حجت‌الاسلام مهدی فرمانیان معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: لازمه تقریب مسالمت‌آمیز، وجود سه زیرساخت مهم و اساسی است و تا این زیرساخت‌ها فراهم نشود، مشکلات مسلمانان در بحث تقریب باقی می‌ماند. اولین زیرساخت نوع نگرش سیاستمداران است. امروز ۷۰ درصد مشکلات تقریب به سیاستمداران برمی‌گردد. برای مثال پادشاهان عربستان به خاطر اینکه نمی‌خواهند ایران را قدرتمند ببیند، با ایادی، پول و امکاناتش سعی در تخریب فضای تقریب دارد و یا امارات و قطر که برای ضربه زدن به یک گروه یا قوم از گروه‌های تکفیری حمایت می‌کنند. این مسئله یکی از معضلات بزرگ جهان اسلام است. متأسفانه آمریکا، اسرائیل و کشورهای غربی نیز از این فرصت استفاده کرده و به تحریک سیاستمداران می‌پردازند.
وی افزود: نمونه بارز آن ماجرای آذربایجان است، با اینکه اکثر مردم آذربایجان شیعه هستند و ایران در جنگ قره‌باغ از آزاد شدن قره‌باغ به نفع آذربایجان حمایت کرد، با این حال سیاستمداران آذربایجان تحت تأثیر صحبت‌هایی که اسرائیل و ترکیه با آنها داشتند و حمایت‌های آمریکا قرار گرفتند و به میل آنها رفتار کردند. بنابراین اولین زیرساختی که باید اصلاح شود تعامل بهتر بین سیاستمداران جهان اسلام است. اگر سیاستمداران حقیقتاً دلسوز مسلمانان و جهان اسلام باشند مسئله تقریب را به صورت جدی پیگیری می‌کنند. متأسفانه امروز سیاستمداران جهان اسلام بیشتر بر طبل تفرقه و اختلاف می‌کوبند تا بر طبل وحدت و تقریب.
جلوگیری از قوم و قبیله‌گرایی راهکاری برای ایجاد تقریب
معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب دومین بیان کرد: زیرساختی که در ایجاد تقریب مسالمت‌آمیز بسیار ضروری است، جلوگیری از قوم و قبیله‌گرایی است. قبیله‌گرایی و قوم گرایی یکی از معضلات و مشکلات اساسی جهان اسلام و عامل تفرقه و جدایی است. به عنوان مثال دشمنان برای اینکه بین ایران و عراق اختلاف بیاندازند بحث عرب و عجم را مطرح می‌کنند و کار را به جایی می‌رسانند که عده‌ای عراقی علیه سردار بزرگ اسلام شهید سلیمانی تظاهرات می‌کنند که چرا چنین اتفاقاتی افتاد. این در حالی است که سردار سلیمانی در حفظ عراق از شر تکفیری‌ها و ممانعت از تجزیه عراق، نقش مؤثری ایفا کرد. بنابراین عدم توجه به قومیت و تحریک نکردن قومیت‌ها از اهمیت ویژه‌ای در حفظ وحدت و تقریب برخوردار است. این همان چیزی است که در آیات قرآن کریم و روایات پیامبر (ص) به آن تاکید و سفارش شده است آنجا که می‌فرماید: بهترین شما با تقواترین شما است، و تفاوتی میان سفید و سیاه و عرب و عجم وجود ندارد.
وی افزود: مثال دیگر تحریک ترک زبانان کشورهای مختلف توسط جریان پان ترکیسم به تشکیل کشور واحد، تحریک کردها به تشکیل کشور مستقل کرد، اختلافات قومیتی میانمار و معضلات اویغورها در چین همگی به فضای قومیت‌گرایی برمی‌گردد. از این جهت برای رسیدن به حد شایسته‌ای از تقریب ضرورت دارد مردم را نسبت به مسئله قومیت و خطرات قومیت‌گرایی آگاه و آشنا کرد. مسلمانان باید بدانند که هیچ مسئله‌ای به اهمیت و ضرورت حفظ وحدت نیست.
