خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری، میترا سعیدی کیا؛ «لوازم خانگی» از جمله صنایع مهمی به شمار می‌رود که تولید آن علاوه بر به کارگیری تکنولوژی، نیاز به نیروهای انسانی متخصص دارد. این صنعت پرکاربرد، تا چندسال گذشته در انحصار شرکتهای خارجی کشورهایی بود که با تولیدات خود، نیاز سایر کشورها همچون ایران را برطرف می‌کردند.
در این میان، بعد از تحریم‌های ظالمانه آمریکا، واردات لوازم خانگی به ایران با محدودیت‌هایی مواجه شد و همین موضوع به مثابه یک تلنگر، شروع حرکت در مسیر تولید داخل را در کشور ما فراهم آورد. از همین رو، تولیدات داخل و بروز و ظهور دستاوردهای محققان کشور در بخش لوازم خانگی بعد از تحریم‌ها رنگ و بوی تازه ای گرفت و اکنون این موضوع با دستور مقام معظم رهبری برای «ممنوعیت واردات لوازم خانگی» با جدیت بیشتری نسبت به گذشته در پیش گرفته خواهد شد تا به واسطه دانش بنیان‌ها و همکاری آنها با صنعتگران، شاهد تولید لوازم خانگی «ایران ساختِ» با کیفیت باشیم.
اکنون به نظر می‌رسد بخش زیادی از توسعه و تحول صنعت لوازم خانگی در گروی تلاش شرکتهای دانش بنیان و فناوران داخلی باشد؛ به همین منظور تلاش داریم در این گزارش با بررسی اجمالی وضعیت تولید لوازم خانگی در کشور، به میزانِ نفوذ دانش بنیان‌ها در تأمین قطعات و ساخت محصول نهایی توسط پژوهشگران کشور، برنامه‌های معاونت علمی و فناوری در راستای حمایت و تقویت حضور فناوران داخلی در عرصه تولید لوازم خانگی بپردازیم.
آخرین وضعیت لوازم خانگی از قاب «تولید داخل»
ورود دانش به عرصه تولید لوازم خانگی طی چندسال اخیر به طور کاملاً محسوسی در تولیدات نهایی تأثیر گذار بوده، به طوری که بر اساس آخرین آمار از معاونت علمی و فناوری، درصد تعمیق ساخت داخل محصولات لوازم خانگی در کشور احصا شده است.
طبق این آمار، تاکنون ۱۰۰ درصد در تولید کولرهای آبی، ۹۵ درصد در تولید گاز و بخاری گازی، ۷۰ درصد در تولید یخچال، لباسشویی و مایکروفر، ۶۵-۷۰ درصد لوازم خانگی کوچک همچون آبمیوه گیری، چرخ گوشت و … خودکفا بودیم و این میزان به عنوان عمق ساخت داخل محصولات لوازم خانگی به شمار می‌رود.
درصد تعمیق ساخت داخل محصولات لوازم خانگی در کشور
تشکیل کانون هماهنگی، دانش، صنعت و بازار لوازم خانگی در معاونت علمی
چندسالی می‌شود که کانون هماهنگی، دانش، صنعت و بازار در حوزه‌های مختلف برای هماهنگی میان بخش‌های علمی و بازار کشور در معاونت علمی ایجاد شده تا محصولات مورد نظر صنایع به واسطه دانش پژوهشگران کشور، تولید و به مصرف داخلی برسد. طی ۴ ماه گذشته استارت فعالیت چنین کانونی در حوزه لوازم خانگی نیز زده شده تا با تعامل چهارجانبه دولت، صنعتگران و فروشندگان، مصرف کنندگان، محققان و اساتید خبره، تولیدات عرصه لوازم خانگی هم آغشته به علم روز شود و در دسترس مردم قرار بگیرد.
