خبرگزاری مهر؛ گروه مجله _ علیرضا رأفتی: نزار قبانی شعری دارد که ترجمه‌اش می‌شود: «اگر گنجشک‌ها برای پرواز کردن نیاز به مجوز شهرداری داشتند… یا اگر ماهی‌ها برای سفر ویزا می‌خواستند... نسل گنجشک‌ها و ماهی‌ها منقرض می‌شد»
نمی‌دانم چرا وقتی خیل مردم سرگردان در آژانس‌های مسافرتی را می‌بینم یاد این بیت نزار می‌افتم. گنجشک‌ها و ماهی‌هایی که حالا جلوی آژانس‌های مسافرتی، پای ثبت نام سامانه سماح، کنار فرودگاه امام خمینی و جاهای دیگر نگران انقراض‌اند.
پارسال که کرونا گلوی دنیا را فشار می‌داد، مسئولان کشورمان تکلیف زیارت اربعین را مشخص کردند و آب پاکی را ریختند روی دست عاشقان اباعبدالله (علیه السلام) که امسال وضعیت مشخص است و نمی‌شود با شرکت در یک تجمع گسترده آب در آسیاب پاندمی کرونا ریخت. امسال اما وضعیت کمی متفاوت است. همه چیز هست و نیست. کرونا هست و نیست. ویزا نیست و هست! زیارت اربعین...
در گیر و دار این بودن‌ها و نبودن‌ها، نهادهای مختلف کشور که برای زائران ایرانی اربعین تصمیم‌گیرنده‌اند، دستورالعمل‌های مختلفی را وضع کرده‌اند و هر کدام خوان خودشان را جلوی پای زائر اربعین باز کرده‌اند و زائر باید از همه این خوان‌ها بگذرد، بلکه پایش به طریق نجف-کربلا برسد.
خوان اول: گذرنامه
فعلاً سالم‌ترین بروکراسی اداری را همین خوان اول دارد. آن هم لابد برای این است که خاصه برای زیارت اربعین وضع نشده، ماجرای گرفتن گذرنامه همیشه بوده و مردم و اداره گذرنامه دقیق می‌دانند باید چه مراحلی را طی کنند. قدم اول برای کسانی که می‌خواهند سفر اربعین بروند و گذرنامه ندارند، نسبتاً ساده طی می‌شود.
خوان دوم: ویزا
بعد از جلسه رئیس جمهور با نخست وزیر عراق خبر می‌آید که: «روادید بین ایران و عراق لغو شد!» خبر می‌پیچد و لبخند می‌نشیند روی لب کسانی که دل توی دل‌شان نیست که خودشان را در ایام اربعین به عراق برسانند. شاید تنها خبری است که می‌تواند دل اربعینی‌ها را خوش کند که امسال بر خلاف سال گذشته که کرونا بساط عاشقی‌شان را به هم زد، راحت قرار است کوله ببندند و بدون طی مراحل اداری ویزا، به سرزمین موعود برسند.
اما سرخوشی این خبر زیاد طول نکشید. فوراً بعد از آن اعلام شد: «البته این لغو روادید به سفر اربعین امسال نمی‌رسد!» خنده روی لب تمام کسانی که دل خوش کرده بودند، ماسید. احتمالاً یک مشاور رسانه‌ای در زمان اعلام خبر لغو روادید به مسئولان امر نگفته بود «اعلام این خبر در این زمان افکار عمومی را به سمت لغو روادید برای اربعین می‌برد و اگر قرار نیست این اتفاق بیفتد بهتر است با دل عاشقان اباعبدالله (علیه السلام) بازی نکنید!» به هر حال تصمیم و نظر نهایی مسئولان بر این شد که ویزا باید گرفته شود ولی رایگان است.
حالا بروکراسی گرفتن ویزا چیست؟ اگر طبق روال گذرنامه بخواهیم به بروکراسی ثابت آن پایبند بمانیم باید بگوییم مسافر باید برود سفارت کشور مقصد و برای ویزا اقدام کند. در واقع، همه جای دنیا، ویزا چیزی است که کشور مقصد صادر می‌کند و تابع قوانین آن کشور است نه کشور مبدأ. اما به هر حال شرایط سفر اربعین خاص است و با توجه به همه‌گیری کرونا باید آن را مدیریت کرد. به همین دلیل هم نهادهای کشورمان راه عمومی اخذ ویزا را برای سفر اربعین ممنوع اعلام کردند و گفتند هر کس می‌خواهد ویزا بگیرد باید از سامانه سماح اقدام کند.
خوان سوم: سامانه سماح
به نظرم دیگر راجع به این که این سامانه بعضی اوقات کند است و کار نمی‌کند و… حرف نزنیم. این‌ها مشکلاتی است که همیشه در راه‌اندازی یک سامانه اینترنتی داریم و مثل تمام مشکلاتی که دیگر با آن‌ها کنار آمده‌ایم، دیگر درباره‌اش صحبت نمی‌کنیم.
