خبرگزاری مهر - گروه استانها- سعید رضایی: استان بوشهر تاریخی پرافتخار و بزرگ در مقابله و ایستادگی در مقابل بیگانگان، استعمار و استکبار جهانی داشته که قیام جنوب یکی از مفاخر این استان محسوب می‌شود.
در سال ۱۲۹۴ پس از اشغال بوشهر به دست انگلیسی‌ها، رئیسعلی دلواری سردار بزرگ جنوب به مقابله با آنها پرداخت و نیروهای انگلیسی که رئیسعلی و مجاهدان دشتی و تنگستان را دشمن اصلی خود می‌دانستند، قصد تصرف دلوار را کردند.
متجاوزان انگلیسی با چهار کشتی دالهوزی، پیراموس، لاورنس و جونز و گردان پیاده نظام ۹۶ به بندر دلوار حمله کردند. اما پس از نبردی سه روزه با ۳۳۰ کشته از دلاوران تنگستانی شکست خوردند.
سرانجام رئیسعلی دلواری که با یاران خود با تدارک حمله‌ای سنگین قصد شبیخون به بوشهر و تهاجم علیه انگلیسی‌ها را داشت در منطقه تنگک صفر در حومه بوشهر با خدعه و نیرنگ انگلیسی‌ها از پشت مورد اصابت گلوله قرار گرفت و در سال ۱۲۹۴ در ۳۴ سالگی به شهادت رسید.
شکست قوای انگلستان در دلوار یکی از نقاط برجسته تاریخ جنگ جهانی اول در جنوب ایران به شمار می‌رود.
۱۲ شهریور سالروز شهادت قهرمان مبارزه با استعمار شهید رئیسعلی دلواری به نام روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس نامگذاری شده است و به همین مناسبت گفت‌وگویی با حسین نامور یکی از بازماندگان خانواده رئیسعلی دلواری و پژوهشگر و نویسنده تاریخ جنوب ایران داشتیم.
علمای دینی در قیام رئیسعلی دلواری چه جایگاهی داشته‌اند؟
یکی از مسائلی که در قیام رئیسعلی دلواری برجسته است و در اغلب منابع مکتوب و شفاهی دیدیم و شنیدیم این است که شهید رئیسعلی دلواری و همراهان ایشان در مقابله با استعمارگران یک دلبستگی به فرمایشات و نظرات علمای دینی داشتند و به عنوان یک دستورالعمل همواره فرامین علما را مد نظر و نصب‌العین قرار می‌دادند.
وقتی قیام رئیسعلی دلواری و قیام جنوب را بررسی می‌کنیم از سال ۱۹۰۷ در جریان مشروطه تا زمانی که رئیسعلی در سال ۱۹۱۵ شهید می‌شود نقش علما برجسته است.
آیت‌الله علم‌الهدی اهرمی علمدار مبارزه با استعمار انگلیس با مشروطه همراهی می‌کند و از رئیسعلی دلواری و دیگر کسانی که نقش مهمی در مبارزه با استبداد داشتند. در شروع مبارزه علما نقش راهنما و پیش‌قراول داشته‌اند و با بصیرتی که ایجاد می‌شد از نیروی انسانی جامعه استفاده می‌کردند.
ما سابقه ۵۰۰ سال مقابله با استعمار داشته‌ایم هر گاهی که بیگانگان به خاک این کشور وارد می‌شدند بوشهری‌ها در اولین حلقه مقابله و مقاومت قرار داشتند و همواره علما نقش اساسی در این زمینه داشتند
وقتی آیت‌الله علم‌الهدی اهرمی را تبعید می‌کنند نقش علما از آیت‌الله خراسانی در نجف گرفته تا علمای ایران این نقش پررنگ بوده است؛ آیت‌اله بلادی، آیت الله لاری، مجتهد برازجانی، آیت‌الله آل عصفور همه این افراد در قیام‌هایی که بر علیه استعمار ایجاد شده نقش داشته‌اند.
ما سابقه ۵۰۰ سال مقابله با استعمار داشته‌ایم هر گاهی که بیگانگان به خاک این کشور وارد می‌شدند بوشهری‌ها در اولین حلقه مقابله و مقاومت قرار داشتند و همواره علما نقش اساسی در این زمینه داشتند.
