خبرگزاری مهر - گروه دین و آیین- فاطمه علی آبادی: امروز سالگرد رحلت علامه امینی مؤلف کتاب شریف «الغدیر» است. علامه عبدالحسین امینی، فقیه، محدث، متکلم، مورخ، نسخه‌شناس و از علمای بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری قمری بود. علامه امینی از ٢٢ سالگی برای تحصیل علوم اسلامی به نجف رفت و از مرجع تقلید نجف اجازه اجتهاد دریافت کرد. علامه امینی علاوه بر نگارش آثار مهم علمی، کتابخانه امیرالمؤمنین (ع) را در نجف تأسیس کرد که حاوی ۷۰ هزار نسخه خطی است.
آثار مکتوب امینی، همه، ارجمند و خواندنی است، اما، در آن میان، «الغدیر» جایگاهی ویژه دارد و این دایره‌المعارف سترگ را باید «شاهکار» او بلکه شاهکار بزرگ شیعه در عصر حاضر دانست، نگارش «الغدیر»، تقریباً حدود ۴۰ سال از عمر ایشان را به خود اختصاص داد.
به مناسبت سالروز وفات آن عالم ربانی برای واکاوی و شناخت بیشتر این چهره درخشان تشیع و کتاب گران‌سنگ الغدیر، با آیت الله احمد عابدی استاد برجسته حوزه علمیه قم به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
*نام مرحوم علامه امینی، با کتاب «الغدیر» گره خورده است. کتابی که ثمره عمر شریف آن عالم بزرگوار بود. ایشان در نگارش الغدیر از کدام سبک الگو گرفت؟
این سبک بحثی که مرحوم علامه امینی در کتاب الغدیر دارند بسیار بسیار متأثر از سبک علامه میرحامد حسین موسوی کنتوری لکهنوی هندی در کتاب عبقات الانوار است.
کتاب عبقات الانوار در واقع زمینه‌ای شد برای کارهایی که بعدها در بحث مناظرات مکتوب شیعه و سنی پدید آمد، به عبارت دیگر در هندوستان آقای شاه صاحب دهلوی آمد کتاب اثنی عشریه نوشت و گفت شیعه‌ها عالم، کتاب و حدیث ندارند.
بعد این گفتار بود که علامه آقا بزرگ تهرانی کتاب الذریعه را نوشت تا از این طریق شیعه را به جهان معرفی کند، همچنین سید محسن جبل عاملی هم کتاب اعیان الشیعه را نوشت و گفت اگر شما می‌گوئید شیعه‌ها عالم ندارند این همه اسامی علمای شیعه است و میرحامد حسین رضوان الله علیه آمد و کتاب عبقات الانوار را نوشت و تنها چند حدیث که قریب به ۱۲ روایت از جمله حدیث غدیر، حدیث ولایت، حدیث مدینه العلم و … می‌شد که درباره هر کدام از این احادیث یک جلد نوشت که برای هرکدام بحث دلالی و سندی مطرح می‌کند، گاهی سند یک حدیث را از جهات مختلف و بعضاً یک حدیث را از ۵۰۰ جهت مورد بررسی قرار می‌دهد و صحیح بودن آن را از کتب اهل سنت به اثبات می‌رساند و بعد به دلالت حدیث می‌پردازد.
علامه امینی در سبک نگارش کتاب الغدیر تحت تأثیر عبقات الانوار بود اما ایشان تنها یک حدیث غدیر را انتخاب کرد و به صورت گسترده و مفصل درباره آن بحث کرد. در حالی که عبقات تنها بحث سندی و دلالی انجام می‌داد اما علامه امینی می‌آمد به مناسبت بحث حدیث، از اینکه این حدیث در فلان تاریخ و در کجای قرآن و مطالبی که درباره آن بیان شده بسیار پرداخته است، به عنوان دیگر مطالب استطرادی در الغدیر بسیار زیاد است بنابراین از این جهت بسیار شبیه عقبات است.
عقبات با اینکه همه مطالبش همانند کتاب الغدیر از کتب اهل سنت است اما کتاب الغدیر بسیار با تجلیل و با احترام از علمای اهل سنت یاد می‌کند حتی صحابه را با همان تعابیری که علمای اهل سنت رضی الله علیه به کار می‌برند به کار برده شده است
عقبات با اینکه همه مطالبش همانند کتاب الغدیر از کتب اهل سنت است اما کتاب الغدیر بسیار با تجلیل و با احترام از علمای اهل سنت یاد می‌کند حتی صحابه را با همان تعابیری که علمای اهل سنت رضی الله علیه به کار می‌برند به کار برده شده و علامه امینی ادب و احترام نسبت به علمای اهل سنت را در کتاب الغدیر همانند عقبات بسیار فراوان رعایت کرده است.
