محمد جواد صالحی نژاد، مجری طرح سیستان در گفتگو با خبرنگار مهر در واکنش به مباحث مطرح شده در نامه نمایندگان منتخب مردم سیستان و زاهدان به ریاست جمهوری درباره این پروژه گفت: شیوه عملکرد عوامل اجرایی طرح صرفاً قانون مداری و اجرای قانون بوده و در خصوص تعیین سهم آب کشاورزان نیز همین رویه مد نظر قرار گرفته است.
وی اضافه کرد: در طرح سیستان نیز مبنای تعیین کشاورزان محق استفاده از آب، آخرین دفاتر جز جمع قدیم مربوط به سالهای ۱۳۱۷ لغایت ۱۳۲۷ (پس از فروش اراضی سیستان به کشاورزان)، به انضمام کلیه اسناد قانونی دیگر که قبل از تصویب قانون توزیع عادلانه آب برای حق استفاده از آب صادر شده باشد بوده است. از جمله دفاتر صورت تفکیکی اراضی روستاهای دشت سیستان تهیه شده در دهه ۴۰ و پس از تهیه نقشه کاداستر اراضی (کارافه)، آرای کمیسیون سه نفره رسیدگی به اختلافات و تقسیم اراضی خالصه سیستان دهه ۴۰، احکام دادگاه‌ها و اسناد مالکیت کشاورزان مد نظر قرار گرفته است و پس از طی این مراحل، توزیع سهام آب در جلساتی با حضور مقامات محلی بررسی، تصویب و نهایی شده است.
سهم ناچیز آب تخصیص یافته، چالش جدی برای طرح است
صالحی نژاد عنوان کرد: با توجه به وضعیت خشکسالی‌های منطقه سیستان از یکسو و توسعه بهره برداری از منابع آب در کشور افغانستان از سوی دیگر میزان آب ورودی به رودخانه سیستان به شدت کاهش یافته و با توجه به طرح‌های در دست اجرای سد سازی در بالادست، پیش بینی می‌شود که در سالهای آتی وضعیت کاهش منابع در دسترس بازهم ادامه داشته باشد. تخصیص آب به طرح آبیاری دشت سیستان معادل ۴۰۰ میلیون متر مکعب تعیین شده که در مقایسه با سطح اراضی کشاورزی دشت سیستان که حدود ۱۵۰ هزار هکتار است، سهم ناچیز آب تخصیص یافته به ازای هر هکتار از اراضی (حدود ۲۶۰۰ متر مکعب) بیانگر چالش جدی برای طرح است.
این مقام مسئول عنوان کرد: با توجه به حجم آب تخصیص یافته، سطح آبیاری در طرح آبیاری سیستان معادل ۴۶ هزار هکتار منظور شده است که این امر خود چالش جدیدی را به وجود آورده و می‌بایستی از بین ۱۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی دشت سیستان، ۴۶ هزار هکتار را انتخاب و تحت آبیاری قرار داد.
صالحی نژاد در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: طرح سیستان از ابتدای شروع مطالعات با نگاه به مسائل اجتماعی و نظام بهره برداری با این دید که کشاورزان باید عامل تغییر باشند و همچنین با رویکرد مشارکت واقعی بهره برداران به اجرا گذاشته شده است. بنابراین برنامه ریزی های انجام شده بر مبنای مشارکت همه جانبه بهره برداران در طرح بوده است.
وی اضافه کرد: به طوری که جانمایی و نصب بیش از ۱۰۰۰۰ حوضچه ۲۰ و ۵ هکتاری بدون مشارکت عملی بهره برداران امکان پذیر نبوده و این اقدام از طریق مشارکت ۱۲۰ تسهیلگر بومی منطقه صورت پذیرفته است.
مجری طرح سیستان افزود: قرار است همه ساله و قبل از شروع سال زراعی، بهره برداران عضو گروه، فرم تعیین الگوی کشت خود را تکمیل و تحویل آبیار روستا دهند تا از این طریق نیاز آبی هر یک از بهره برداران محاسبه و برنامه آبیاری گروه بر اساس نیاز آبی کشت هریک از بهره برداران تهیه و مورد عمل قرار بگیرد.
وی در ارتباط با تشکیل گروههای هم آب نیز توضیح داد که این گروه‌ها بمنظور جلب مشارکت بهره برداران در مدیریت مشارکتی آب که برگرفته از الگوی مشارکتی سنتی آب در دشت سیستان است صورت پذیرفته و صرفاً موجب مشارکت جمعی آنان در توزیع آب در سطح گروه هم آب، ایجاد نظم و جلوگیری از هرج و مرج در بهره برداری و دریافت آب مطابق حقابه را محقق خواهد ساخت.