قیام رئیسعلی با اجازه و اذن علما است. آیت‌الله آخوند خراسانی فتوایی به مجتهد برازجانی می‌دهد و رئیسعلی دلواری با اخذ فتوا از مجتهد برازجانی در صحنه قرار می‌گیرد و در ادامه هم همین‌گونه است. این روحانیون در همه زمینه‌ها حضور داشتند و در محل رزم هم حضور داشتند.
نقش علما در همه بخش‌های قیام قابل مشاهده است. بعد از شهادت رئیسعلی دلواری هم همین علما در سراسر کشور مجالسی را برپا می‌کنند و محرک قیام‌های بعدی می‌شوند.
چرا هیچ تصویری از رئیسعلی دلاری وجود ندارد؟ تصاویر موجود که به اسم رئیسعلی مطرح می‌شوند واقعیت دارند؟
نکته مهم در مورد رئیسعلی دلواری این است که چرا تصویری از رئیسعلی دلواری وجود ندارد. از سال ۱۹۰۷ که قیام مشروطه شروع می‌شود، رئیسعلی در همه میادین حضور داشته و اغلب هم نقش اول را بر عهده داشته است و چهره‌های اولیه و اصلی بوده است. حاکمان، خوانین، نیروهای متخاصم و.... به نحوی در ارتباط با رئیسعلی بودند و قطعاً یک سری تصاویری از رئیسعلی بوده است.
استعمارگران و دشمنان از عکس رئیسعلی هم هراس داشتند تا مبادا عکس و تصویر ایشان باعث ایجاد ذهنیت و یا حرکتی در بین مردم شود از همه این حاکمان، خوانین، نیروهای متخاصم و… تصاویری وجود دارد ولی از رئیسعلی هیچ تصویری موجود نیست. اینکه تصویر وجود ندارد چند دلیل دارد. یکی از این دلایل این است که نمی‌خواستند رئیسعلی به عنوان الگو معرفی شود که یکی از راه‌ها این بود که چهره ظاهری ایشان را حذف کنند تا ذهنیتی از ایشان نباشد.
استعمارگران و دشمنان از عکس رئیسعلی هم هراس داشتند تا مبادا عکس و تصویر ایشان باعث ایجاد ذهنیت و یا حرکتی در بین مردم شود.
یک سری حسادت‌هایی هم در داخل نسبت به رئیسعلی وجود داشته و متأسفانه این افراد هم حاضر نبودند چهره رئیسعلی را برتر و بالاتر از خود ببینند و به همین خاطر نسبت به حذف تصاویر رئیسعلی اقدام کردند؛ هر چند که این موضوع نتوانسته رئیسعلی را محو کند چراکه او برای خدا قیام کرده و در دل مردم جا گرفته است.
برخی تصاویر منتسب به رئیسعلی دلواری منتشر می‌شود که نه می‌توانیم این تصاویر را رد کنیم و نه اینکه آن را تأیید کنیم چون کسی نیست که بتواند بگوید این تصویر مربوط به رئیسعلی است و جای موثقی این تصاویر تأیید نمی‌شود.
گفته بودند انگلیسی‌ها یک سری تصاویری از رئیسعلی داشته‌اند و با خود به لندن برده‌اند. همواره از نام و تصویر رئیسعلی دلواری هراس داشتند ولی نتوانستند این هدف را محقق کنند. چراکه نام و یاد رئیسعلی را خدا نگه داشته است.
مردم ما هم رئیسعلی را خوب تکریم کرده‌اند و نام و آوازه او بلند و بلندتر است.
جرقه شروع قیام رئیسعلی از کجا بود؟
رئیسعلی از زمان مشروطه برای رهایی بوشهر از تسخیر تلاش خود را شروع کرد و آنجا گمرک بوشهر را هم از انگلیسی‌ها گرفت. انگلیسی‌ها کارهایی در گمرک بوشهر کرده بودند و از آنجا درآمدهایی داشتند.
وقتی رئیسعلی آمد و بوشهر را گرفت و تحویل آیت‌الله علم‌الهدی داد، گمرک بوشهر را هم گرفت و شخصی را متولی گمرک قرار داد و اصل امانت‌داری را در گمرک رعایت کرد و به گفته متولی گمرک، رئیسعلی حتی یک چوب کبریت را هم در گمرک خراب نکرد. انگلیسی‌ها در اینجا نسبت به رئیسعلی یک کینه‌ای را به دل گرفتند.
رئیسعلی در زمان مشروطه به صورت پارتیزانی از دلوار حرکت می‌کرد و به سمت بوشهر می‌آمد و با همکاری کسانی که در شهر بوشهر بودند از جمله سید محمد رضا کازرونی، سید مهدی بهبهانی و عبدالرضای چوب‌بر و… در مقابله با انگلیسی‌ها اقدام می‌کردند.