در همین راستا عبدالرضا مجدالدین مدیرکل دفتر هماهنگی دانش، صنعت و بازار معاونت علمی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: از سال ۹۹ کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار حوزه لوازم خانگی با همکاری انجمن صنایع لوازم خانگی ایران تشکیل شد تا با تمرکز بر شناسایی چالش‌های این صنعت در زمینه فناوری، به تقویت صنعت لوازم خانگی در کشور به واسطه دانش بنیان‌ها پرداخته شود. در این کانون اطلاعاتی در حوزه لوازم خانگی به واسطه انجمن لوازم خانگی به دست می‌آوریم و با جزئیاتی که از شرکتهای دانش بنیان می‌دانیم می‌توانیم این دو را به هم متصل کنیم.
فعالیت دانش بنیان‌ها به عنوان واحدهای صنعتی تولید قطعات و محصولات لوازم خانگی
وی در خصوص آمار فعالیت واحدهای صنعتی در حوزه لوازم خانگی به مهر این چنین گفت: در حال حاضر بیش از ۲۵۰ واحد صنعتی با ۴۰ هزار نیروی شاغل درگیر تولید لوازم خانگی و قطعات آن هستند که تعدادی از آنها به صورت دانش بنیانی فعالیت می‌کنند.
مدیرکل دفتر هماهنگی دانش، صنعت و بازار با تاکید بر اینکه عمده لوازم خانگی که بیشترین استفاده را دارد شامل ۹-۱۰ قلم محصول می‌شود، افزود: موضوعی که از نظر ما مهم است اصطلاحاً «عمق ساخت داخل» است که کشور ما از این حیث تا پایان سال ۹۹ وضعیت خوبی داشته است؛ ضمن اینکه شرکتهای دانش بنیان هم پا به این عرصه گذاشته‌اند و این داخلی سازی صورت گرفته است.
وی با بیان اینکه وقتی ۵۰ درصد یک محصولی در کشور ساخته شود، آن محصول داخلی سازی شده است، گفت: تلاش این است که درصد بیشتری از قطعات داخلی سازی شوند و به مرحله‌ای برسیم که طراحی، تولید، تأمین قطعات، بهینه سازی و… در داخل کشور صورت بگیرد. البته که در برخی موارد نمی‌توان به صورت صد درصدی داخلی سازی کرد زیرا تأمین برخی قطعات از سایر کشورها می‌تواند به صرفه تر باشد؛ این موضوع را برخی کشورهای پیشرفته اروپایی هم با وجود داشتن دانش فنی، انجام می‌دهند.
به تازگی فناوران حوزه ICT به بخش‌های تولید کننده لوازم خانگی متصل شده‌اند؛ این پتانسیل در حوزه‌های مختلف نانو، اینترنت اشیا و … نیز وجود دارد ضمن اینکه برخی محصولات در حوزه لوازم خانگی کوچک به کار گرفته شده‌اند و در حال تولید هستند مجدالدین در ادامه به ضرورت برنامه‌ریزی برای افزایش میزان عمق ساخت داخل در حوزه لوازم خانگی اشاره کرد و افزود: باید طی یک الی دو برنامه ۵ ساله، در صدد ساخت کامل تجهیزاتی باشیم که بیشترین مصرف را در کشور دارند؛ در اصل سیستم‌های خنک کننده یخچال، فریزر، سیستم‌های تهویه خنک کننده و … جز این اقلام هستند.
وی گفت: محققان و صنعتگران کشور توانایی تولید لوازم خانگی همپای کمپانی‌های بزرگ خارجی را دارند.
مدیرکل دفتر هماهنگی دانش، صنعت و بازار معاونت علمی با بیان اینکه شرکتهای دانش بنیان نقش بزرگی در تولید قطعات موردنیاز صنعت لوازم خانگی دارند، گفت: به عنوان مثال برد الکترونیکی که یکی از قطعات کاربردی در صنعت لوازم خانگی است اکنون توسط یک شرکت دانش بنیان در زنجان تولید می‌شود. همچنین ورق، پیچ، مهره، لوازم کامپوزیت، پلاستیک و … از دیگر بخش‌های لوازم خانگی هستند که توسط محققان و شرکتهای داخلی ساخته می‌شود.