از طرف دیگر فصاحت و بلاغت الغدیر واقعاً بی نظیر بوده و بسیاری از جملاتش عربی است، فصاحت آن به گونه‌ای است که گویی از یک عرب صادر شده است، البته بعضی‌ها می‌گویند علامه امینی کتاب را به برخی عرب زبان‌ها داد تا درباره آن نظر دهند اما سطح فصاحت و بلاغت متن الغدیر بسیار بالاتر از این سخنان است.
*نکته بسیار برجسته و قابل توجه «الغدیر» آمیختگی آن با آیات قرآن مجید، حدیث و تاریخ است؛ چرا الغدیر را کتاب جامع‌الاطراف می‌نامند؟
علامه امینی مباحث الغدیر را اینگونه شروع کرد که حدیث غدیر را ابتدا در قرآن کریم، بعد از تاریخ و سپس از میان اشعار شعرای عرب که در طول تاریخ از قرن اول و دوم تا عصر خویش در خصوص حدیث غدیر سروده و بیان شده بود را استخراج و در کتاب الغدیر ذکر می‌کند. حتی زمانی که می‌خواهد درباره شعر شعرا بحث کند درباره زندگی نامه، افکار و باورهای آن شاعر نیز به بحث می‌پردازد، یا مثلاً زمانی که کسی می‌آید و به یک حدیث اشکال وارد می‌کند و آن را جعلی می‌نامد علامه امینی به صورت مفصل قریب به یک جلد به احادیث موضوعه می‌پردازد. همچنین ایشان جدولی درباره کسانی که متهم به دست و وضع و جعل احادیث هستند را طراحی می‌کند که در آن جدول نام این افراد از ده حدیث گرفته تا ۵۰۰ هزار حدیث نام برده شده است.
اگر کسی بخواهد به الغدیر با عنوان کتاب فقه الحدیثی نگاه کند حقیقتاً یک فقه الحدیث است، اگر کسی بخواهد به الغدیر را با عنوان نقد حدیث بنگرد واقعاً کتاب نقدالحدیث محسوب می‌شود، اگر کسی بخواهد به الغدیر با عنوان کتاب کلامی رجوع کند موضوع آن کلامی بوده و از کتاب‌های کلامی به شمار می‌رود، اگر کسی بخواهد کتاب الغدیر را به عنوان کتاب تحلیل تاریخی نگاه کند باز همین طور است و اگر کسی بخواهد الغدیر را به عنوان کتاب ادبی و اجتماعی نگاه کند یک کتاب ادبی و اجتماعی تمام است.
در واقع کتاب الغدیر دریایی از مطالب است که علامه امینی در این کتاب گرد آورده و عجیب آن است که ایشان برای نگارش این کتاب به شرق و غرب جهان اسلام مسافرت کرد، مرحوم علامه همه این کتاب‌ها را تهیه و خواند و به همه این کتاب‌ها مراجعه کرد و بدون واسطه آنها را نقل می‌کند، نقل ایشان بسیار بسیار دقیق است تا مبادا مطلبی کم و زیاد شود از این نوع مطالب در الغدیر بسیار زیاد است.
مطالبی که در هیچ کتابی یافت نمی‌شود در الغدیر بیان شده است، مطالبی مانند شاعران عصر جاهلیت که کمتر نام آنان بیان شده اینکه آنان چه شعری سروده‌اند، نکته و بندشان چه بود همه آن مطالب در الغدیر بیان شده است؛ بنابراین الغدیر کتابی جامع است.
*علامه امینی چگونه با نگارش الغدیر توانست غدیر را به مسأله‌ای برای وحدت اسلامی تبدیل کند؟
به علامه امینی گفته شد در این دوران که وحدت شیعه و سنی بسیار ضرورت دارد چه لزومی داشت که شما این کتاب را بنویسید ایشان فرمودند بیشترین خدمت را در جهت تقریب و وحدت شیعه و سنی را من انجام دادم زیرا تا قبل از این برخی از اهل سنت تصورات دیگری از شیعه داشتند که من با نوشتن این کتاب ثابت کردم که شیعه یک فرقه اسلامی است و از فرقه‌های اصلی دین مقدس اسلام به شمار می‌رود و این مقدار را من ثابت کردم و بقیه را شما انجام دهید؛ بهترین شاهد بر صدق این گفته علامه امینی آن تقریظ های علمای اهل سنت الازهر است که در جلدهای مختلف الغدیر بیان شده است.
