به گزارش خبرنگار مهر، صنایع فرهنگی پیوند دهنده دو عرصه اقتصاد و فرهنگ به شمار می‌روند و فعالیت در این صنایع، نوعی کارآفرینی محسوب می‌شود. در این دسته از صنایع نیز همچون سایر صنایع، تامین مالی بسیار اهمیت دارد و یکی از راهکارهایی که برای آن پیشنهاد می‌شود، طراحی و راه‌اندازی صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر است. برای طراحی این صندوق‌ها، لازم است دو دسته مولفه‌های «ساختاری» و «فرآیندی» صندوق بر اساس اهداف و ارزش‌های کلیدی در عرصه صنایع فرهنگی تعیین شود.
محمد واعظی‌نژاد، پژوهشگر پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت و عضو جامعه اندیشکده‌های ایران، در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده، به این موضوع پرداخته است که متن کامل آن از نظرتان می‌گذرد:
صنایع فرهنگی نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی دارند. محصولات صنایع فرهنگی، حامل پیام‌ها و مفاهیمی هستند که می‌تواند فرهنگ جوامع را تحت تاثیر قرار دهد. به علاوه، کارکرد این صنایع در عرصه‌های اشتغال، تولید ثروت، هویت‌بخشی اجتماعی، امنیتی و دفاعی بسیار مهم است. اما علی‌رغم اهمیت بالای صنایع فرهنگی، راهکارهای تامین مالی آن‌ها در کشور ما چندان مناسب نیست. حمایت‌های موجود نیز چندان موفق نبوده است و به جای آن‌که مخاطب و بازار اقتصادی محصولات را مورد توجه قرار دهد، بیشتر معطوف به تولید محصولات و همچنین تا حدی سلیقه‌ای است.
صنایع فرهنگی نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی دارند. محصولات صنایع فرهنگی، حامل پیام‌ها و مفاهیمی هستند که می‌تواند فرهنگ جوامع را تحت تاثیر قراردهد. به علاوه، کارکرد این صنایع در عرصه‌های اشتغال، تولید ثروت، هویت‌بخشی اجتماعی، امنیتی و دفاعی بسیار مهم است.
با توجه به اینکه تولید و عرضه محصولات فرهنگی نوعی کارآفرینی محسوب می‌شود، یکی از شیوه‌های مطرح در تامین مالی کارآفرینی یعنی صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به عنوان راهکاری برای تامین مالی صنایع فرهنگی نیز قابل استفاده است.
صنایع فرهنگی چیست؟
مفهوم «صنایع فرهنگی» را می‌توان با توجه به «محصولات فرهنگی» تعریف نمود. کالاها و خدمات فرهنگی مانند آثار هنری، ادبیات، فیلم و برنامه‌های تلویزیونی، بازی‌های رایانه‌ای محصولاتی هستند که معمولاً عموم جامعه آن‌ها را مصادیق محصولات فرهنگی می‌دانند . محصولات فرهنگی چند ویژگی مشترک دارند. اول اینکه تولید این محصولات مستلزم درون‌داد خلاقیت انسانی است و خلاقیت انسانی نقش مواد اولیه را در تولید کالاها و خدمات فرهنگی ایفا می‌کند. دوم اینکه محصولات و کالاهای فرهنگی وسیله انتقال پیام‌های سمبلیک به کسانی هستند که آن‌ها را مصرف می‌کنند. هدف از تولید آن‌ها چیزی بیش از سودآوری محض است و اغلب به یک هدف ارتباطی بزرگ‌تر و مهم‌تر از سودآوری فکر می‌کنند. سوم هم اینکه این محصولات و آثار، مشمول قانون مالکیت معنوی می‌شوند.
روش‌شناسی طراحی صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در صنایع فرهنگی
در طراحی صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر، اجزای ساختاری و فرآیندی صندوق مبتنی بر اهداف و ارزش‌های کلیدی آن در کنار هم قرار می‌گیرد. با بررسی و طبقه‌بندی خصوصیات مشترک صندوق‌های خطرپذیر، محورهای ساختاری این صندوق‌ها را می‌توان شامل موارد زیر دانست:
- انگیزه‌های ایجاد صندوق از لحاظ فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی یا سیاسی و اولویت‌بندی آن‌ها و بررسی اهمیت نرخ بازده اقتصادی؛
- تحلیل بازار و فرصت‌های سرمایه‌گذاری و بخش‌بندی بازار هدف و نحوه جذب طرح‌ها برای سرمایه‌گذاری؛
- اندازه و شکل مدیریت نهاد و نحوه جذب و تخصص مدیران صندوق؛
- نحوه تامین منابع مالی اعم از رسمی یا غیررسمی و دولتی یا خصوصی؛
- ساختار سازمانی و حقوقی اعم از شرکت دولتی یا خصوصی و یا شرکت دانشگاهی یا تعاونی؛
- نحوه مدیریت سرمایه‌گذاری و نحوه شناسایی، قرارداد و ورود، شرکت‌داری و خروج از سرمایه‌گذاری.
