خبرگز اری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: پس از یک مدت طولانی سکوت و رکود که برحوزه اندیشه حاکم شده بود یکی دوهفته اخیر حوزه اندیشه، روزهای شلوغ و پر برنامه‌ای را پشت سرگذاشت و خوشبختانه این روال در روزها و هفته‌های آینده هم ادامه خواهد داشت. بهانه اکثر این نشست‌ها و برنامه‌ها هم روز جهانی فلسفه، سالروز درگذشت علامه طباطبائی و سالروز درگذشت علامه تقی جعفری بود.
رونق در برگزاری برنامه‌های روز جهانی فلسفه
امسال، روز جهانی فلسفه خیلی پررونق‌تر از سالهای گذشته برگزار شد و مراکز بزرگ و کوچک بسیاری نشست‌های مختلفی به این با موضوعات مختلفی برگزار کردند اگرچه میهمانان برخی از این نشست‌ها مشترک بود اما خوشبختانه در برخی از این نشست‌ها به موضوعات خوب و نویی پرداخته شد که تاکنون به آن کمتر توجه شده بود به عنوان نمونه موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه که همیشه در برگزاری ویژه برنامه روز جهانی فلسفه پیشرو بوده امسال به موضوع «دیگری» پرداخت و سخنرانان مختلفی درباره این موضوع که در حال حاضر در جوامع مختلف جهانی بسیار مورد بحث است سخنرانی کردند. در این نشست علی اصغر مصلح، استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی که سالهاست در این حوزه و در حوزه فلسفه میان فرهنگی مشغول پژوهش است گفت: شرایطی در جهان امروز پدیده آمده و جهان را نیازمند این کرده که همواره دیگری را ببیند. می‌شود در یک نگاه کلی گفت که اقتضائاتی در زمان ما است که دیگر نمی‌توانیم دیگری را نادیده بگیریم و جهان ما جهانی است که باید هرچه می‌گوییم با این تصور باشد که همگان می‌شنوند. چنان‌که دشوار است که سخنی بگوییم که همگان نشنوند؛ بنابراین احساس حضور دیگران متفاوت و القای این دید و این منظر و این بینش که در جهانی هستیم که به‌روی هم باز شده‌ایم و ناچار هستیم برای زیستن در این جهان هم‌زیستی داشته باشیم یکسری اقتضائات است که ما را به این سمت می‌برد که به جنبه‌های مختلف بحث دیگری توجه کنیم.
دانشگاه شهید مطهری، دانشگاه خوارزمی، خانه اندیشمندان و انجمن فلسفه میان فرهنگی از دیگر مراکزی بودند که به مناسبت روز جهانی فلسفه برنامه‌هایی با حضور اساتید برجسته فلسفه تدارک دیدند. رضا داوری اردکانی که در چندین برنامه از این برنامه‌ها حضور داشت، در برنامه‌ای که توسط دانشگاه شهید مطهری با عنوان «آینده فلسفه در ایران» برگزار شده بود گفت: وقتی برای درس دوره دکتری فلسفه سرفصل می‌نویسند گویی آن را با یکی از درس‌های دوره دبیرستان اشتباه گرفته‌اند. راستی این برنامه‌نویس کیست که به استاد فلسفه می‌گوید چه بگوید و چه نگوید. او اگر استاد است خود می‌داند که چه باید تدریس کند. در تدریس فلسفه و انتخاب مطالب و مسائل و درس‌ها اگر اولویتی هست باید اثبات اولویت فلسفه باشد. کانت در کتاب نزاع دانشکده‌ها در میان علوم اولویت را به فلسفه داده است. اهل فلسفه باید این اولویت را به درستی دریابند و برای دیگران هم روشن سازند که فلسفه مقام آزادی است و مقصود از اولویت، اولویت بنیانگذار است نه اینکه تعلیم آن قبل از آموختن هر علمی لازم باشد و همه موظف باشند فلسفه بیاموزند و بپذیرند که موضوع‌های همه علوم در فلسفه معین می‌شود. آیت الله جوادی آملی هم برای این نشست پیامی ارسال کرد.
اختلاف صدوقی سها و عبدالکریمی برسر فلسفه و امروزی بودن آن
خبرگزاری مهر هم درراستای این برنامه‌ها میزگردی با حضور بیژن عبدالکریمی استاد فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی، منوچهر صدوقی سها عرفان پژوه و فیلسوف و مالک شجاعی عضو هئیت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار با موضوع «فلسفه و ایران امروز» برگزار کرد و در آن درباره نسبت فلسفه با ایران بحث و گفتگو شد. در این میزگرد عبدالکریمی گفت مهم‌ترین مسئله این است که امروز نسبت ما با فلسفه، مختل است و اگر امروز وضعیت ما آشفته است بخاطر این است که خانه خرد قومی ما ویران است و علی‌رغم ادعاهایی که در جامعه ما وجود دارد پیوند ما با فلسفه بسیار ضعیف شده و چیزی که وجود دارد، شبه فلسفه است و نسبت ما با خود فلسفه هرروز ضعیف و ضعیف‌تر می‌شود ولی صدوقی سها با او مخالفت کرد و گفت بنده با قاطعیت می‌گویم که فلسفه هیچ ربطی به ایران امروز، ایران دیروز، عصر امروز، عصر دیروز و … ندارد.
