گفتم، به‌نظرم قانع‌کننده است.
* درباره بحث جامعه هدف، شما به کودکان اشاره کردید. بله جایزه و تشویق‌شان باعث می‌شود در جامعه کتابخوان کشور حل بشوند. اما بزرگ‌ترها چه؟ آمدیم کارگر یا کارمندی آمد و در جشنواره شرکت کرد. آیا صرف شرکت و گرفتن جایزه در جشنواره، به‌نظرتان آن‌ها را به فضا و جامعه کتابخوان کشور هل می‌دهد؟ احتمالا باید فکر دیگری برای بعد از جشنواره هم برایشان بکنیم.
ما اگر می‌خواهیم موضوع کتاب و کتابخوانی را در عمل و دور از فضای شعار حل کنیم، هیچ‌چاره‌ای نداریم جز این‌که سراغ کودک و نوجوان برویم. تنها راه نجات این‌حوزه، همین است. دلیل متعددی هم دارد. اولین نکته مهم این است که خانواده‌ها در جشنواره رضوی سرمایه‌گذاری راحت‌تری برای بچه‌ها انجام می‌دهند. اگر دقت کرده باشیم، در بحث اقتصاد نشر، رتبه اول برای کتاب‌های کمک‌درسی و رتبه دوم برای کتاب‌های کودک و نوجوان است. در فضاهای مختلف مواجهه، مثل نمایشگاه کتاب یا فروشگاه‌های بزرگ کتاب در کشور، این حوزه رونق دارد. پس یک‌بحث جشنواره سرمایه‌گذاری در این‌حوزه است که رونق اقتصادی دارد. نکته بعدی، پذیرش مطالعه توسط بچه‌هاست. دقیقا همین اشکالی که شما به آن اشاره کردید، در این مسیر وجود دارد. یعنی بچه با رشد از دوران مهدکودک و خردسالی، به محض ورود به دبستان و طی این دوره سنی، از مطالعه و کتاب فاصله می‌گیرد. همین‌طور که رشد می‌کند و به بزرگسالی می‌رسد این فاصله بیشتر می‌شود. پس هم سرمایه‌گذاری و هم علاقه بچه‌ها و انگیزه خانواده است که در جشنواره رضوی مهم است. نتیجه چنین رویکردی در خانواده‌ای که اهل مطالعه نیست این است که پدر و مادر با این‌که خود کتاب نمی‌خوانند، به بچه می‌گویند کتاب بخوان! یا برایشان کتاب می‌خوانند.
نکته دیگر این است که اگر بخواهیم کاری را به عنوان فرهنگ نهادینه کنیم، چاره‌ای نداریم جز این‌که در این گروه طبقه اجتماعی یعنی کارگران و کارمندان و گروه سنی کودکان و نوجوانان کار کنیم. نکته دیگر این است که بین سواد و دانش تفاوت وجود دارد. در مدارس ما اطلاعات زیادی به بچه‌ها آموزش داده می‌شود. اما علوم‌وآزمایشگاه یا ریاضی‌ای که من و شما در مدرسه خواندیم، کجا به کارمان آمده است؟ درس‌های کاربردی که بچه‌ها در مدرسه یاد می‌گیرند، چه سهمی از این اطلاعات و علم دارند؟ اگر دقت کنیم، همین‌طور علم و اطلاعات بوده که در کشکول ما ریخته‌اند. به‌نظرم در مقطع سنی دبستان، بچه‌ها امکان و ظرف آموزش را برای ورود به فضای فرهنگی مطالعه دارند. بنابراین اگر سر قلاب کودک به کتابخوانی گیر کند، مشکل حل شده است.
