خویشتن داری؛ مهارتی اکتسابی برای کشف استعدادهای درونی

به گزارش خبرنگار مهر، برنامه «چراغ» شبکه پنج سیما این هفته میزبان «صدیقه امیری» یکی از اساتید دانشگاه، مشاور، روانشناس، دارای بیش از ده سال سابقه تجربه مشاوره در حوزه‌ی خانواده و زنان و همچینن کارشناس ارشد روانشناسی شخصیت بود.

امیری به امیال طبیعی و فطری موجود در ذات انسان اشاره و عنوان کرد: دو میل خیلی شاخص و بارز در وجود انسان هست، که در بین زنان شدتش بیشتر است، آن هم میل به دیده شدن، محبوب بودن یا همان مورد توجه بودن است که قطعاً حکمتی وجود داشته که خداوند در وجود انسان، در ذات و سرشت او، این میل را قرار داده است. اما مسئله دقیقاً از آنجا ایجاد می‌شود که ما می‌خواهیم این میل را بروز بدهیم. یعنی این‌که قرار است در جامعه دیده بشود، در بستر خانواده دیده بشود. یک زن وقتی می‌خواهد که این میلش دیده بشود، دو گزینه غالباً برای انتخاب وجود دارد؛ یک اینکه خیلی سطحی و سریع و ظاهری بخواهیم به این میل برسیم و احساس خوش دیده شدن را دریافت کنیم، آن هم با نوع پوششمان، یا بعضاً تن نمایی و بدن نمایی و جلوه‌های ظاهری که یک خانم می‌تواند انجام بدهد. این می‌شود سطح ظاهری میل که دیده شدن در آن اتفاق می‌افتد. اما یک میل باطنی همین وجود دارد و آن بحث حیا و عفتی است که خانم سعی می‌کند تا آنجایی که می‌تواند از سطح ظاهری فاصله بگیرد، تا بتواند ارزش‌های درونی اش را بروز دهد. یعنی وقتی ما جلوی بروز ظاهری را مقداری بگیریم و کنترلش کنیم، توانمندی‌های درونی بروز پیدا می‌کند و خودش را نشان می‌دهد. راه سخت‌تر و طولانی‌تری است و بعضاً خیلی‌ها آن مسیر کوتاه‌تر را انتخاب می‌کنند.

وی خاطر نشان کرد: ما برای اینکه توانمندی‌های خودمان را به هرحال به دیگران نشان بدهیم، دو مسیر داریم؛ یکی بحث‌های ظاهری است که فرد توانمندی‌هایش را نشان می‌دهد. یکی هم بحث استعداد و توانایی‌های او در جنبه‌های مختلف است، این‌که کدام راه را انتخاب کنیم، به یک مهارت برمی‌گردد. ما در روانشناسی یک مهارتی داریم به اسم خویشتن داری. خویشتن داری یک مهارت اکتسابی است؛ یعنی یاد می‌گیریم، قابل آموزش است. در این مهارت ما بیان می‌کنیم که نشان دادن و نمایش دادن توانمندی‌های ظاهریمان چون همراه با هیجان است، این هیجان ممکن است ما را دچار عجله کردن، کاهش تأمل و … کند تا به هر حال بخواهد ارضا بشود. خویشتن داری اینجا به ما کمک می‌کند که پیامدهای بعدی اتفاق نیفتد. به عبارت دیگر خویشتن داری یعنی انجام یک رفتار یا یک فرایند با تفکر و تأمل که ما می‌توانیم این را به فرزندانمان هم آموزش دهیم. اما بخشی از خویشتن داری در سایر مخلوقات خداوند به صورت فطری وجود دارد، برای مثال اگر یک پرنده تأمل و صبر نکند به قولی خویشتن داری نکند تا جوجه‌هایش بدنیا بیایند، این پرنده می‌تواند خیلی کارهای دیگر کند و سراغ لذت‌های دیگری برود ولی آن صبر و تحملی که در ودیعه او گذاشته شده برای اینکه انتهای آن اتفاق مثل حس مادر شدن یا ادامه‌ی نسل او هست، بیفتد. یعنی خویشتن داری، در ذات جهان هستی و در طبیعت وجود دارد. پس یک بخشی ممکن است به صورت فطری وجود داشته باشد. اما در انسان پر رنگ تر می‌شود وقتی که بحث یادگیری هم به میان می‌آید و اکتسابی می‌شود و می‌تواند شکوفاتر از آنچه هست شود. اگر تأمل و صبر داشته باشیم و به تأخیر بیندازیم آن هیجان بخش اول را، استعدادها و توانمندی‌های دیگرمان به چشم می‌آید. پس اگر در این مسئله ما خیلی تأمل و صبر نداشته باشیم، و به همان قسمت ظاهر قضیه پرداختیم و آن را ارضا کردیم، قسمت عمیق بحث یعنی بروز توانمندی ما و شناخت ما جا می‌ماند.

امیری تصریح کرد: بسیاری از دانشمندان روی مسئله خویشتن داری کار می‌کنند. در کشورهای غربی یک آزمایشی را برای بچه‌های خردسال انجام دادند به آنها گفتند شما می‌توانید یک کیک شکلاتی خیلی خوشمزه را بخوریید، یا اینکه صبر کنید و یک ساعت بعد یک غذای مفصل و خوشمزه بخورید. این آزمایش، اصطلاحاً یک تحقیق طولی بود، یعنی یک چند سال بعد دوباره همین افراد در بررسی‌ها قرار می‌گیرند. در آن آزمایش، یک عده بچه‌ها صبر کردند تا یک ساعت بعد یک غذای مفصل و خوشمزه را دریافت کنند، یک عده هم گفتند: نه، و در همان لحظه کیک شکلاتی را خوردند. ده سال بعد وقتی که همین بچه‌ها و دست‌آوردهایی که در زندگی شأن داشتند بررسی شدند، دیده شد که آن‌هایی که صبر کرده بودند موفق تر از بچه‌هایی بودند که آن تحمل و صبر را نداشتند، یعنی به قولی آن‌هایی که خویشتن داری کرده بودند آسیب‌های کمتری داشتند و در تعیین هدف‌هایشان، برنامه‌ریزی هایشان، در بحث‌های تحصیلی موفق تر عمل کرده بودند و جلوتر رفته بودند.