اما یکی از مهم‌ترین قوانین سامانه سماح برای ارائه مجوز این است که زائر باید دو دوز واکسن دریافت کرده باشد. درستش این بود که از واکسن هم به عنوان یک خوان جدا اسم می‌بردیم و تکاپوی زائران اربعین برای دریافت زودتر آن را بررسی می‌کردیم. واکسن برای خودش ماجرایی است که باید در یک گزارش مجزا بررسی شود. در حال حاضر در برخی شهرها محدودیت سنی واکسن برداشته شده و در برخی دیگر هم اولویت سنی بیشتر رده‌های سنی را در برگرفته است اما این اتفاق کم‌تر از یک ماه است که افتاده و این یعنی چه؟ یعنی همان شعر معروف شهریار که: آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا؟! یعنی اگر جوانی که قصد دارد ویزا بگیرد و راهی اربعین شود، ساعت‌ها در صف واکسن بماند و بالاخره هر جوری که شده واکسن بزند، باز هم باید تا نوبت دوز دومش یک ماه صبر کند که عملاً مثل همه کسانی که بعد از بر نیزه شدن سرها به کربلا رسیدند، دیر می‌رسد به کربلا و با نرسیدنش فرقی ندارد.
حالا این میان خانواده‌ای که می‌خواهند به رسم هر سال با هم به زیارت اربعین بروند تکلیف‌شان چیست؟ برای مثال زن و شوهری که هر دو، دو دوز واکسن‌شان را دریافت کرده‌اند و می‌خواهند کودک ۵ ساله‌شان را هم ببرند زیارت اربعین و طبیعتاً نمی‌توانند کودک‌شان را در یک کشور رها کنند و خودشان بروند کشوری دیگر. سامانه سماح چه می‌گوید؟ می‌گوید کودک‌تان دو دوز واکسن دریافت نکرده پس مجوز ندارد. وزارت بهداشت چه می‌گوید؟ می‌گوید هنوز نوبت واکسن به ۵ ساله‌ها نرسیده است.
خوان چهارم: بلیت هواپیما
فرض را بر این می‌گیریم که شما به هر طریقی هست دو دوز واکسن‌تان را دریافت کرده‌اید و موفق هم شده‌اید که از سامانه سماح مجوز بگیرید. مرزهای زمینی بسته است و حالا باید بروید دنبال گرفتن بلیت هواپیما. با این یکی خوان هم نمی‌شود مثل خوان گذرنامه طبق روال همیشه برخورد کرد و برای مثال یک سایت خرید بلیت اینترنتی را باز کنی و قیمت‌ها را با هم مقایسه کنی و رزرو کنی. یعنی می‌شود این کار را کرد اما بعد از دیدن قیمت بلیت‌ها چشم‌های زائر اربعین گرد می‌شود. پروازهای خارجی با قیمت‌های چند برابر واقعیت. برای این که متوجه شوید پروازهای خارجی با قیمت‌های چند برابری عرضه شده‌اند، کافی است قیمت آن را با قیمت پرواز استانبول یا دبی همان شرکت هواپیمایی خارجی مقایسه کنید. یعنی شرکت‌های هواپیمایی خارجی برای سفر اربعین قیمت‌شان را بالا برده‌اند؟!
به هر حال مسئولان فکر این‌جای کار را هم کرده‌اند و به شرکت‌های هواپیمایی داخلی گفته‌اند باید بلیت رفت و برگشت با قیمت مصوب عرضه شود. شرکت‌های هواپیمایی هم گلایه دارند که با توجه به مخارج ما، این قیمت مصوب برای یک سفر به نجف یا بغداد به صرفه نیست و با منطق اقتصادی ما نمی‌خواند. لیستی از دفاتر فروش بلیت پروازهای اربعین اعلام شده و مردم مثل تماشاگران یک مسابقه طناب‌کشی ایستاده‌اند به تماشای اصرار مسئولان بر قیمت مصوب و انکار شرکت‌های هواپیمایی.
ناگفته‌های این گزارش بسیار بیشتر از گفته‌هایش است. در تمام مدتی که مشغول تهیه گزارش میدانی و جمع‌آوری دیده‌ها و شنیده‌ها برای تنظیم این گزارش بودیم، به چیزهایی برخوردیم و مثال نقض‌هایی دیدیم که از آن‌جایی که نمی‌شود آن‌ها را به یک تمامیت تعمیم داد، از ذکرشان در گزارش صرف نظر کردیم. اما گویا راه‌های فرار کوچک اما زیادی هنوز در بین این خوان‌ها باز هستند و باز بوده‌اند.
از طرفی، مسئله‌ای که این میان جلب توجه می‌کند این است که انگار نهادهای مسئول برگزاری اربعین مثل یک گروه ارکستر شده‌اند که هر کس در آن نوای خودش را می‌نوازد و مردم صدای واحدی از این ارکستر نمی‌شوند. ضمن این که جای نهادی که مثل رهبر ارکستر با یک چوب‌دستی کوچک جلوی این همه ساز ناهمگون بایستد و یک صدای واحد استخراج کند، به شدت خالی است.