فرمانیان به سومین زیرساخت اشاره و تصریح کرد: سومین زیرساخت در این عرصه شناخت مذاهب از یکدیگر است. با اینکه جهان کوچک و ارتباطات بسیار بیشتر و نزدیک‌تر شده و هر فردی به راحتی می‌تواند از عقاید ادیان و مذاهب مختلف مطلع شود اما باز هم جهل نسبت به این مسائل گسترش دارد. گاهی فضای مجازی نیز به عکس عمل کرده و به جای افزایش آگاهی‌ها با دادن اطلاعات غلط به افزایش سو تفاهمات دامن می‌زند. مسلمانان از مذاهب مختلف اطلاع درستی از یکدیگر ندارند. گاهی اهل سنت از عقاید شیعه اطلاع ندارد، نسبت‌های عجیب و غریب به شیعیان می‌دهند و در کتاب‌هایشان نیز می‌آورند به خصوص وهابیت که بسیار جدی در این زمینه عمل می‌کند.
معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب در ادامه بیان کرد: در مقابل، شناخت باعث ارتباطات و تعاملات بیشتر شده و جنگ و خونریزی کمتر می‌شود. اگر تکفیری‌ها هم از شیعه اطلاع درستی پیدا کنند قطعاً نوع نگاهشان تغییر می‌کند. ما موارد متعددی داشتیم که وقتی شیعه حقیقی را برای فرد تکفیری توصیف کردیم ابراز می‌کند اگر شیعه این است ما او را مسلمان می‌دانیم و اعتقادی به کشتنش نداریم. جهل کاری می‌کند که یک مسلمان به جایی می‌رسد که مسلمان دیگر را می‌کشد. بنابراین تحقق تقریب مسالمت‌آمیز در سایه فراهم آوردن و اصلاح سه زیرساخت اساسی، نگرش سیاستمداران، جلوگیری از قومیت‌گرایی و شناخت مذاهب از یکدیگر است. اصلاح هر سه این زیرساخت‌ها عمدتاً به دست سیاستمداران ممکن است و آنها هستند که باید فضای مناسب را برای تبیین موضوع قومیت و شناخت مذاهب از یکدیگر فراهم کنند. به عنوان مثال یکی از کارهایی که می‌توان در این حوزه انجام داد این است که در حوزه‌های علمیه شیعیان سلسله دروسی با هدف شناخت اهل سنت و در حوزه‌های اهل تسنن سلسله دروسی جهت شناخت شیعه تدریس شود. این اقدام بسیاری از کارها را سامان داده و نگاه‌ها را اصلاح می‌کند.
راهکار خروج از شعار وحدت و تحقق عملی آن
وی بیان کرد: به اعتقاد بنده یکی از راهکارهای عملی تحقق وحدت تأسیس چندین شبکه ماهواره‌ای تقریب است. امروز بیش از صد شبکه ماهواره‌ای در جهان علیه تقریب فعالیت و مردم را تحریک می‌کنند. بیش از ۳۰۰ یا ۴۰۰ شبکه ماهواره‌ای در مدار زمین وجود دارد، بیشتر این شبکه‌ها با تأمین مالی سیاستمداران سرپا هستند. برخی کشورهای مستکبر جهان در این فضا برای ایجاد تفرقه بین مسلمانان پول خرج می‌کنند. بیش از ۲۰ شبکه ماهواره‌ای از سوی افراطیون و تشیع لندنی به نام شیعه راه‌اندازی شده است و دائماً به اهل سنت، بزرگان آنها و همسران پیامبر (ص) بی‌احترامی می‌کند. همه این کارها با هدف تحریک مسلمانان علیه یکدیگر صورت می‌گیرد. همین برنامه‌ها و تحریکات باعث می‌شود اگر شیعه‌ای در یک نقطه از جهان حرف نابجایی بزند، ده‌ها نفر از نفوس محترمه در جای دیگری به قتل برسند. عین این قضیه درباره اهل سنت نیز وجود دارد. بنابراین اگر ۶۰ شبکه ماهواره‌ای برای ایجاد تفرقه میان مسلمانان فعالیت می‌کنند، مسلمانان باید ۱۲۰ شبکه در مقابل آنها داشته باشند و تقریب، وحدت و همدلی در جهان اسلام را تبلیغ و ترویج کنند. ماهواره‌ها، فضای مجازی و به طور کلی رسانه نقش مؤثری در ایجاد وحدت و همدلی و یا تفرقه و جدایی در جامعه دارد.