این روانشناس و مشاور خانواده یادآور شد: اولین ثمره و نتیجه خویشتن داری برای خود فرد است، و آن عبارت از ایجاد اعتماد به نفس است. همیشه احساس قدرت و احساس اعتماد به نفس با انجام دادن یک کار نیست، برخی اوقات با انجام ندادن یک کار، این احساس بوجود می‌آید. بعضی وقت‌ها من توانمند هستم، ولی آن کار را انجام نمی‌دهم، قدرتش را دارم ولی تأخیر می‌اندازم، پس یک احساس اعتماد به نفسی برای خود فرد ایجاد می‌کند که من می‌توانستم این کار را در آن لحظه انجام بدهم، ولی به تأخیر انداختم، کمی روی آن فکر کردم، کمی بهتر و کامل‌تر عمل کردم و رفتم جلو. ثمره دیگر خویشتن داری، ایجاد آرامش در فرد است، چون وقتی‌که فرد در بحث لذت آنی سریع عمل کند، ممکن است خطاها و اشتباهات ناشی از آن هم بالا رفته و برای فرد پیامد داشته باشد، ولی وقتی خویشتن داری کند این احساس آرامش که بر اساس تفکر آن کار را انجام داده است، منتقل می‌شود، مثل یک اثر دومینو هست، به خودش، اعضای خانواده اش، به افرادی که در جامعه هستند، پس اعتماد به نفس، احساس آرامش و احساس این‌که فرد در یک رقابتی بدون تفکر وارد نشده است و به توانمندی‌های خود توجه کرده و بعد وارد جنبه‌های مختلف قضیه شده است.

این روانشناس و مشاور حوزه خانواده در بخشی از سخنانش اشاره کرد: ما همه مان علم و آگاهی داریم و واقف هستیم که وقتی به توانمندی‌ها و ارزش‌های ذاتی توجه بکنیم ماندگارتر خواهد بود. چه می‌شود که بعضی از ما تصمیم می‌گیریم که سراغ آن لذت آنی برویم؟ سراغ آن جلب توجه‌های لحظه‌ای، مورد توجه بودن یک‌سری از افراد جامعه خودمان را قرار بدهیم؟ این مسئله براساس نوع نگاهی که ما به ظاهر فرد و توجهی که نسبت به او داریم، می‌باشد. ممکن است براساس ظاهر وارد شویم و مثلاً بعضی وقت‌ها خود ما خانمها یک خانمی را می‌بینیم که پوششی خاصی دارد و بعضی حریم‌ها را رعایت نکرده باشد اولین فکری که با نگاه کردن به این خانم در ذهن ما می‌آید و یک برداشت اولیه ایجاد می‌کند اینست که براساس این نوع پوشش، آن خانم چقدر وقت می‌کند کتاب بخواند، چقدر وقت می‌کند به کلاس‌های هنری برود، چقدر وقت دارد به شرایط خانواده اش برسد؟ این اولین نگاه و نوع برداشت هست، چون ممکن است برای هرکسی اتفاق بیافتد. و نکته اینست که این بحث اصلاً ربطی به زن بودن یا مردبودن ندارد.

امیری ادامه داد: اما اینکه چه اتفاقی می‌افتد که فردی به سراغ توانمندی‌ها و استعدادهای درونی می‌رود، ببینید وقتی‌که اولین شناخت در این سطح هست، اگر این سطح یک مقدار شرایطش رعایت بشود ما به سطح دوم شناخت می‌رویم. مثلاً یک خانمی که پوشش مناسب داشته باشد، وقتی‌که ما از ظاهرش خارج می‌شویم، می‌رویم با خودمان فکر کنیم خب تحصیلاتش چیست؟ هنرمندی‌هایش چیست؟ یعنی سطح اولیه سبب نمی‌شود که ظاهر و ویژگی‌های تحریک‌کننده اش ما را فقط در این سطح نگه دارد، می‌رویم به سطح درونی تر، جلوتر، اما وقتی‌که یک خانمی در این سطح خودش را به هرحال مطرح می‌کند ممکن است نوع شناخت و برداشت جامعه و حتی اعضای خانواده، در همین سطح بماند و یک قدم به سمت جلوتر نرود و به خاطر همین مسئله هست که نوع انتخاب و پوشش می‌تواند کمک‌کننده باشد که ما توانمندی‌های خودمان را در سطح‌های بالاتر نشان بدهیم. این مسئولیت برای هر دو جنس است. هم آقا و هم خانم.

امیری در جمع بندی گفتگو عنوان کرد: اگر این موضوع در جامعه جا بیفتد، از طرفی مسئولیت خانم‌های محجبه را کمی بیشتر می‌کند؛ چون قضاوت اصلی و نگاه اولیه در بحث پوشش، جلوتر می‌رود و دیگر به اخلاق شأن و به ارزش‌های درونی آنها توجه می‌شود، پس این انتظار از آنها می‌رود که در ویژگی‌های اخلاقی و تعاملات اجتماعی مسئولانه‌تر و هنرمندانه‌تر عمل کنند.