* با جذب‌شان در کتابخانه؟
بله. کتابخانه بستر ارائه محتوای امن‌تری نسبت به تهیه کتاب از فروشگاه است. بگذارید درباره مساله کتاب، یک مثال بزنم. پفک نمکی کالای خوراکی غیرمجازی نیست. مجوز وزارت بهداشت هم دارد اما چقدر از پدرمادرها را سراغ دارید که به بچه‌شان نگویند کمتر پفک بخور! این‌مساله در مورد همه کالاها وجود دارد. در حوزه کتاب و فرهنگ هم ما یک سیستم حاکمیتی برای ارائه محتوا داریم. در این سیستم، سخت‌گیری‌ها حداقلی و استانداردپذیر هستند. یعنی ممکن است کالایی فرایند استاندارد را طی کند و شکل و ظاهر درستی داشته باشد ولی محتوای ناسالم داشته باشد. در عرصه فرهنگ هم همین است. بخشی از محتوای تولیدشده برای همه قابل استفاده نیست. ما در نهاد کتابخانه‌ها دنبال این‌که چه‌چیزی در فضای فرهنگی کشور ارائه می‌شود، نیستیم. یک‌سری اقتضائات و محدودیت‌ها داریم که براساس آن‌ها کار می‌کنیم. اولین‌موردشان هم این است که جا و مکان نداریم. سالی ۶۰ هزار عنوان کتاب چاپ می‌شود که اگر بخواهیم همه را در کتابخانه‌ها جا بدهیم، مطمئنا موفق نمی‌شویم. نکته دیگر این‌که مورد کاربرد کتابخانه‌ها هم عمومی است. یعنی کتابخانه‌های تخصصی یا دانشگاهی نیستند. بنابراین منابع و رده‌های پرمراجعه‌شان مشخص است. حالا به سوال شما برگردم. با وجود همه این ملاحظات، هدف این است که زلف بچه‌ها با جشنواره کتابخوانی رضوی و فضای کتاب گره بخورد و در نتیجه پایشان به کتابخانه‌ها باز شود. اما درباره نکته شما درباره بزرگسالان باید بگویم که بله؛ درست می‌گویید اما یک بزرگسال، حتی اگر یک کتاب هم بخواند، بهتر از هیچ است.
البته بخشی از شرکت‌کننده‌ها از ظرفیت‌های ثابت نهاد هستند؛ بخشی‌هم سرمایه‌های افزوده هستند یعنی افرادی‌اند که لزوما عضو کتابخانه نیستند و به کتابخانه‌ها هم نمی‌آیند. یکی از شرایط شرکت در جشنواره این است که کد نزدیک‌ترین کتابخانه به محل سکونتشان را در سامانه جشنواره ثبت کنند. به‌نظرم عملا اینجا آن پیوند شکل می‌گیرد. در دو دوره اخیر هم که بحث اجرای الکترونیکی جشنواره جدی شده، دوستان ما در حال تلاش‌اند که این افراد هم از سبد مطالعه کشور خارج نشوند و ارتباط‌شان برقرار بماند؛ با کارهایی مثل باشگاه مخاطبان و مشتریان.
به‌هرحال ما یک نهاد خدمت‌رسان هستیم. بنابراین هرچه مخاطب و مشتری کتابخانه‌مان بیشتر باشد، موفق‌تر هستیم.
* انتخاب منابع جشنواره چگونه انجام می‌شود؟
یکی از مشکلات اساسی ما که هم در نشست خبری سال گذشته جشنواره، هم در مراسم اختتامیه و هم در برنامه‌های دیگر به آن اشاره کرده‌ام، بحث محتواست. منابعی که برای جشنواره رضوی تولید شده، منابع محدودی دارد که یک‌سری محدودیت‌ها هم دارند. یکی از کارهایی که در این‌زمینه انجام دادیم، این بود که با ناشران وارد دیالوگ و گفتگو شدیم.
* محور گفتگوها چه بود؟ تولید محتوا؟
بله. گفتیم ما در این‌حوزه‌ها به محتوا نیاز داریم و هرکس در این‌زمینه دست به تولید بزند، از تولیدش حمایت می‌کنیم. حمایت‌مان هم، یکی ذیل جشنواره است و یکی تامین منابع برای کتابخانه‌ها.
* یعنی کتاب ناشر را می‌خرید؟
بله. هم برای جشنواره هم برای کتابخانه‌ها. دوستان ما در اداره کل منابع نهاد، فضای بازار نشر و محتواهای تولیدشده را رصد می‌کنند؛ چه رصد بازار و چه از طریق خانه کتاب و کتابخانه ملی. برای هر دوره مسابقه، حدود ۱۰ کاندیدا در نظر گرفته شده است. دوستان اداره کل منابع یک ارزیابی و جمع‌بندی انجام می‌دهند و نتیجه‌اش به شورای سیاستگذاری جشنواره ارسال می‌شود. در این‌دوره جشنواره هم که گذشت اعضای شورا، از خبرگان اهل کتاب بودند؛ آقای برازش، آقای مختارپور، آقای سرشارِ...