علاوه بر موارد ساختاری، فرآیندهای صندوق نیز باید مشخص شود. با استفاده از مراحل نه‌گانه زیر می‌توان فرآیندهای صندوق خطرپذیر را به صورت نظام‌مند، شفاف و قابل تمایز از یکدیگر پوشش داد:
- ایجاد معامله
- غربال اولیه
- بازخورد از کمیته ارزیابی
- فاز نخست ارزیابی جامع
- تکمیل فرآیند پیش از تصویب
- تایید رسمی و فاز دو ارزیابی جامع
- تکمیل معامله
- نظارت
- خروج
طراحی مدل صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در صنایع فرهنگی
بر اساس محورها و مراحل بیان‌شده برای اجزای ساختاری و فرآیندی صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و با استفاده از نظرات کارشناسان و دست‌اندرکاران، اجزای مدل صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در صنایع فرهنگی به ترتیب زیر بدست می‌آید:
- انگیزه و اهداف ایجاد صندوق: مالی، فرهنگی، تبلیغات محصولات دیگر؛
- موضوعات ایده‌ها جهت سرمایه‌گذاری: گردشگری، صنایع دستی، تئاتر، سینما، کنسرت، موسیقی، برنامه‌سازی رادیو و تلویزیون، چاپ مجلات و روزنامه، چاپ کتاب، نرم‌افزار، وب‌سایت، نرم‌افزار موبایل، بازی‌های رایانه‌ای، تولید اسباب‌بازی؛
- منبع تامین منابع مالی صندوق: بودجه عمومی، بخش خصوصی، وام بانکی، تامین مالی خرد توسط سرمایه‌گذاران فردی؛
- محل جذب مدیران صندوق: مدیران فرهنگی، مدیران حرفه‌ای بنگاه‌های اقتصادی، مدیران دولتی؛
- ساختار سازمانی مناسب صندوق: سهامی خاص، تعاونی، شرکت دانش‌بنیان؛
- تخصص مشاوران و ارزیابان صندوق: طراحی، ایده‌پردازی، داستان‌نویسی، مسائل اجتماعی، فقهی، روانشناسی، مسائل حقوقی، قراردادها، ثبت ایده و محصول، ثبت برند، مدیریت تامین و تخصیص منابع مالی در پروژه، شناخت بازار، استراتژی تجاری‌سازی، تبلیغات، توزیع؛
- نحوه حمایت مالی و فرآیند نظارت صندوق: مشارکت مالی، تامین سهم‌الشرکه غیرمادی (مثلا ارائه خدمات تبلیغات تلویزیونی)، استفاده از قرارداد فروش و پرداخت وجه مادی یا ارائه خدمت در آینده به صورت بیع متقابل؛
- استراتژی‌های خروج صندوق: فروش کل شرکت زیرمجموعه، کاهش سهام در ازای استفاده از خدمات با نرخ ترجیحی، عدم خروج و استفاده از شرکت به عنوان بازوی پیمانکاری تخصصی.
محصولات و کالاهای فرهنگی وسیله انتقال پیام‌های سمبلیک به کسانی هستند که آن‌ها را مصرف می‌کنند. هدف از تولید آن‌ها چیزی بیش از سودآوری محض است و اغلب به یک هدف ارتباطی بزرگ‌تر و مهم‌تر از سودآوری فکر می‌کنند.
البته لازم به ذکر است که موارد فوق، بیانگر یک طراحی ویژه برای یک صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیست؛ بلکه شمای کلی طراحی را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، در هر موضوع مورد نیاز بر اساس موارد بالا می‌توان یک صندوق سرمایه گذاری ایجاد نمود. به‌علاوه، هر موضوع سرمایه‌گذاری در هر محیط نهادی الزاماتی دارد. مثلا اگر اولویت اصلی صندوق اهداف اقتصادی باشد، مدیران فرهنگی نباید در راس آن قرار بگیرند و تخصص مشاوران باید بیشتر به سمت موضوعات اقتصادی و مالی باشد. به همین ترتیب اولویت‌ها و موضوعات سرمایه‌گذاری دیگر نیز الزامات خاص خود را خواهند داشت.