خبرگزاری مهر – گروه فرهنگ؛
بازی . (اِ) هر کار که مایه ٔ سرگرمی باشد. رفتار کودکانه و غیر جدی برای سرگرمی . کار تفریحی . لَعب . (حاشیه ٔ برهان قاطع). لهو: سر شهریاران به رزم اندر است... ترا دل به بازی و بزم اندر است /فردوسی پس بازی گوی شد خسرو... بر یکی تازی اسب کُه پیکر. فرخی (دیوان چ دبیرسیاقی ص ۱۲۵.)
در عصر حاضر «بازی» در بازی‌های رایانه‌ای، موبایلی، کنسولی و اسباب‌بازی‌های جامد خلاصه شده است، می‌بینیم که کودکان و بزرگسالان با بازی‌های موبایلی سرگرم هستند و گاه خودشان را قهرمان هر یک از بازی‌ها می‌دانند و حتی با هم در رقابت و کل‌کل هستند بازی کنسولی یا موبایلی را تا مرحله آخر رفتند و توانستند امتیازهای زیادی کسب کنند. دیگر از بازی‌های رومیزی خبری نیست که همه دور هم جمع می‌شدند و در تعامل و گفت‌وگو بازی می‌کردند. بازی‌هایی که از زمان‌های گذشته برای مردم جذاب بود حتی خیلی‌ها می‌گفتند که غارنشینان هم از این بازی استفاده می‌کردند و خودشان را سرگرم می‌کردند. بازی‌هایی که تاریخچه‌لش به ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد اما امروزه طرفداران زیادی ندارد یا اگر هم داشته باشد بسیار کم است و بازی‌ها وِرد زبانشان نیست.
قدیمی‌ترین بازی‌های فکری ـ سرگرمی رومیزی در گذشته
«قدیمی‌ترین بازی جهان که باستان‌شناسان اطمینان دارند در زمره بازی‌ها قرار می‌گرفته «سنت» (senet) نام دارد که در مصر باستان بازی می‌کردند روش بازی کردن سنت مشخص است و امروزه هم می‌توان آن را بازی کرد. داستان این بازی دونفره به این شرح است که مصری‌ها معتقد بودند هر انسانی هم‌زادی‌ست که بعد جسمانی ندارد و در واقع روح آن فرد محسوب می‌شود. آن‌ها به این هم‌زاد «کا» می‌گفته‌اند. در باور مصریان باستان کا همان چیزی است که بعد از مرگ انسان به سرزمین مردگان می‌رود و پس از طی مراحل چندگانه در نهایت به بهشت یا جهنم رهسپار می‌شود. در این بازی هر بازیکن نقش کای خود را در مواجهه با این مراحل چندگانه تا سرمنزل نهایی بازی می‌کند و باید سعی کند به بهترین و سریع‌ترین روش از موانع پیشرو عبور کند و خود را به بهشت برساند. البته در دوران قدیم تاس به شکل مدرن امروزی که ما می‌شناسیم یعنی یک چندوجهی منتظم اختراع نشده بود و به جای آن از چیزی به‌نام «قاپ» استفاده می‌شد. قاپ استخوانی در بدن شتر است که به‌شکل یک چندوجهی نامنتظم است و آن را مثل تاس پرتاب می‌کنند و مانند تاس هر وجهی معنای خاص خود را دارد.»
اما بعدها در شهر سوخته بازی به عنوان «نرد» بوده که در حال حاضر هم جزء پرطرفدارترین بازی‌ها است با اسامی مختلفی آوازه‌اش تا قبرس و امپرطوری روم و بین‌النهرین هم رسیده بود. نرد یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های شناخته‌شده دنیا به حساب می‌آید که باستان‌شناسان قدمت آن را ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد تخمین زده‌اند. چیزی که در شهر سوخته پیدا شده شامل چند تاس و دو سری دوازده‌تایی مهره است که برای این بازی استفاده می‌شده است. البته داستان‌ها درباره این بازی به این شکل روایت شده که یکی از امپراطوران روم با نام کلادیوس به این بازی به شدت علاقه داشته و نسخه‌های نفیس آن را ساخته حتی دستور داده که نقشه بازی پشت ارابه‌اش حکاکی شود البته رومیان باستان به این بازی تابولا می‌گفتند. خیلی‌ها بر این امر صحه گذاشتند که در آن دوران این بازی‌ها برای طبقات اشراف بود از همیم‌رو طبقه متوسط جامعه برای سرگرمی بازی به عنوان «دوز» را ابداع کردند و بعد هم بازی «یاتزی»؛ یاتزی بازی‌ای است که با تاس ریختن و امتیازشماری پیش می‌رود که در آن هر بازیکن با ریختن ۵ تاس در هر نوبت باید شانس خود را مدیریت کند و امتیاز بیشتری را با توجه به آن چه شانس برایش رقم زده به دست آورد. این بازی در واقع تمرینی است برای پذیرش اقبال بد در زندگی و مدیریت اتفاقات مختلف و حتی ناگوار. تمام این‌ها را بیان کردیم که به این نقطه برسیم بازی رومیزی، فکری و سرگرمی در دوران قدیم تا چه اندازه مورد استفاده قرار می‌گرفته و در میان طرفدارانش محبوب بوده است و همه در کنار یکدیگر سرگرم می‌شدند.