انگیسی‌ها مردم را اذیت می‌کردند و آذوقه مردم را محدود کرده بودند و رئیسعلی به مقابله با آنها می‌پرداخت و درگیری‌ها ادامه یافت. هر روزی که رئیسعلی به بوشهر می‌آمد تعدادی از انگلیسی‌ها کشته می‌شدند.
ایران از ۱۵۰ سال قبلش پیروزی را ندیده بود و ایران در هر جنگ و معامله‌ای که شرکت می‌کرد شکست می‌خورد ولی این بار موفق به شکست دادن انگلیسی‌ها شدیم با آغاز جنگ جهانی اول در شرایطی که ایران اعلام بی‌طرفی کرده بود، انگلیسی‌ها بر خلاف قواعد اقدام به حضور در بوشهر کردند و رئیسعلی در مقابل آنها ایستاد و کینه از آن زمان نسبت به رئیسعلی افزایش یافت.
این مبارزه در مقابله با انگلیسی‌ها در جنگ جهانی اول شدت گرفت و انگلیسی‌ها از دست رئیسعلی دلواری به ستوه آمدند و نمی‌توانستند رئیسعلی را ساکت کنند. انگلیسی‌ها می‌خواستند از بوشهر به برازجان و از آنجا به شیراز بروند ولی رئیسعلی مانع حرکت آنها شده بود.
انگلیسی‌ها حرکت‌هایی را بر علیه رئیسعلی آغاز کردند و چهار ناو جنگی را مستقر و دلوار را بمباران کردند. ارزشمندترین حرکت‌های مردم در شبی که با انگلیسی‌ها مقابله کردند اتفاق افتاد و انگلیسی‌ها در دلوار شکست خوردند و غرور ملی ایجاد کرد.
ایران از ۱۵۰ سال قبلش پیروزی را ندیده بود و ایران در هر جنگ و معامله‌ای که شرکت می‌کرد شکست می‌خورد ولی این بار موفق به شکست دادن انگلیسی‌ها شدیم و اولین بار بعد از ۱۵۰ سال انگلیس را شکست دادیم و رئیسعلی با یاران محدود خود در حد ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر انگلیس را شکست دادند و انگلیس مجبور شد با ناوهای خود از منطقه برود.
ماجرای پرچم و سوگندنامه رئیسعلی دلواری چیست؟
رئیسعلی در هنگام جنگ یک پرچم (علم) در دست داشت که این علم را مرحوم آقا سید علی نقی دشتی برای او تهیه کرده بود و هر نقطه‌ای که مستقر می‌شد روی سنگر خود این پرچم را نصب می‌کرد. گفته شده که این پرچم حتی یک بار هم مورد هدف گلوله قرار نگرفت.
روی این پرچم نوشته شده بود «لله لله یا علی، مشکلم بگشا تو بالله یا علی، شاه مردان شیر یزدان قدرت پروردگار، لافتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار، نصر من الله و فتح قریب» که همه جا در دست رئیسعلی بوده است.
رئیسعلی دلواری از قربانیان ترور است. نقشه ترور چرا، چگونه و به چه طریق اجرا شد؟
رئیسعلی اینگونه در مقابل انگلیسی‌ها ایستاد و رئیسعلی داشت نقشه آنها را در ایران ناکام می‌گذاشت و نقشه حذف رئیسعلی را طراحی کردند. وضعیت خاصی هم در استان حاکم بود و برخی خوانین با رئیسعلی بودند، برخی در مقابل او و برخی هم بی‌طرف بودند. انگلیسی‌ها از این وضعیت هم استفاده کردند و برای ایجاد تفرقه اقدام کردند و کسی به نام غلامحسین را وادار کردند که رئیسعلی را ترور کنند.
ترور رئیسعلی توسط یکی از خائنین انجام شد. در افکار عمومی قاتل رئیسعلی به نام غلامحسین تنگکی مطرح می‌شود ولی ما به عنوان خانواده رئیسعلی و کسانی که در دلوار زندگی می‌کنیم همچنین ذهنیتی را نسبت به ایشان نداریم.
