خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و اندیشه: مساله کاغذ طی سال‌ها و دهه‌های گذشته یکی از مهم‌ترین چالش‌های ناشران کتاب در کشور بوده است. در برهه‌ای یارانه دولتی کاغذ وجود داشت و در برهه‌ای به خواسته ناشران این یارانه قطع و به امور دیگر چاپ و نشر اختصاص پیدا کرد. طرح‌های فصلی عیدانه، تابستانه، پاییزه و زمستانه کتاب، نمونه حمایت‌هایی هستند که بنا شد با حذف یا کمترشدن یارانه کاغذ، به‌طور غیرمستقیم به ناشران و اهالی نشر اختصاص بگیرند.
با پایان کار دولت دوازدهم، مساله کاغذ همچنان حل نشده و فراز و فرودهای گذشته را همچنان دارد. به‌هرحال طی سال‌های گذشته ناشران و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با مساله کاغذ و یارانه‌اش دست به گریبان بوده‌اند. اما اهمیت مساله بود و نبود یارانه کاغذ، نباید باعث غفلت از دیگر عوامل و عناصر صنعت چاپ کتاب شود. چون وقتی پای صحبت ناشران و گفتگو درباره مشکلاتشان می‌نشینیم، تنها از یارانه کاغذ نمی‌گویند.
روزهای پیش رو و آغازین دولت سیزدهم، فرصت و بهانه خوبی بود تا دوباره پای صحبت برخی از ناشران بنشینیم و مطالباتشان را از وزارت ارشاد دولت بعدی جویا شویم؛ اما محور بحث و تمرکزمان روی بحث کاغذ بود. به این ترتیب با ۲۰ تن از مدیران نشر کشور به گفتگو نشستیم و خواسته‌هایشان درباره کاغذ را از دولت بعدی جویا شدیم. برخی از ناشران معتقدند یارانه کاغذ، عاملی برای فساد اقتصادی و رانت‌خواری است. بنابراین باید از اصل و اساس حذف شود. برخی دیگر هم شاید چنین نظری داشته باشند اما بودن یارانه را در وضعیت فعلی، یک‌مُسکّن موقت برای ادامه حیات چرخه نشر می‌دانند. اما عاملی که خیلی از این‌بیست‌ناشر به آن اشاره و بر آن تاکید کردند، نظارت بر تخصیص یارانه است؛ به این معنی که یارانه کاغذ به ناشرانی برسد که می‌خواهند کتاب چاپ کنند نه این‌که با کاغذ دریافتی با ارز دولتی، سوداگری کرده و آن را با قیمتی دیگر در بازار بفروشند.
به این ترتیب، ثبات قیمت، نظارت جدی بر تخصیص یارانه کاغذ، مدیریت صحیح و سپردن کار به دست کاردان و در کنارشان، افزایش ظرفیت تولید داخلی کاغذ برای خودکفایی و جلوگیری از وابستگی بیشتر به کشورهای خارجی، ازجمله موارد و خواسته‌های مهم ناشران است. در گزارشی که در قالب یک‌جدول مختصر و مفید در ادامه می‌آید، راهکارهای ناشران برای خروج کاغذ از وضعیت نامناسب فعلی و بهبود آن مطرح شده است. این جدول به‌واسطه گفتگوهایی پر شده که متعاقباً مشروح آن‌ها در خبرگزاری مهر منتشر می‌شود.
در ادامه جدول مطالبات و راهکارهای ۲۰ ناشری را که برای این گزارش موفق به گفتگو با آن‌ها شدیم، از نظر می‌گذرانیم. لازم به ذکر است که در انتخاب ناشران این گزارش، تلاش شد تنوع انتخابی اعم از دولتی و خصوصی رعایت شود. بیشتر ناشران حاضر در گزارش، در گروه ناشران عمومی جا دارند و چندتن از ناشران استانی و دانشگاهی نیز در این جدول حضور دارند تا نماینده دیگر همکاران خود باشند. جدول زیر نیز به ترتیب نام خانوادگی ناشران مرتب شده است.