گاهی اوقات بیان می‌شود که چرا احادیث امام زمان (عج) در کتب اربعه ذکر نشده باید پاسخ داد که این مباحث ربطی به حدیث غدیر ندارد؛ اما علامه امینی مفصل درباره این مطلب در الغدیر بحث کرده است. یا مثلاً موضوع کتاب الغدیر حدیث غدیر است و آیاتی که مربوط به غدیر می‌شود باید بحث شود ولی به مناسبت اینکه علامه امینی می‌خواهد ولایت امیرمومنان علی (ع) را با حدیث غدیر مطرح کند می‌آید و به تبیین آیه ولایت می‌پردازد در حالی که آیه ولایت به حدیث غدیر ربطی ندارد.
ذیل همین آیه ولایت است که حضرت علی (ع) هنگام نماز انگشتری خویش را به فقیر می‌بخشند؛ علامه می‌آید برای این آیه سوالاتی مطرح می‌کند مبنی بر اینکه حضرت علی (ع) یک شخص بود در حالی که آیه ولایت جمع است برای همین مسأله‌ای که در اینجا مطرح می‌شود آن است که آیا زکات را می‌شود در نماز پرداخت کرد یا خیر؟ و اینکه اگر زکات بر عهده امام علی (ع) بوده آیا نباید قبل از نماز ادا می‌کردند چرا در نماز زکات را دادند؟ آیا پرداخت زکات در نماز یکی از مستحبات نماز محسوب می‌شود یا خیر؟ اینگونه مطالب که ذیل این آیه بحث می‌شود در بسیاری از تفاسیر مانند کتاب کم نظیر و بی نظیر المیزان با آن همه عظمت، شرافت و بزرگی که این کتاب دارد که بعد از الغدیر نیز نوشته شده و علامه طباطبایی آگاهی کامل به افکار علامه امینی داشتند خواهیم دید که الغدیر مراتب مفصل تر، بهتر و جامع‌تر از المیزان آیه ولایت را مورد بحث و بررسی قرار داده است.
علامه امینی می‌فرماید این متعارف است که در قرآن برای مفرد ضمیر جمع بیاورد بنابراین دلیل مفرد بودن آیه ولایت احترام گذاشتن به امام علی (ع) بوده است. در زبان فارسی برای اینکه به طرف مقابل احترام بگذاریم از لفظ شما فرمودید؛ استفاده می‌شود و علامه طباطبایی به همین اندازه بحث می‌کنند اما مرحوم امینی در الغدیر حداقل ۲۰ آیه قرآن را شاهد می‌آورد که ضمیر آیات جمع است و خود اهل سنت در کتب خود بیان می‌کنند که این آیات درباره یک نفر نازل شده است؛ بنابراین الغدیر بسیار گسترده و فراوان درباره مطالب مطرح شده بحث می‌کند.
علامه امینی درباره پرداخت زکات در نماز می‌فرمایند مقصود از زکات در این آیه به معنای زکات واجب نیست بلکه مراد زکات مستحبی است، بنابراین صدقه مستحبی ضرورتی ندارد که قبل از نماز پرداخت شود هر زمان که پیش آمد می‌توان آن را پرداخت کرد.
برای مثال کسی که می‌آید و در یک کتاب بحث می‌کند که انگشتری که حضرت علی (ع) به فقیر بخشید طلا بوده علامه به این ادعا چنین پاسخ می‌دهند و می‌فرمایند اینگونه نبود که انگشتری حضرت طلا باشد چرا که استفاده طلا برای مردان حرام است اما انگشتری ایشان به اندازه طلا قیمت داشت.
علامه امینی هر بحثی را که در الغدیر مطرح می‌کند به عمق آن بحث بسیار جامع و کامل وارد می‌شود، متوجه همه اشکالات و نقدها است و بعد به آن می‌پردازد. الغدیر از کتب بسیار ارزشمند شیعه به شمار می‌رود و این کتاب خدمت بسیاری به عالم تشیع کرد، کتاب الغدیر کتابی تأثیرگذار در جهان اسلام است.