اینکه غلامحسین‌نامی رئیسعلی را کشته است، بحث دیگری است ولی اینکه این شخص غلامحسین تنگی نبوده است را مطمئن هستیم. وقتی به پدر غلامحسین تنگکی (علی صفر) گفته شد که پسر شما چنین کاری کرده، هر روزی که به دلوار می‌آمد بچه‌های خود را روی گاری می‌گذاشت و می‌آورد دلوار به پدر رئیسعلی می‌گفت اگر فکر می‌کنی بچه من رئیسعلی را کشته است، همین الان سر همه بچه‌های من را ببرید.
اهالی تنگک همراه و همکار رئیسعلی دلواری بودند و قطعاً چنین کاری را نمی‌کردند. همه قوم و خویش بودند و چنین کاری نمی‌کردند. ما باید این ننگ را از دامن تنگک پاک کنیم. در برخی از کتاب‌ها چنین موضوعی نوشته شده است و به عنوان مرجع از آن استفاده شده است.
اینکه «مستر چک» در خاطرات خود می‌نویسد که فردی به نام غلامحسین اقدام به ترور رئیسعلی کرده است بحث جدایی است ولی اینکه این فرد غلامحسین تنگی بوده را رد می‌کنیم.
پس از شهادت رئیسعلی قیام به کجا رسید؟
پس از شهادت رئیسعلی کار قیام به هم پیچید و مشکلاتی بروز کرد و به نحوی این قیام از حرکت ایستاد. بعد از شهادت رئیسعلی مرحوم زائرخضرخان اهرمی و شیخ حسین خان چاهکوتاهی خواستند عملیاتی را علیه انگلیسی‌ها در بست چغادک انجام دهند که صبح تا ظهر این عملیات به طول انجامید ولی پسر شیخ حسین چاهکوتاهی کشته شد و خالو حسین دشتی بردخونی که از بستگان رئیسعلی بود در آن جنگ اسیر شد. حدود ۴۰ تا ۵۰ نفر شهید شدند و ۱۵ نفر نیز اسیر شدند و قیام جمع شد.
سپس معاهده‌ای بین انگلیسی‌ها و خوانین منعقد شد که از مفاد آن آزادی خالو حسین و برخی دیگر از تعهدات بود که انگلیسی‌ها آن تعهدات را هم انجام ندادند و مشکلاتی برای مردم ایجاد کردند.
بعد از آنکه به تعهد خود عمل نکردند جنگ جدید شکل گرفت و برخی از خوانین عقب‌نشینی کردند و انگلیس هم به دنبال اینها رفت و تا شیراز را تسخیر کرد.
شهادت رئیسعلی ضربه‌ای به قیام زد که نتوانستند آن را جبران کنند. رئیسعلی وقتی که شهید می‌شود آسیب بزرگی به قیام وارد شد. قشون انگلیسی‌ها برازجان را تصرف کردند و تا شیراز رفتند و تصرف کردند.
قیام رئیسعلی بیشتر جنبه ملی داشت یا مذهبی؟
خمیرمایه قیام رئیسعلی مذهبی است و به عنوان یک حرکت ملی در مقابل تهاجم بیگانگان به کشور شناخته می‌شود. آن چیزی که قیام رئیسعلی را نگه داشت حرکت در مسیر دین بود.
وقتی منشور رئیسعلی دلواری را می‌خوانیم، در آن نامه‌ای که به مجتهد برازجانی نوشته بود، آن نامه خیلی جامع و کامل است و می‌گوید بنی هاشم در مدینه زیاد بودند ولی امام حسین در مقابل ظلم یزید ایستاد. یا اینکه می‌گوید اگر ما امروز در مقابل انگلیس نایستیم فردا چه حرفی برای گفتن خواهیم داشت.
در این نامه تکیه بر نام امام حسین و حرکت امام حسین است و مبنای حرکتش بر اساس حرکت امام حسین است و نشان می‌دهد که شالوده این حرکت مذهبی و حسینی است.
در زمانی که رئیسعلی مشغول جنگ و نبرد بوده پدرش مجلس و حسینه داشته و مردم و روحانیون و علما در کنارش بودند و کل قیام هم به نام علما و با امضای علما حرکت می‌کرده است. نقش پررنگ مذهب در قیام رئیسعلی موجب ماندگاری رئیسعلی در تاریخی شده است.
نام و نشان رئیسعلی در تاریخ ایران به خاطر خدایی بودن کار رئیسعلی بوده است. رهبر معظم انقلاب رئیسعلی را جوان مؤمن و شهید راه وطن یاد می‌کند. اینها به خاطر خدایی بودن کار رئیسعلی بوده است.
