به گزارش خبرنگار مهر، چالش آب برای ایران که دو سوم مساحت آن خشک و نیمه خشک است، طبیعتاً مقوله تازه ای به شمار نمی‌رود. سال‌های زیادی است که این جغرافیای پهناور با محدودیت منابع آبی مواجه بوده است؛ در گذشته هر چند میزان نیاز آبی به گستردگی شرایط کنونی نبوده، اما روش‌های سنتی تا حدی این چالش آبی را مدیریت می کرده است.
سال‌های سال است، روزهای آغازین نیمه نخست سال این جمله در صدر اخبار حوزه آب و برق قرار می‌گیرد: «روزهای گرم سال زودتر از زمان پیش بینی شده، آغاز شده اند!» این عبارت هر چند خلاف واقعیت نیست، اما با توجه به آب و هوای ایران، می‌توان گفت موضوع جدیدی نیست که نیاز به بررسی و واکاوی دقیق داشته باشد. از سویی دیگر به گفته رضا اردکانیان، وزیر نیرو، الگوی آب و هوایی در دنیا و البته ایران در حال تجربه یک روند سینوسی است. به این معنا که در یک سال، ترسالی بی سابقه‌ای را تجربه می‌کنیم و در سال بعدی با خشکسالی شدید رو به رو می‌شویم. با در نظر گرفتن چنین تغییری، منطقی‌ترین اقدام، تعریف چند مدل برنامه ریزی مختلف از سطوح مختلف است. اینکه چه دست اقداماتی باید در کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت انجام شود، تا در ایام پر آبی بیشترین بهره برداری و ذخیره سازی آب را داشته باشیم و در روزهای کم آبی، با بهترین شکل نیاز بخش شرب، صنعت و کشاورزی را برطرف کنیم.
کدام استان‌ها کم بارش هستند؟
سال آبی جاری به گواه بسیاری از متخصصین یکی از خشک‌ترین سال‌ها به شمار می‌رود؛ چنانچه در زمستان سال گذشته، بارش برف و باران مطابق پیش بینی‌های سازمان هواشناسی نبود و بهار سال جاری نیز میانگین حجم بارندگی‌های کشور عدد قابل توجهی نبوده است.
طبق آخرین اظهارات حمیدرضا جانباز، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور در تعداد زیادی از استان‌های مرکز فلات ایران و استان‌های شرقی میزان بارش بسیار کاهش پیدا کرده است، مانند استان سیستان و بلوچستان که کمتر از ۱۰ میلی‌متر کاهش در آن ثبت شده است. همچنین استان‌های خراسان جنوبی، کرمان، جنوب فارس، یزد و بخش‌هایی از اصفهان و سمنان دچار کمبود شدید بارش هستند.
به گفته این مقام مسئول بر اساس برنامه‌ریزی‌ها قرار است در شهرها و روستاها کمترین تنش آبی را داشته باشیم که بر این اساس ۶ محور تدوین شده است. به این ترتیب افزایش ظرفیت تأمین آب، کاهش میزان هدر رفت آب، افزایش میزان ذخیره سازی آب، اطلاع رسانی عمومی و آموزش همگانی و درخواست از مشترکان برای مدیریت مصرف از آن جمله است. ایجاد شبکه‌های هوشمند نیز در دستور کار شرکت‌های آب و فاضلاب در سراسر کشور است و سعی می‌کنیم با مدیریت فشار، آب مناسبی را ذخیره و در پیک مصرف استفاده کنیم.
حال ذخایر آب سدها خوب نیست
این در حالی است که آخرین گزارش وضعیت سدهای بزرگ کشور تا ۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ نشان می‌دهد، به تبع روند کاهشی بارش‌ها، حجم ورودی آب از ابتدای سال آبی ۱۴۰۰-۹۹ تاکنون برابر با ۲۲ میلیارد و ۳۲۰ میلیون مترمکعب بوده که نسبت به مدت مشابه سال آبی قبل از آن (۳۷ میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب)، بیانگر کاهش ۴۰ درصدی ورودی آب به مخازن سدهای کشور است. آخرین وضعیت سدهای کشور نشان می‌دهد که میزان ذخایر آب در مخزن سدها به ۲۹ میلیارد و ۶۷۰ میلیون مترمکعب رسیده که در مقایسه با سال آبی ۹۹-۹۸ (۳۶ میلیارد و ۸۳۰ میلیون مترمکعب) دارای ۱۹ درصد کاهش است.