همچنین گفتگویی هم با نادیا مفتونی، استاد الهیات دانشگاه تهران و پژوهشگر دانشگاه ییل انجام دادیم که وی در آن گفتگو اشاره کرده بود فلسفه اگر قرار است به حیات خود ادامه دهد باید با افرادی تعامل کند که فیلسوف حرفه‌ای نیستند بلکه هوشی معمولی و علاقه‌ای نسبی به مسائل مبنایی دارند.
رونمایی از مجموعه ۱۳ جلدی آثار علامه محمدتقی جعفری
اما از برنامه‌های روز جهانی فلسفه بگذریم و مروری بر سایر نشست‌هایی که در هفته گذشته برگزار شد داشته باشیم. روز دوشنبه ۲۴ آبان هم‌اندیشی بزرگداشت علامه طباطبایی با موضوع «چگونگی تحول در علوم انسانی» برگزار شد. حداد عادل در این هم‌اندیشی گفت: علامه طباطبایی به درس فلسفه رونق بخشیدند و اگر امروز با ابتکار و پشتیبانی رهبر انقلاب در قم، مجمع عالی حکمت اسلامی تشکیل می‌شود تصور نکنید که هفتاد سال پیش هم چنین چیزی میسر بوده است بلکه وضعیت امروز نتیجه تلاش‌های امثال علامه طباطبایی و به ویژه خود ایشان در آن سال‌ها بوده است. ایشان فلسفه را به مصاف یک جریان فکری درآورده که در آن زمان کیان دین و ایران را تهدید می‌کرد و آن هم مارکسیسم بود.
همچنین مجموعه‌ای ۱۳ جلدی از آثار علامه محمدتقی جعفری که از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده، در مجتمع فرهنگی زیتون رونمایی شد. عبدالله نصری در این مراسم گفت: برخی خودشان را با علامه جعفری و مطهری مقایسه می‌کنند در حالی که ارجاع این افراد به منابع و ماخذ غربی و داخلی در آثارشان آن هم در آن سن و سال نشان می‌دهد که به چه میزان بر حوزه‌های خود مسلط بودند.این افراد خودشان بودند و دیگری نبودند! آنها مطالعات گسترده‌ای داشتند. سر خودشان را پایین انداختند و هر کاری می‌توانستند و انجام دادند. ما کدام فیلسوف در تاریخ ایران داشتیم که درباره سبک زندگی و معنای زندگی کار کرده باشد؟ اما علامه جعفری در این باره پژوهش‌های مفصلی داشته است. علامه جعفری مسایل جدیدی را برای ما بیان کرده است. البته برخی از مسایلی که ایشان بیان کرد مربوط به گذشته است اما رویکردشان جدید است.
اما در یکی از گزارش‌های هفتگی اندیشه مهر اشاره کردیم که اخیراً کتابی از امیر دبیری مهر پس از مدتی طولانی با سختی و موانع بسیار عنوان «اسلام و ودموکراسی» منتشر شد. درهفته گذشته نشست نقد و بررسی این اثر با حضور بیژن عبدالکریمی، مدیر انتشارات نقد فرهنگ، قدیر نصری استاد دانشگاه خوارزمی و نویسنده اثر برگزار شد. نصری در این جلسه سخنان عبدالکریمی را نقد کرد و گفت: چرا تصور می‌کنید اندیشه مهم نیست و مجادلات فقها و روشنفکران و بویژه مخالفت‌های نظری با دموکراسی در توسعه نیافتگی ایران نقشی نداشته؟ بر عکس شما من فکر می‌کنم افکار شما و دکتر داوری و فردید در مخالفت با تجدد و مدرنیسم اثرات مخربی در ایران داشته است. شما که ساختار نبودید صاحب اندیشه بودید. مقالات شما و همفکران شما در مجله نامه فرهنگ در دهه ۷۰ گواه سخن من است.