بازی‌های رومیزی از چه زمانی حذف شد؟
۲۳۰۰ سال پیش بازی‌هایی به نام تَفی بودند که به نوعی اجداد شطرنج امروزی به حساب می‌آیند تفی مجموعه‌ای از بازی‌ها است که روی یک صفحه شبیه به شطرنج -البته با تعداد خانه‌های متفاوت از ابعاد ۷ در ۷ تا ۱۳ در ۱۳- و با دو رنگ مهره بازی می‌شده است. منشا این بازی کشورهای اسکاندیناوی و نورس هستند. البته در هند بازی‌ای به اسم چاتورانگا وجود داشت که از نیاکان شطرنج به شمار می‌آید. به هر تقدیر شطرنج به روایات مختلفی ۵۰۰ سال قبل از میلاد در شکل باستانی خود پدید آمده است اما در سال ۱۸۵۱ اولین تورنمنت رسمی شطرنج برگزار شد و شطرنج را به‌طور رسمی از رسته‌ی بازی‌ها به رسته‌ی ورزش‌ها منتقل کرد. اما امروزه بازی‌های رومیزی دستخوش تغییراتی شده و نوع بازی‌ها متفاوت شده است حتی بسیاری از این بازی‌ها به در قالب بازی‌های کامپیوتری هم درآمدند و مورد استقبال هم قرار گرفتند.
در دنیای بازی‌های رنگارنگ موبایلی امروزه «برد گیم‌ها» به سختی مخاطبان خود را نگه داشتند اما در دنیا هنوز طرفداران خاص خودش را دارد. در هفته‌های آینده بزرگترین نمایشگاه بردگیم در اسِن آلمان برگزار خواهد شد و یکی از تولیدکنندگان بازی‌های رومیزی برای اولین بار در این نمایشگاه حضور دارند اشکان جواهری یکی از تولیدکنندگان بازی‌های رومیزی درباره حضورش در این نمایشگاه می‌گوید: گروه ما نزدیک به ۵ یا ۶ سال است که در زمینه بازی‌های رومیزی (بردگیم) فعالیت می‌کند و با ساخت و تولید بازی‌ها تصمیم گرفتیم که در بزرگترین نمایشگاه بردگیم آلمان شرکت کنیم برای طی کردن پروسه و شرکت در این نمایشگاه با مرجع بازی‌های رومیزی به نام «بُردگیم گیک به معنی خوره‌های بازی‌های رومیزی» ارتباط گرفتیم، البته این معتبرترین گروه دنیا در زمینه بازی‌های رومیزی هستند که اگر کسی قصد دارد بازی ثبت کند یا وارد این حوزه شود باید به عنوان مرجع بازی خود را در مرجع ثبت کند. این مرجع به صورت دقیق و پیوسته برنامه‌های مختلف دارند، ایونت‌های جهانی دارند، در هر نمایشگاه‌های خارجی شرکت می‌کنند و منبع معتبر در بازی‌های رومیزی دنیا هستند.
چرا دولت برای تولید بازی‌های فکری و سرگرمی حمایتی نمی‌کند؟
او ادامه می‌دهد: هر سال در شهرهای مختلف نمایشگاه بازی برگزار می‌شود که نمونه آن نمایشگاه اسِن آلمان است که بزرگترین نمایشگاه بازی در دنیا به حساب می‌آید. گروه بازی‌سازی ما اولین گروه ایرانی است که امسال در این نمایشگاه غرفه گرفته‌ایم تا بازی‌های رومیزی‌مان را در فضا و سطح گسترده‌تر معرفی کنیم و در معرض نمایش مخاطبان قرار دهیم. بازی‌های رومیزی ما برای شرکت در این نمایشگاه با عنوان «شب مافیا»، «اسم‌وفامیل» که اقتباسی هستند و بازی «دو خوان» و «آخرین ایستگاه» که طراحی مجموعه‌مان است که البته در تهران منتشر نشده است، از همین رو ما قصد داریم در نمایشگاه این بازی‌ها را معرفی کنیم تا ناشر خارجی امتیاز این بازی‌ها را بخرد. البته یکی دیگر از امتیازات گرفتن لایسنس است. همچنین برای اینکه با شرکت‌های مختلف در زمینه بازی‌ها مشارکت و تعامل داشته باشیم تا با اندیشه‌ها و تفکرات دیگر فعالان این حوزه آشنا شویم که هم شرایط را بهتر بسنجیم و هم بازی را برای آنان توضیح دهیم که بازی چگونه است و روش بازی به چه نوعی است!