* سرشارِ پدر؟
نه سرشارِ پسر؛ برای حوزه کودک و نوجوان. خلاصه در این‌جمع راجع به تک‌تکِ منابع گفتگو و تصمیم‌گیری شده و می‌شود. منابع برگزیده از این‌طریق انتخاب شدند. البته بخش کمی هم در حد ۵ درصد دچار اصلاح شدند.
* یعنی حذف شدند؟
بله. چون یا امکان تهیه نداشتند یا ناشرشان همراهی نکرد. چون دوستان ناشر باید فایل کتاب‌شان را در اختیار نهاد قرار می‌دادند که در سامانه جشنواره بارگزاری شود.
* این‌جمع که گفتید، به کتاب‌ها رای می‌دهند؟
بله. البته دایره انتخابشان خیلی گسترده نیست.
* چون منابع کم است؟
بله. دقیقا. بالاخره کتابی که قرار است معرفی کنیم، باید قابلیت‌های حضور در یک مسابقه عمومی را داشته باشد. مثلا در زمینه رمان، باید اثری انتخاب شود که حتما محتوا داشته باشد. برگزارکننده نمی‌تواند چنین سوالی طرح کند که مثلا فلان شخصیت در فلان قسمت داستان چه گفت. یا مثلا بگوییم فلان دیالوگ را دوباره تعریف کنید.
* پس سوال‌های جشنواره هم از این سوال‌های آسان نیستند که بگویید قصه را برایمان تعریف کنید. در واقع محتوایی هستند و مخاطب باید کتاب را خوانده باشد تا بتواند پاسخ‌شان را بدهد.
بله. یعنی هدف این‌بوده که شان جشنواره حفظ شود. همه تلاش ما در این‌دوره این بود که پاسخ‌ها از مطالعه کتاب حاصل شود. نمی‌گویم کاملا موفق بودیم اما در این مسیر حرکت کردیم و همکارمان در این‌زمینه دانشگاه علوم و حدیث بوده است؛ هم دوره پیش و هم این‌دوره.
نباید برای زود تمام‌کردن جشنواره عجله کنیم. البته زمان فرایند اجرایی چنین رویدادی هم نمی‌تواند خیلی باز باشد ولی می‌شود مقطع‌بندی‌اش کنیم. مثلا زمانی را برای کودک و نوجوان و زمانی را برای بزرگسال تعیین کنیم تا نیروی انسانی ما که کتابداران هستند، روی موضوعات متمرکز شوند
* این‌همکاری به چه صورت بوده؟
هم در طراحی سئوالات و هم تصحیح پاسخ‌نامه‌ها.
* شما در مراسم اختتامیه دوره پیش گفتید علاقه داشتید بلافاصله با اتمام دوره پیشین، دوره جدید جشنواره را کلید بزنید اما این‌کار میسر نشد. علتش چه بوده؟ مسائل مالی و بودجه‌ای؟
بخش عمده‌اش ملاحظات مالی در آن مقطع بود و بخشی‌اش هم مربوط به تصمیم‌گیری‌های اداری می‌شد. در دوره پیش من تازه به نهاد آمده بودم و با جشنواره‌ای روبرو شدم که گفتند برگزارش کن! بنابراین خیلی در سیاستگذاری‌های آن دوره نقشی نداشتم. در آن دوره فرصت مشارکت مدارس را از دست دادیم. اگر زودتر شروع می‌کردیم، نتیجه بهتری می‌گرفتیم. به‌نظرم نباید برای زود تمام‌کردن جشنواره عجله کنیم. البته زمان فرایند اجرایی چنین رویدادی هم نمی‌تواند خیلی باز باشد ولی می‌شود مقطع‌بندی‌اش کنیم. مثلا زمانی را برای کودک و نوجوان و زمانی را برای بزرگسال تعیین کنیم تا نیروی انسانی ما که کتابداران هستند، روی موضوعات متمرکز شوند. امیدوارم در دوره بعد بشود جشنواره را این‌طور پیش برد.