| نام مدیر | نام نشر | راهکارها |
| مرتضی احمد آخوندی | دارالکتب الاسلامیه | ۱- قائل‌شدن یارانه کاغذ |
| علی‌اصغر بهمن‌نیا | نارگل | ۱- حذف ارز دو نرخی برای از بین رفتن فساد اقتصادی ۲- نظارت شدید و دقیق بر هزینه‌شدن یارانه برای خرید واقعی کاغذ ۳- از بین رفتن رانت ۴- عدم اختصاص یارانه و سهمیه به ناشران کمک‌آموزشی |
| مسعود پایدار داریان | کتاب دانشگاهی | ۱- تعادل قیمت کاغذ به‌واسطه حل مشکلات اقتصادی کشور، ازجمله رفع تحریم‌ها و متعادل‌شدن قیمت‌ها و ارزش‌پیدا کردن پول ملی ۲- وجود بازار رقابتی نشر و حمایت هدفمند دولت از آن |
| علی‌اکبر تورانیان | شهرآب | ۱- توجه ویژه به کارخانه‌های داخلی تولید کاغذ برای خودکفایی در تولید ۲- هدایت ظرفیت کارخانه‌ها به‌سمت تولید کاغذ نه محصولاتی چون لیوان و ظروف کاغذی ۳- فراهم‌کردن شرایط آسان برای واردات کاغذ در صورت تصمیم به واردکردن گسترده و عدم فعال‌سازی کارخانه‌های داخل ۴- جلوگیری از فعالیت مافیای کاغذ ۵- بهره‌برداری از کارخانه ساخت زینک در کشور به‌جای واردکردن این محصول از ترکیه |
| محمدرضا توکل صدیقی | صابرین | ۱- ثبات قیمت کاغذ ۲- دخالت دولت در مساله به‌دلیل رفتار غیرمنطقی تاجران خصوصی کاغذ ۳- عدم تمرکز روی یک‌گروه خاص و کاغذ مورد نیازش در برنامه‌ریزی‌ها که در نتیجه آن برخی از انواع کاغذ در بازار نایاب می‌شود ۴- انجام تحقیق میدانی برای درک صحیح از نیاز ناشران به انواع کاغذ ۵- سپردن کار به نهادی که بر مساله کاغذ اشراف دارد نه یک شرکت تعاونی با اشراف محدود |
| رضا حاجی آبادی | هزاره ققنوس | ۱- حذف یارانه به‌دلیل آفت‌زا بودنش ۲- سپردن کار به دست اهل آن و آرزوی زمانی که وزیر فرهنگ و ارشاد کسی باشد که اهالی قلم به قلمش قسم بخورند ۳- جلوگیری از صدور مجوز بی‌رویه نشر ۴- جلوگیری از چندگانگی در فضای فرهنگ کشور و سپردن کار تصمیم‌گیری به یک‌نهاد یعنی وزارت ارشاد |
| اسماعیل حسن‌زاده | بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه | ۱- آزاد بودن واردات کاغذ و در کنار آن ۲- افزایش ظرفیت تولید داخلی کاغذ ۳- ادامه‌داشتن اختصاص یارانه کاغذ در وضعیت فعلی به‌عنوان یک مُسکّن |
| محمد حقی | کتابستان معرفت | ۱- توجه به عناصر دیگر تولید کتاب مانند زینک که امروز هزینه‌اش با هزینه کاغذ یک‌کتاب برابری می‌کند ۲- تعیین تکلیف دولت با خودش که می‌خواهد در تولید کاغذ خودکفا شود یا خیر ۳- تأمین کاغذ مورد نیاز کشور و خالی‌نماندن بازار برای جلوگیری از فاصله زیاد قیمت کاغذ دولتی و آزاد ۴- مذاکره با تاجران خصوصی واردکننده کاغذ و اختصاص ارز دولتی به آن‌ها برای جلوگیری از خلاهای موجود ۵- در نظر گرفتن تسهیلات برای واردات کاغذ آزاد برای فراوانی محصول در بازار و جلوگیری از قیمت‌گذاری‌های بی‌منطق کاسبان و دلالان کاغذ ۶- کم‌کردن فاصله قیمت کاغذ دولتی و آزاد |
| حسین سعیدی | به‌نشر | ۱- سروسامان‌دادن به کارخانجات تولید کاغذ در داخل ۲- ساماندهی تخصیص ارز برای واردات کاغذ ۳- جلوگیری از ورود تاجران غیرمتخصص در واردات کاغذ که باعث ناهماهنگی در بازار شده‌اند ۴- توجه به قانون مالکیت معنوی آثار ۵- جلوگیری از قاچاق کتاب ۶- فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی صحیح درباره مسائل کاغذ و تولید کتاب ۷- بهره‌برداری از امکان کتاب‌های الکترونیکی و گویا |