وی تاکید کرد: همچنین به تازگی فناوران حوزه ICT به بخش‌های تولید کننده لوازم خانگی متصل شده‌اند؛ این پتانسیل در حوزه‌های مختلف نانو، اینترنت اشیا و … نیز وجود دارد ضمن اینکه برخی محصولات در حوزه لوازم خانگی کوچک به کار گرفته شده‌اند و در حال تولید هستند.
اتصال سیستماتیک فناوران و صنعتگران حوزه لوازم خانگی
عباس هاشمی دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران و رئیس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار لوازم خانگی معاونت علمی و فناوری نیز در گفتگو با خبرنگار مهر عنوان کرد: ۵۰ واحد قطعه سازی عضو انجمن لوازم خانگی هستند که این واحدهای تولیدی بردهای الکترونیکی، ترموستات، المنت‌های مختلف و … موردنیاز صنایع لوازم خانگی را تولید می‌کنند.
هاشمی با تاکید بر اینکه ۱۲-۱۵ واحد از این واحدهای قطعه سازی دانش بنیان هستند، گفت: با توجه به عمر کوتاه کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار در صدد هستیم که بستری برای دانش بنیان‌ها فراهم کنیم تا بیش از گذشته، تکنولوژی به این صنعت رسوخ پیدا کند.
وی افزود: همچنین در صدد هستیم که درخت فناوری هر یک از محصولات حوزه لوازم خانگی را ترسیم کنیم که در آن مشخص می‌شود برای ساخت هر یک از محصولات حوزه لوازم خانگی به چه فناوری‌هایی نیاز است.
وی با بیان اینکه ما با بدنه صنعت و دانشگاه‌ها هماهنگ می‌کنیم تا این فناوری‌ها به لوازم خانگی رسوخ کند، تاکید کرد: به دلیل اینکه صنعت، اشرافی به فعالیت نهادهای مختلف در حوزه لوازم خانگی ندارد و تمام اطلاعات این حوزه به صورت پراکنده بوده، ایجاد چنین کانونی می‌تواند به صورت متمرکز به فعالیت‌های صنعت لوازم خانگی سر و سامان ببخشد و یک اتصال سیستماتیک را بین فناوران و صنعت برقرار کند.
صنعت چاره‌ای جز استقبال ندارد
هاشمی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا صنعت از دستاوردهای محققان در حوزه لوازم خانگی استقبال خوبی داشته است، گفت: صنعت چاره‌ای جز استقبال ندارد؛ البته قانون اینرسی یعنی مقاومت در برابر تغییر وجود دارد اما باید این فرهنگ را جا بیاندازیم که بقای صنعت در عدم مقاومت است.
رئیس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار لوازم خانگی گفت: در این کانون ریل گذاری می‌کنیم تا شرکتهای دانش بنیان و استارت آپها را به صنعت معرفی کنیم؛ مراکز نوآوری که به صورت پراکنده در واحدهای صنعتی ایجاد می‌شدند اکنون به صورت برنامه ریزی شده فعالیت خواهند کرد.
به گفته هاشمی، اکنون در مرحله‌ای هستیم که مراکز نوآوری تمایل بیشتری به فناوری‌های جدید و مباحث نوآوری دارند که این موضوعی اجتناب ناپذیر است.
پایان ناپذیری نفوذ فناوری در صنعت لوازم خانگی
رئیس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار لوازم خانگی با بیان اینکه موضوع رسوخ فناوری و بومی سازی لوازم خانگی درکشور پایان ناپذیر است، گفت: زیرا فناوری توقف ندارد و همواره در حال توسعه است و وقتی وارد این چرخه شوند ناخوداگاه در این سیکل می چرخد.
وی با بیان اینکه کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار وظیفه دارد اتصال سیستماتیک بین واحدهای فناور و صنعتی را برقرار کند تا محصولات صنعت لوازم خانگی بر اساس یک نقشه برنامه ریزی شده و به روز تولید شود، گفت: ما برنامه داریم که ارزبری صنعت لوازم خانگی را کاهش و ارزآوری را افزایش دهیم.