* خودتان چه پیشنهادی برای بهترشدن جشنواره دارید؟
من مشتاقم که بخشی از کار را به استان‌ها واگذار کنیم. یعنی استان‌ها بتوانند تا جایی سیاستگذاری کنند. به‌هرحال نمی‌شود یک نسخه واحد را برای کل کشور پیچید. اقتضائاتی که در سیستان و بلوچستان وجود دارد، با اقتضائات کردستان و تهران متفاوت است. اگر بتوانند براساس ملاحظات و شرایط خودشان در سیاستگذاری مشارکت داشته باشند، خوب و مطلوب است. شاید کمکی به افزایش ظرفیت جشنواره رضوی باشد. ولی با وجود حضرت رضا (ع) در مرکز جشنواره، چالش یا مانع خاصی برایمان وجود ندارد چون جشنواره با انگیزه و ارادت انجام می‌شود نه از سر وظیفه سازمانی.
* گلایه یا انتقادی هم به کار جشنواره شده است؟
بله. مواردی بوده است.
* از داخل نهاد یا از بیرون؟
من از بیرون، حرف جدی‌ای نشنیده‌ام. آن‌چه از بیرون می‌بینیم، حمایت جدی استانداران، فرمانداران و ائمه جمعه از جشنواره است. مستندات این حمایت‌ها هم موجود است. شورای اداری و مصوبات شورای اداری استان‌ها که آن‌ها را ملزم به همکاری می‌کند، هم هست. از طرفی ما انجمن‌ها را در نهاد داریم. انجمن‌ها ارکان قانونی و اجرایی نهاد هستند. در استان، استاندار رئیس انجمن است. در شهرستان، فرماندار رئیس انجمن است؛ یعنی یک رکن ثابت قانونی که دوماه‌یکبار باید تشکیل جلسه بدهد و موضوعات را پیگیری کند. خب خود حضور استاندار در انجمن یک فرصت است. در جشنواره کتابخوانی رضوی، همه این‌ها پای کار هستند. البته ما ضعفی هم داریم که در واقع پژواک‌دادن این همکاری‌ها و مشارکت است.
* به بحث استان‌ها و ملزومات متفاوت‌شان اشاره کردید. برگزاری جشنواره رضوی مثلا در استانی مثل سیستان و بلوچستان چگونه است و چه چالش‌هایی دارد؟
سیستان و بلوچستان یک مشکل ساختاری دارد. این استان گسترده است و اقلیم خاصی دارد. آبادی‌ها یا روستاها کم‌جمعیت هستند که در عین حال با فاصله زیادی از هم قرار دارند. استاندارد ما برای تاسیس کتابخانه روستایی در نهاد، داشتن حداقل ۲۵۰۰ نفر در هر روستاست. در سیستان و بلوچستان جمعیت اکثر روستاها به ۲۵۰۰ نفر نمی‌رسد. روستاهایی داریم با ۴۰ نفر که ۳۰ کیلومتر از روستای بعدی فاصله دارند. در جاهایی که با چنین وضعیتی روبرو هستیم، از کتابخانه‌های سیار استفاده می‌کنیم اما در سیستان و بلوچستان به دلیل مشکل امنیت، نمی‌توانیم از این کتابخانه‌های سیار استفاده کنیم. خب وقتی می‌خواهیم جشنواره کتابخوانی رضوی را برای ساکنان این استان برگزار کنیم، با مشکل پراکندگی‌شان و همین عدم امنیت روبرو هستیم.
مساله اقلیم هم در شکل‌دهی به موضوعات و دغدغه‌ها تاثیر دارد. بخشی از این‌مسائل به دسترسی، بخشی به سلائق قومی‌وقبلیه‌ای و بخشی هم به محدودیت‌های محتوایی مربوط هستند. ما دوست داشتیم برای حضور این عزیزان در جشنواره، منبع مستقل معرفی کنیم.
* یعنی منابعی متناسب با شرکت هموطنان اهل سنت؟ جدا از کتاب‌هایی که در جشنواره معرفی می‌شوند؟
بله. در دوره‌های پیشین هم منابعی داشته‌ایم که برای اهل سنت معرفی کردیم. اما در این دوره هرچه گشتیم، کتاب و منبع مناسبی که بار جشنواره را به دوش بکشد و در دوره‌های قبلی استفاده نشده باشد، پیدا نکردیم.
* آقای رمضانی به‌نظرتان جشنواره کتابخوانی رضوی ظرفیت بین‌المللی‌شدن دارد؟
به نظر من دارد. در یک و نیم دوره از جشنواره _ یعنی بخشی از دوره هفتم و بخشی هم از دوره هشتم _ اتفاقاتی را با همکاری طلاب جامعه‌المصطفی رقم زدیم. حتی منابع به زبان‌های انگلیسی، عربی و اسپانیولی ترجمه شدند.