صالحی نژاد در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص تجمیع نیز گفت: هریک از بهره برداران دارای چندین قطعه زمین هستند که با توجه به مساحت ۴۶ هزار هکتار اراضی طرح در مقابل بیش از ۱۵۰ هزار هکتار اراضی بهره برداران، امکان تأمین آب کلیه قطعات وجود نداشته و ضرورت داشته است که بهره برداران ۱ تا ۲ قطعه از اراضی خود را (با توجه به تعداد قطعه و مساحت آنها و میزان حقابه و سهم از ۴۶ هزار هکتار) انتخاب کنند و در این خصوص تنها مورد خواسته شده از کشاورزان، رعایت حال یکدیگر و به ویژه افراد کم زمین بوده است. بنابراین کشاورزان سعی کرده‌اند که اراضی نزدیک به یک دیگر را برای تجمیع انتخاب کنند.
وی تصریح کرد: تجمیع اراضی به صورت داوطلبانه صورت گرفته و هیچ اجباری برای تجمیع نبوده بلکه از طریق تسهیلگری و با برگزاری جلسات متعدد، امکان تجمیع اراضی در واحدهای حدود ۵ هکتاری فراهم شده است.
بدون تجمیع اراضی امکان عملیات تجهیز و نوسازی اراضی وجود نداشت
صالحی نژاد گفت: تجمیع اراضی از نظر مدیریت آبیاری و هم چنین تجهیز و نوسازی مزارع بسیار مهم بوده و در صورت پراکندگی اراضی نه تنها مدیریت آبیاری با مشکل مواجه می‌شود که به دلیل خرد بودن اراضی کشت شده (متوسط حدود ۰.۲ هکتار برای هر قطعه) هیچ گونه عملیات تجهیز و نوسازی و مکانیزاسیون در اراضی نیز امکان پذیر نخواهد بود.
صالحی نژاد با اشاره به حجم لوله گذاری طرح از نظر طول لوله‌های بکار رفته (بیش از ۵۰۰۰ کیلومتر) و همچنین اقطار مورد استفاده شامل سایز ۲۰۰۰ میلیمتر و کمتر گفت: امکان تملک اراضی در محدوده عرصه مورد نیاز جهت لوله گذاری میسر نبود بنابراین به منظور اجرایی شدن طرح ضمن مشورت با بهره برداران و اخذ موافقت آنها، در هر ناحیه سعی شده مسیر لوله گذاری بگونه ای انتخاب شود که کمترین آسیب به اراضی کشاورزی وارد شود ضمن اینکه امکان عبور از خاک‌هایی با بافت و ساختمان فیزیکی پایدارتر جهت حفر ترانشه لوله گذاری فراهم شود.
این مقام مسئول ادامه داد: با توجه به اینکه پروژه انتقال آب به اراضی کشاورزی در کمتر از یک سوم اراضی منطقه و بصورت متمرکز در نواحی مختلف اجرا می‌شود، توجه علمی، فنی و اجرایی به این مهم از الزامات پایداری و بهره برداری اثر بخش پروژه مهم انتقال آب و بطور کلی پایداری منطقه سیستان خواهد بود که ضرورت بازنگری قبل از افتتاح پروژه در موارد فوق الزامی است.
صالحی نژاد با اشاره به اجرای متمرکز در نواحی مختلف، اضافه کرد: حوضچه‌های ۲۰ هکتاری و ۵ هکتاری کاملاً در سطح دشت پراکنده بوده به نحوی که بطور متوسط در هر ۶۰ هکتار از اراضی حداقل یک حوضچه ۲۰ هکتاری و ۴ حوضچه ۵ هکتاری استقرار یافته و اراضی کشاورزی انتخاب شده نیز در سطح حدود ۳۰ هکتار پراکنده است ضمن اینکه بقیه اراضی بهره برداران نیز با استفاده از آب سیلابها همانند وضع موجود آبیاری می‌شود و بالطبع این طرح بر اکوسیستم‌های زراعی و طبیعی منطقه تأثیر منفی نخواهد داشت.
صالحی نژاد با اشاره به اینکه تأمین ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب از مخازن چاه نیمه‌ها و تحویل آب مطمئن و مستمر به کشاورزان از این مخازن، از مهمترین موضوعات این شبکه است، گفت: بازبینی و شفاف سازی تأمین و تعادل بخشی آب تا ایستگاههای پمپاژ بدلیل مشکلات در طراحی و جانمایی ایستگاههای اصلی از موضوعات قابل تأمل قبل از افتتاح پروژه است.
صالحی نژاد عنوان کرد: مجری طرح آمادگی دارد با اساتید و کارشناسان منطقه در حضور نمایندگان مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی ضمن ارائه گزارش پاسخ به ابهامات در خصوص طرح را به عمل آورد.