البته مشکل آب در کشور ما تنها محدود به بخش صنعت آب نمی‌شود و دامنه آن صنعت برق و تولید برق از نیروگاه‌های برقآبی را نیز متأثر می‌کند؛ در همین راستا محمد حسن متولی زاده، مدیرعامل شرکت توانیر از کاهش ۴۰ درصدی تولید نیروگاه‌های برقآبی به دلیل کمبود بارش‌ها خبر داد. به این ترتیب می‌توان گفت حال و روز آبی کشور مطلوب نیست و نیمه نخست سال درصورت رعایت نکردن سیاست‌های مدیریت مصرف، با چالش پشت سر می‌گذاریم. البته به گفته متخصصین سیاست‌های مدیریت مصرف آب، مقوله‌ای نیست که یک شبه ثمر دهد بلکه زمان بر است.
کاهش تلفات تبخیر و سیلاب، اولویت نخست مدیریت چالش آب
حمید سینی ساز، کارشناس حوزه آب در گفتگو با خبرنگار مهر درباره راهکار کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت چالش آبی کشور با توجه به خشکسالی یا ترسالی هایی که به طور سینوسی شاهد آن هستیم، گفت: ما باید به طور همزمان به سمت کاهش چشمگیر تلفات تبخیر و تلفات حاصل از سیلاب‌ها در کشور گام برداریم. با تسریع نفوذ دادن آب به سفره‌های آب زیرزمینی در حقیقت در مسیر اجرایی شدن هم زمان این دو هدف حرکت کرده ایم.
وی افزود: اگر آبی که بر اثر بارندگی شاهد آن هستیم در سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ داده نشوند، یا بر اثر تابش نور خورشید و وزش باد تبخیر می‌شوند یا با جاری شدن روی زمین در سراشیبی‌ها، قدرت تخریبی می‌یابد و علاوه بر ایجاد آسیب از دسترس خارج می‌شود. اگر از ابتدای بارش‌ها بتوانیم این نزولات را به سمت سفره‌های آب زیر زمینی نفوذ دهیم از تلفات حدود ۷۰ درصدی آب باران در کشور، کاسته ایم.
سینی ساز با بیان اینکه حدود ۱۰ تا ۱۱ درصد بارندگی‌های کشور تبدیل به سیلاب می‌شود، ادامه داد: بنابراین حدود ۸۰ درصد از نزولات آسمانی را از دست می‌دهیم. این در حالی است که با مدیریت این از بین رفتن آب، حتی به میزان ۳۰ تا ۴۰ درصد، می‌توان شاهد تعریف منابع آبی جدید برای مدیریت چالش آب کشور باشیم. بنابراین ایران تنها می‌تواند در مجموع از ۲۰ درصد منابع آبی خود استفاده کند که حتی در بسیاری از موارد از همین میزان نیز بهره برداری حداکثری ندارد.
این کارشناس حوزه آب اظهار داشت: در این میان نباید سهم تلفات شبکه توزیع و انتقال آب را فراموش کنیم؛ اما این رقم ۸۰ درصدی هدررفت نزولات آسمانی و تبخیرات، به طور کامل از دست می‌رود.
وی توضیح داد: در وهله نخست باید رقم تلفات سیل و تبخیر آب را که می‌توان آن را مهار و مورد استفاده قرار دهیم، کاهش داد یا به سفره‌های آب زیر زمینی منتقل کنیم. آن هم در شرایطی که سفره‌های آب زیرزمینی به هیچ عنوان شرایط مطلوبی از نظر ذخیره سازی ندارند.