* یعنی در فاصله انتشار فراخوان تا برگزاری جشنواره این کار انجام شد؟
بله. در دوره قبل، فاصله بین فراخوان و برگزاری بیشتر بود. منابع هم برای دوره بعدی مشخص بود و ما مشکلی در منابع نداشتیم. چه بسا پویش فضای مجازی‌مان که عملیات اجرایی نداشت، شروع شده بود. یعنی به استان‌ها گفته شده بود که شروع کنند. در دوره قبل که دوره هشتم بود، به دوستان جامعه‌المصطفی گفتیم توانایی پشتیبانی مالی نداریم و خودشان هزینه‌ها را تقبل کردند. اما دوره هفتم با همکاری هر دو نهاد و سازمان انجام شد.
در کل به‌نظر من صرف این‌که کار را در جمع محدودی از طلاب خارجی انجام دهیم، برای بین‌المللی دانستن جشنواره کافی نیست. ظرفیت این دوستان را انکار نمی‌کنم اما اگر بتوانیم کار را گسترده‌تر...
* یعنی به معنی واقعی کلمه؟
بله. اگر بتوانیم جشنواره را به‌معنای واقعی کلمه بین‌المللی برگزار کنیم، آن‌وقت می‌توانیم بگوییم که جشنواره بین‌المللی است. چند روز پیش با آقای آشتیانی صحبت می‌کردیم و ایشان می‌گفت در روز عاشورا ۱۲۰ هیئت در شهر لندن برای سیدالشهدا (ع) عزاداری می‌کنند. خب این عزاداران حتما به امام رضا (ع) هم ارادت دارند. طبیعتا مشابه این جمعیت را در کشورهای عراق، لبنان، کویت، بحرین، سوریه، عربستان، آذربایجان و دیگر همسایگانمان هم داریم. در مجموع پراکندگی شیعیان و دیگر مسلمانان جهان برای جشنواره یک ظرفیت است.
اگر دستگاه‌های دیگر کشور به‌طور واقعی و نه فقط بخشنامه‌ای در این‌زمینه همکاری کنند می‌توانیم جشنواره را به‌صورت بین‌المللی برگزار کنیم. چون ما جشنواره را با بخشنامه برگزار نمی‌کنیم. بخشنامه لازم است اما همه‌چیز این جشنواره نیست* به‌نظرتان از چند دوره بعد، جشنواره می‌تواند بین‌المللی شود؟
به نظر من از همین دوره بعد.
* خیلی ایده‌آل نیست؟ واقعا می‌شود؟
یک‌وقت هست شما می‌گویید امکانش وجود دارد یا نه؟ و من می‌گویم بله وجود دارد.
* خب امکان اجرایی‌شدنش چقدر است؟
ما چنین خواسته‌ای داریم و به‌نظرم شدنی هم هست. کار اصلی؛ ترجمه منابع، ارتباط‌گیری و اطلاع‌رسانی است که در روزگار کنونی فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، کار را راحت کرده‌اند. در حال حاضر دسترسی حتی نسبت به ۵ سال پیش خیلی راحت‌تر شده است. به‌همین خاطر می‌گویم شدنی است و مانع چندانی هم ندارد. خیلی هم هزینه‌ای برای ابتدای کار نیاز ندارد اما برای ادامه این نیاز بیشتر می‌شود. نکته مهم این است که این‌کار نیاز به همکاری دارد و صرفا از توان تنها نهاد کتابخانه‌ها خارج است. اگر دستگاه‌های دیگر کشور به‌طور واقعی و نه فقط بخشنامه‌ای در این‌زمینه همکاری کنند می‌توانیم جشنواره را به‌صورت بین‌المللی برگزار کنیم. چون ما جشنواره را با بخشنامه برگزار نمی‌کنیم. بخشنامه لازم است اما همه‌چیز این جشنواره نیست. جشنواره کتابخوانی رضوی نتیجه همت مدیران کل و انگیزه کتابداران سراسر کشور است. برخی مواقع، بعضی از کتابداران به دنبال مردم می‌افتند که در جشنواره حضور پیدا کنند و تلاش‌های این‌چنینی برای برپایی جشنواره انجام می‌شود.
ادامه دارد...