خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: محمدمهدی سیدناصری و طاهره شاه‌محمدی به مناسبت دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران در یادداشتی، به بحث درباره کتاب دیجیتال، محاسن و معایبش و نسبتی که با گسترش کتابخوانی در جامعه دارد، پرداخته‌اند. سیدناصری دکترای حقوق دارد در زمینه حقوق کودک منابعی تئوریک را تالیف کرده و شاه‌محمدی نیز از مولفان پرکار ادبیات کودک و نوجوان است.
مشروح متن این یادداشت را در ادامه بخوانید:
فرهنگ مجموعه‌ای پیچیده از علوم، دانش‌ها، هنرها، افکار، اعتقادات، قوانین و مقررات، آداب و رسوم، سنت‌ها و به‌طور خلاصه کلیه آموخته‌ها و عاداتی است که یک انسان به عنوان عضو جامعه اخذ می‌کند. در واقع فرهنگ چیزیست که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و از محلی به محل دیگر می‌رود. یکی از وجوه مهم فرهنگ در هر جامعه، توجه به مطالعه و سطح کتابخوانی به عنوان عاملی مهم برای یادگیری، تعلیم و تربیت و سرگرمی است. اما در سال‌های اخیر آهنگ سریع پیشرفت تکنولوژی و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات همه‌ی جوانب زندگی بشری را تحت تأثیر قرار داده است و زندگی کودکان نیز متأثر از این پیشرفت‌ها چنان دچار دگرگونی شده و سرگرمی‌های دیجیتال نقش مهمی در آن یافته است که باعث شده توجه به کتاب و کتابخوانی به عنوان یک عامل مهم فرهنگی در بین آنها تا حدود بسیاری کمرنگ شود.
سال‌هاست که علاقه‌مندان کتاب و کتابخوانی و ناشران و فعالان حوزه فرهنگ، در ضیافتی به نام نمایشگاه کتاب حاضر می‌شوند، اما طی دو سال اخیر در در سایه ویروس کرونا، روند برگزاری نمایشگاه کتاب، نسبت به سال‌های گذشته، تفاوت‌هایی را تجربه کرده است. دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از سوم بهمن‌ماه سال جاری آغاز می‌شود و تا دهم بهمن‌ماه سال جاری، به مدت هشت روز ادامه خواهد داشت.
با توجه به برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، توجه به این موضوع ضروری به نظر می‌رسد که آیا می‌توان در کنار نسخه‌های چاپی کتاب از نسخه‌های دیجیتال هم استفاده کرد؟ کتاب‌های چاپی یا دیجیتال، کدام بهتر است؟
باید به خاطر داشته باشیم که کتاب‌های چاپی مدت بسیار زیادی است که به عنوان وسیله اصلی برای تبادل اطلاعات در جوامع به کار گرفته شده است و هنوز هم به عنوان یکی از پرکاربردترین ابزارهای اطلاع‌رسانی محسوب می‌شود. در واقع وقتی سخن از یار مهربان به میان می‌آید، همیشه ذهن به سوی نسخه چاپی و فیزیکی کتاب می‌رود نه فایلی در یک ابزار دیجیتال. اما هم‌اکنون شاهدیم که فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات بر حوزه کتاب‌های چاپی نیز تأثیر گذاشته و ظهور رسانه‌های مختلف ذخیره اطلاعات باعث ظهور کتاب‌های الکترونیکی در این حوزه شده است. در واقع مقید کردن مخاطبان تنها به شکل سنتی کتاب در عصر حاضر که عرصه تاخت و تاز انواع رسانه‌های دیداری- شنیداری و حضور پررنگ اینترنت و وب در میان این دسته از رسانه‌هاست، منطقی به نظر نمی‌رسد؛ زیرا امروزه این رسانه‌ها بخش اعظمی از بار آموزشی، تفریحی و فرهنگی جامعه را دوش کشیده و عضو جدایی‌ناپذیر زندگی آحاد بشر شده‌اند.
توجه به این نکته ضروری به نظر می‌رسد که استفاده از تکنولوژی در تولید نسخه‌های الکترونیک در کنار نسخه‌های چاپی کتاب، مزایا و معایبی دارد. به طور مثال پیشگیری از هدر رفتن کاغذ، صرفه‌جویی در هزینه‌ها، سهولت دسترسی، کاهش قیمت کتاب‌ها، دسترسی به ویدئو و صوت برای استفاده‌کنندگان، افزایش اندازه تصاویر و فونت‌ها، جست‌وجوی تایپی کلمات کلیدی و... از نکات مثبت تولید نسخه‌های الکترونیک کتاب‌هاست. اما در کنار این‌ها، وابستگی زیاد به اپلیکیشن‌ها و ابزارهای دیجیتال مضر بوده و روی سلامتی افراد به‌خصوص کودکانی که از کتاب‌های الکترونیک استفاده می‌کنند، تأثیری سوء دارد. عوارضی مانند خستگی و آسیب چشمی، خستگی ذهنی و اختلالات خواب از جمله آنهاست و البته عوارض نگاه کردن طولانی‌مدت به صفحات نمایش در کودکان شدت و اهمیت بیشتری هم دارد. اما به طور کلی در هر حوزه ایجاد تعادل مهم‌ترین شرط موفقیت است.
بنابراین نه ترک تکنولوژی امکان دارد و نه وابستگی به آن امری عقلانی است. در واقع استفاده از تکنولوژی در خواندن کتاب می‌تواند تجربه‌ای متفاوت در کتابخوانی برای مخاطبان ایجاد کند که اگر از ابزارهای تکنولوژیک استاندارد در آن استفاده شود، می‌توان آثار مخرب آن را تا حدود زیادی کاهش داد. ارائه نسخه‌های دیجیتال و قابل دانلود انواع کتاب‌ها که قابل استفاده روی تبلت یا گوشی همراه باشند با موضوعات مختلف، فرصتی متفاوت و متنوع برای همگان ایجاد می‌کند تا به سهولت به انواع مختلف کتاب‌ها دسترسی پیدا کنند. اگرچه اقبال از کتاب‌های کاغذی و نسخه‌های چاپی بیشتر است اما با توجه به ایجاد تنوع می‌تواند، به صورت کنترل‌شده، به عنوان راهی برای بسط و گسترش فرهنگ کتابخوانی در جامعه امروز مورد استفاده قرار گیرد. در واقع استفاده از ظرفیت‌های فناوری دیجیتال در سطح اجتماع می‌تواند گامی در جهت ترویج فرهنگ کتابخوانی در جامعه باشد.