ژیژک: همچو بره‌ای رفتار می‌کنیم که مشتاقانه حاضرند هزینه ذبح خود را بپردازد
اما سخنان اخیر ژیژک درباره کسانی که واکسن نمی‌زنند بسیار جالب و خواندنی است که کامران برادران آن ترجمه کرده و خبرگزاری کتاب ایران هم منتشر کرده است. ژیژک در این سخنرانی اشاره کرده که کسانی که واکسن کرونا را دریافت کرده و کسانی که آن را رد می‌کنند، یکدیگر را بره‌هایی می‌بینند که با رضایت به سوی کشتارگاه پیش می‌روند. شاید حق با هر دو باشد، اما کسانی که به دنبال خرید کارت واکسیناسیون تقلبی هستند، دارند به قصاب پول می‌دهند. واکسینه‌شده باشیم یا نه، از پیش به‌شکلی دستکاری شده و تحت کنترل قرار داریم؛ بی آن‌که از آن باخبر باشیم. نکته جالب درباره ماجرای یونان –چه درست باشد و چه نه- این است که به‌مثابه داستانی پندآمیز، به معنایی که پی‌یر بایار مد نظر داشت، عمل می‌کند و به شکلی ناب که به‌ندرت در واقعیت اجتماعی با آن مواجه می‌شویم نشان می‌دهد که مورد کنترل و دستکاری قرار داریم. در حالی که گمان می‌کنیم که داریم مقام‌ها را گول می‌زنیم، این فریب ما از قبل در چرخه بازتولید اقتدار عمومی گنجانده شده است. بنابراین وضعیت ما از بره‌ای که به میل خود به سوی سلاخی می‌رود هم بدتر است: ما همچو بره‌ای رفتار می‌کنیم که مشتاقانه حاضر است هزینه ذبح خود را بپردازد. همان‌گونه که لکان می‌گوید، کسانی که گول نمی‌خورند بیشتر اشتباه می‌کنند.مانند اعضای سفیدپوست طبقات پایین جامعه آمریکا که نمی‌خواستند گول نهادهای لیبرال را بخورند و دست آخر به دونالد ترامپ رای دادند. باید توجه داشت که چگونه منطق «بره‌ای که به سلاخی می‌رود» درباره هر دو گروه بحث جاری به کار می‌رود. کسانی که نسبت به کرونا و واکسیناسیون مشکوک‌اند، بره‌ها کسانی بودند که در صف دریافت واکسن ایستادند یا زمانی که واکسن به وفور موجود نبود، با روشه به پزشکان تلاش کردند واکسینه شوند. برای دیگران، بره‌ها همان مخالفان واکسیناسیون بودند با امتناع از رعایت محدودیت‌های پاندمی که نه فقط زندگی خود که حیات دیگران را نیز به خطر می‌انداختند.
چه خبر از دنیای نشر؟
در بخش پایانی گزارش به روال همیشه به معرفی کتابهای و نشریات تازه منتشرمی‌پردازیم؛ به تازگی کتاب «علم‌النفس فلسفی علامه طباطبایی» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالحسن غفاری از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است، این اثر رباره نفس و عوارض آن گفت‌وگو می‌کند.
کتاب «افول و زوال ایالات متحده آمریکا؛ دیدگاه‌ها و راهبردها» که به کوشش محمد هادی همایون، احمد توانایی و محمد حسین شعاعی تهیه شده اثر دیگری است که به تازگی توسط انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) منتشر شده است.
کتاب «جامعه‌شناسی تفاخر؛ سنخ شناسی و ذات انگاری فرهنگی»، نوشته محسن سلیمانی فاخر هم کتاب دیگری است که اخیراً توسط انتشارات آوای فرزانه منتشر و مراسم رونمایی آن هم در هفته‌ای که پشت سر گذاشتیم برگزار شد. این کتاب شامل ۶ فصل با این عناوین است: «طرح مسئله و مسیر مداقه»، «تفاخر و مصرف‌گرایی»، «شوق منزلت» «خودنمایی وهویت اجتماعی»، «خودستایی متقابل و مبادله‌ای» و «خودشیفتگی تاریخی ایرانیان» است.
عباس کاظمی هم اخیراً در فضای مجازی خبر داد که قراراست به زودی کتاب جدیدش که با همکاری مسرت امیرابراهیمی درباره مگامال‌ها پژوهش کرده منتشر شود. عنوان این اثر «مگامال‌مال ها و مجتمع‌های بزرگ تجاری در تهران» و مرکز مطالعات وبرنامه ریزی شهر تهران آن را منتشر کرده است. معرفی کامل این اثر را در گزارش‌های هفته بعد خواهیم آورد.
اما بازار نشریات این هفته شاهد یک نشریه جدید با عنوان «اندیشۀ آینده» بود که رسالت خود را بررسی موضوعات اجتماعیِ نوپدید معرفی کرده است. «اندیشۀ آینده» در اولین شماره خود به یک پدیده نوظهور اجتماعی با عنوان NEET پرداخته است.