جواهری درباره نوع حمایت‌های دولتی از بازی‌های رومیزی و کسانی که در این زمینه فعالیت دارند، می‌گوید: هر چقدر به دنبال این بودیم که از سوی دولت برای اجرای طرح بازی‌های رومیزی و معرفی آن به مخاطبان کمک و حمایتی بگیریم اما هیچکس ما را در این راه یاری نکرد. همچنین با ستاد فناوری‌های نرم و هویت‌ساز دراین باره صحبت کردیم، استقبال هم کردند اما هیچ‌نوع حمایتی صورت نگرفت.
او درباره ممیزی‌ها و سختی‌های ثبت بازی‌های رومیزی ادامه می‌دهد: ببینید یک بازی به نام «پسرخوانده» ساخته شده است که در ژانر وحشت است و شخصیت‌های موجود در بازی یکدیگر را می‌کُشند، این بازی سال گذشته به عنوان بازی برتر شناخته شد، امتیازهای زیادی گرفت، در جشنواره‌ها شرکت کرد و جوایز بسیاری کسب کرد حتی وزیر ارشاد از غرفه آنان در جشنواره بازدید کرد و تریبون خوبی برایشان ایجاد شد، با این حال من بازی طراحی کردم و به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بُردم تا بازی را ثبت کنند اما به موضوعاتی ایراد گرفتند مثلا چرا فلان شخصیت چاقو دستش است یا اینکه چرا فلانی اسمش این است با ایراداتی آن را ثبت نکردند در حالی‌که من بازی شب مافیا را که طراحی کردم رده سنی مثبت ۱۶ هم داشت اما ثبت نکردند و گفتند که باید اصلاحات بر روی آن انجام شود. این نوع تبعیض‌هایی که وجود دارد مانع پیشرفت این نوع بازی‌های رومیزی می‌شود.
ایرادات بنی‌اسرائیلی یا سانسور درست
این تولیدکننده بازی‌ها رومیزی بیان می‌کند: حتی می‌بینیم که در بسیاری از بازی‌ها موادمخدر مصرف می‌کنند یا دزدی و غارت در آن بازی وجود دارد حتی رده سنی هم در آن قید نشده است، ثبت شده و مخاطبان با آن بازی می‌کنند ولی به بازی که در آن شخصیتی چاقو دستش گرفته ایراد می‌گیرند. یا در بازی دوخوان به عنوان قلدر ایراد گرفتند که این عنوان نباید وجود داشته باشد اما از عنوان قاتل ایرادی نگرفتند گویا قلدربازی فرهنگ غلطی است که نباید جوانان ما آن را یاد بگیرند اما قاتل را نمی‌دانم چرا ایراد نگرفتند. در حالی‌که این بازی رده سنی مثبت ۱۶ می‌خورد.
جواهری می‌گوید: با توجه به تمام سختگیری‌ها و ممیزی درباره تولید بازی رومیزی در کشورمان و ایراداتی که نسبت به بعضی موارد گرفته می‌شود، می‌بینیم که بازی‌های خارجی در این زمینه وارد کشور شده که تمام این المان‌های چاقو و... دارد و مخاطبان زیادی هم با آن بازی می‌کنم البته من مخالف واردات بازی‌های خارجی نیستم بلکه مخالف رفتارهای دوگانه متولیان این امر هستم زیرا نمی‌توان به تولیدکننده‌های ایرانی ایراداتی را بگیرند و مانع تولید بازی‌هایشان شوند از طرفی هم بازی‌های خارجی در بازار پُر شود و برنامه‌ها و بازی‌های ویدئویی بازار را از آن خود کنند.
او درباره فرهنگسازی بازی‌های سرگرمی و فکری رومیزی ادامه می‌دهد: اولین قدم در زمینه فرهنگسازی تفهیم واژه‌های تخصصی بازی است. زیرا زمانی‌که اسم «بازی» می‌آید بیشتر ذهن‌ها به سمت اسباب‌بازی می‌رود. اسباب‌بازی همون TOY و بازی به GAME معروف است که اگر اسم گیم هم می‌آید ذهن‌ها به سمت بازی‌های موبایلی و رایانه‌ای می‌رود و بازی رومیزی نادیده گرفته می‌شود. باید فرهنگسازی کنیم که بازی‌های سرگرمی و فکری رومیزی هم درمیان مردم شناخته شود.