| حسین شاهمرادی | امیر کبیر | ۱- جمع‌کردن بساط دلال‌بازی در حوزه کاغذ و کتاب ۲- راه‌اندازی کارخانه‌های باگاس‌محور نه چوب‌محور در کشور ۳- مجهزکردن کارخانه‌های تولید داخل به فناوری ابزار دقیق برای بهبود کیفیت کاغذ داخلی ۴- اصلاح رفتار دولت که برای واردکردن کاغذ توسط ناشران، محدودیت ایجاد می‌کند ۵- و در نهایت، در صورت عدم رعایت این موارد، رهاکردن کار به این معنی که هیچ کاری در حق کاغذ نکنند |
| مجتبی شاهمرادی | آرما | ۱- تکیه به تولید داخلی کاغذ چون وابستگی به خارج در همه ابعاد ضرر می‌زند ۲- پیگیری جدی مساله خودکفایی در تولید کاغذ چون سال‌هاست مغفول واقع شده ۳- بازنگری جدی در نحوه تولید و عرضه کاغذ که با رانت زیاد همراه است. |
| علی‌اکبر شیروانی | سوره مهر | ۱- تلاش برای حذف دو نرخی بودن کاغذ ۲- شفافیت در واردات و عرصه کاغذ |
| لیما صالح رامسری | معین | ۱- رفع ناهماهنگی‌های پشت پرده بین وزارت بازرگانی و تعاونی آشنای وزارت ارشاد ۲- اصلاح شیوه‌های مدیریت اشتباه که در نتیجه آن، همه حق دارند و درست می‌گویند |
| سید حسین عابدینی | سفیر اردهال | ۱- افزایش حجم تولید داخلی کاغذ و جلوگیری از وابستگی به کاغذ خارجی، چون تولید فعلی فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد بازار را تغذیه می‌کند ۲- ادامه اختصاص یارانه چندسال گذشته برای کاغذ در حکم یک مُسکّن موقت برای ادامه حیات فعلی ناشران |
| محمد عزیزی | روزگار | ۱- ادامه اختصاص یارانه کاغذ ۲- مشخص‌شدن میزان مصرف هر ناشر برای اختصاص عادلانه یارانه و کاغذی که در اختیارش قرار می‌گیرد |
| نادر قدیانی | قدیانی | ۱- بیان علل عدم ثبات قیمت‌ها توسط دولت ۲- در نظر گرفتن دوره دوساله خروج از بحران و یک‌حرکت سریع برای ثبات بازار ۳- آزادبودن واردات کاغذ با دلار آزاد؛ در صورتی که دولت نمی‌تواند ارز مورد نیاز را فراهم کند |
| عابس قدسی | سپیده باوران | ۱- ادامه یارانه حمایتی دولت از کاغذ که البته دم‌دستی‌ترین راه‌حل هم هست ۲- نظارت جدی بر اختصاص یارانه به ناشران حرفه‌ای و واقعی کتاب برای جلوگیری از کتاب‌سازی و هدر رفتن یارانه |
| حسین قوامیان | کومه | ۱- تشکیل کارگروه نظارت متشکل از وزارت ارشاد، اتحادیه ناشران و قوه‌قضائیه ۲- قطع دست کسانی که یارانه و حمایت‌ها را دور زده و سوداگری می‌کنند ۳- تلقی‌شدن کاغذ به‌عنوان یک‌کالای ضروری ۴- جلوگیری از چاپ هرگونه کتاب ضعیف و غیرمرتبط با حرفه نشر با کاغذ دولتی که با ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی خریداری شده است |
| سعید کرمی | سروش | ۱- تقویت و توسعه کار و تعداد کارخانه‌های داخلی تولید کاغذ ۲- توسعه خدمات حمایتی هدفمند توسط دولت با نظارت جدی ۳- حرکت ناشرها به سمت تولیدات بیشتر دیجیتال و پرینتی ۴- حمایت ارشاد از کتاب‌های مرجع و برداشتن وظیفه چاپ این کتاب‌ها از عهده ناشران |
| ابوالفضل میرباقری | کتابسرای تندیس | ۱- خودکفایی در تولید کاغذ برای جلوگیری از خروج ارز ۲- اضافه‌شدن ظرفیت تولید کاغذ در شرایط فعلی (پیش از زمان خودکفایی) |