میزان ارزبری قطعات لوازم خانگی یا واردت آنها ۱.۴ میلیارد دلار است و ما هدفگذاری کردیم که در سال ۱۴۰۲ این میزان را به نصف برسانیم. همچنین صادرات سالانه محصولات لوازم خانگی ایرانی به صورت میانگین ۳۰۰ میلیون دلار است؛ برای این موضوع هم برنامه ریزی داریم که تا ۱۴۰۲ به ۷۰۰ میلیون دلار برسد و ۲ برابر شود هاشمی با اشاره به این برنامه ریزی گفت: بر اساس آخرین آمار بانک مرکزی، میزان ارزبری قطعات لوازم خانگی یا واردات آنها ۱.۴ میلیارد دلار است و ما هدفگذاری کردیم که در سال ۱۴۰۲ آن‌را به نصف برسانیم. همچنین صادرات سالانه محصولات لوازم خانگی ایرانی به صورت میانگین ۳۰۰ میلیون دلار است؛ برای این موضوع هم برنامه ریزی داریم که تا ۱۴۰۲ به هفتصد میلیون دلار برسد و ۲ برابر شود.
وی خاطر نشان کرد: این هدف با داخلی سازی توأمان با رسوخ فناوری‌های جدید و پیگیری‌های کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار محقق می‌شود. اعتقاد راسخ داریم که این اتفاقات رخ می‌دهد؛ خوشبختانه این توانایی در شرکتهای استارت آپی و دانش بنیان با وجود نیروهای انسانی خوب دیده می‌شود.
هاشمی با تاکید بر اینکه باید برنامه ریزی های دولت درست باشد تا با حمایت بیشتر از محققان کشور، زمینه رشد و توسعه در این صنعت فراهم شود، گفت: ما اگر برنامه ریزی های درستی داشتیم می‌توانستیم جلوتر از اینها باشیم اما در صدد هستیم که این اتفاقات با سرعت بیشتری به وقوع بپیوندد تا شاهد رشد و توسعه صنعت لوازم خانگی در کشور به واسطه محققان باشیم.
در این میان علاوه بر برنامه ریزی های عملی برای افزایش سهم فناوری در فرایند تولید لوازم خانگی باید برای برطرف کردن خلاءهای قانونی این عرصه نیز تلاش کرد. از همین رو طرح «جهش تولید دانش بنیان» که اکنون در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و قرار است در صحن مجلس بررسی شود به این موضوع اشاره دارد که واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع برای رونق یک صنعت ایجاد شوند.
دکتر محمد مهدی زاهدی عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: در طرح جهش تولید دانش بنیان، به ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع مختلف تاکید می‌شود. شرکتهای تولید کننده لوازم خانگی هم می‌توانند با ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه در راستای تولید بهترین محصولات و با بالاترین کیفیت گام بردارند؛ تحقق این موضوع به نفع کشور و مردم است زیرا محصول نهایی با قیمت کمتر یا حتی نصف قیمت نمونه خارجی به عرصه مصرف داخل وارد خواهد شد.
به گزارش مهر، تاکنون شرکتهای دانش بنیان در عرصه‌های مختلف صنعتی مهم کشور ظهور و بروز کرده‌اند و بر این اساس می‌توان چنین استنباط کرد که عرصه لوازم خانگی نیز جزء صنایعی خواهد بود که شرکتهای دانش بنیان پتانسیل ورود به آن را دارند و می‌توانند تأثیرگذاری بالایی در قیمت و کیفیت محصول نهایی داشته باشند.
اما تحقق این موضوع به برنامه ریزی هایی بستگی دارد که نقش فناوری را در تولید و تأمین قطعات و طراحی محصولات لوازم خانگی تعیین می‌کنند. امید می‌رود که از این ظرفیت داخلی به گونه‌ای بهره برداری شود تا ضمن رفع نیازهای داخلی همچون کشورهای توسعه یافته به مراحل صادرات و ارزآوری نیز دست یابیم.