در ادامه هم در انقلاب اسلامی می‌بینیم که جوانان ما و فرزندان همین رئیس‌علی‌ها جان خود را فدای مذهب کردند و در همه مقاطع تاریخ این را می‌بینیم.
راجع به جغرافیایی حضور بیگانگان و جغرافیای فعالیت‌های رئیسعلی و مبارزات صورت گرفته توضیح دهید.
انگلیسی‌ها وقتی که آمدند شهر بوشهر را تصرف کردند و حوزه حرکت آنها دلوار به عنوان کانون مقاومت را مورد حمله قرار دادند و بعد هم ریل کشیدند و به سمت برازجان و شیراز حرکت کردند و استان فارس که شامل بوشهر و شیراز بود را مورد تاخت و تاز قرار دادند و فعالیت رئیسعلی هم در مقابل اینها بود.
یکی از موانع مهم انگلیسی‌ها برای رسیدن به شیراز و برازجان همین جوانانی بودند که به رهبری رئیسعلی و دیگر خوانین در مسیر حرکت آنها ایستاده بودند.
رئیسعلی دلواری قبل از قیام به چه کاری مشغول بوده و زندگی او چگونه می‌گذشت؟
رئیسعلی از قبل کشاورز بوده و به خاطر هم‌جواری با دریا به فعالیت‌های تجارت هم مشغول بوده و با کشورهای عربی ارتباط تجاری داشتند. ولی بیشترین محل تأمین زندگی آنها کشاورزی بوده است.
انگلیسی‌ها به رئیسعلی گفتند ۴۰ هزار پوند بگیر و دست از کار بردار ولی تمکن رئیسعلی و خانواده او مانع می‌شود که بخواهد این خفت را بپذیرد.
وقتی که دریابیگی به پدر رئیسعلی می‌گوید که به پسرت بگو تا اینقدر پول بگیرد و کنار بکشد، پدرش می‌گوید که درآمد و هزینه ما مشخص است و غذای ما نان و خرما است و نیازی به پول اجنبی‌ها نداریم.
پدر رئیسعلی یک دایی داشته که در روستای گلکی تنگستان ساکن بوده و او هم از قیام پشتیبانی می‌کرده و نان و آب قیام را تأمین می‌کرده است و همه مردم دشتی و تنگستان و بوشهر یاری می‌کردند و قیام را یاری می‌کردند.
از هم‌رزمان رئیسعلی دلواری چه اطلاعاتی در دست است؟
رئیسعلی دلواری تا زمانی که در دلوار انگلیس شکست خورد خوانین منطقه امیدی به ایستادگی در مقابل انگلیس نداشتند و وقتی که این حرکت در دلوار صورت گرفت، خالو حسین از اولین کسانی بود که به رئیسعلی پیوست.
وقتی انگلیس به بوشهر رسید. رئیسعلی شخصاً به روستاهای دشتی و دشتستان رفت و اختلافات خوانین را جمع کرد و همه آنها را برای مقابله با انگلیس بسیج کرد و البته اهالی دشتی و تنگستان همکاری خوبی در این زمینه داشتند.
وقتی که رئیسعلی دلواری آن فتح درخشان را در دلوار مقابل انگلیسی‌ها کسب می‌کند، مجتهد برازجانی نامه‌ای به خوانین منطقه می‌نویسید و خواستار همراهی می‌شود و علامه بلادی هم شخصاً سراغ خوانین می‌رود تا همراهی کنند ولی همراهی کاملی صورت نگرفت.
خوانین نزدیک به رئیسعلی مانند زائرخضرخان، شیخ حسین خان و غضنفرالسلطنه آمدند و در جنگ مقابل انگلیس مقاومت می‌کنند. نفوذی که رئیسعلی در میان مردم داشته دیگر افراد نتوانستند ایجاد کنند و نتوانستند قیام را تعمیم دهند و از رخنه بیگانگان جلوگیری کنند.
شهادت رئیسعلی باعث شد هر کسی راه خودش را برود و قیام با آسیب مواجه شود و همه این افراد مقابل انگلیس ایستادند. زائرخضرخان شهید شد و شیخ حسین خان هم در هنگام نبرد با عوامل داخلی و دست‌نشانده‌های انگلیس کشته شد و غضنفرالسلطنه هم توسط یکی از فرزندان شیخ حسین خان در برازجان به قتل رسید و همه اینها عمیقاً نقشه انگلیسی‌ها بود که تفرقه ایجاد کردند و کسی نبود که این افراد را جمع کند.