فرمانیان ادامه داد: اشکالی که در استفاده از فضای مجازی وجود دارد و می‌تواند در تضعیف اتحاد و همدلی جامعه مؤثر باشد این است که گاهی یک کلیپ یا نوشته با مضمون تقریبی منتشر می‌شود اما شاید ۱۰ درصد مردم آن را باز ارسال کنند و در مقابل وقتی کلیپ یا متنی با محتوای تفرقه‌افکن در این فضا بارگذاری می‌شود ۵۰ درصد افراد یا بیشتر آن کلیپ یا متن را بازنشر می‌کنند. این یک اشکال جدی است و باید مورد بررسی، ریشه‌یابی، اصلاح و فرهنگ‌سازی قرار بگیرد، گویی انسان‌ها بیشتر دغدغه تفرقه دارند تا دغدغه تقریب. توجه به مسائلی از این دست می‌تواند در تحقق شعار وحدت مؤثر باشد.
اشکالی که در استفاده از فضای مجازی وجود دارد و می‌تواند در تضعیف اتحاد و همدلی جامعه مؤثر باشد این است که گاهی یک کلیپ یا نوشته با مضمون تقریبی منتشر می‌شود اما شاید ۱۰ درصد مردم آن را باز ارسال کنند و در مقابل وقتی کلیپ یا متنی با محتوای تفرقه‌افکن در این فضا بارگذاری می‌شود ۵۰ درصد افراد یا بیشتر آن کلیپ یا متن را بازنشر می‌کنند
معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: من اعتقاد دارم همایش‌های مفصلی که با موضوع وحدت برگزار می‌شود تأثیر چندانی ندارد، به این خاطر که این همایش‌ها ارتباطات را بیشتر نمی‌کند. همدلی و اتحاد در سایه ارتباط مؤثر و مداوم میسر می‌شود. از این جهت برگزاری سلسله نشست‌های مستمر و بدون حاشیه با حضور طیف‌های مختلف فکری در جهان اسلام می‌تواند تأثیرات بهتر و بیشتری داشته باشد. این نشست‌ها، گفتگوهای علمی و تعاملات دل‌ها را به هم نزدیک می‌کند و جریانات مختلف می‌توانند شناخت بهتری نسبت به یکدیگر پیدا کنند. گاهی صحبت کردن در مورد مسائل اختلافی و اینکه شیعه و سنی هر کدام تفسیر درستی از مذهب خود ارائه بدهند باعث شناخت صحیح از یکدیگر و در نتیجه اتحاد بیشتر می‌شود.
ضرورت تألیف کتاب‌های مذاهب شناسی
فرمانیان اضافه کرد: از جمله کارهای دیگری که می‌شود در زمینه وحدت انجام داد این است در آموزش و پرورش، حوزه‌ها و دانشگاه‌ها در ایران و سایر کشورهای اسلامی چند واحد شناخت مذاهب به صورت صحیح ارائه شود و بهتر است که این درس‌ها را کسی تألیف کند که آن مذهب را به خوبی شناخته باشد یا خود پیرو آن مذهب باشد. این راهکار نیز در جهت شناخت هر چه بیشتر و بهتر مذاهب از یکدیگر می‌تواند بسیار کارگشا باشد. متأسفانه ما هنوز برای مناطق اهل سنت دروسی که لازم دارند را تدوین نکردیم. شیعیان اطلاع درستی از اهل سنت و اهل سنت اطلاع درستی از شیعیان ندارند. شناخت یا عدم شناخت در نوع تعامل، ارتباط، تقریب یا تفرقه نقش تعیین کننده‌ای دارد. بنابراین افزایش آگاهی و شناخت مذاهب از یکدیگر یک اصل اساسی در تحقق شعار وحدت است. اگر شناخت و علم مردم بیشتر شود خود می‌دانند چطور عمل کنند، عموم مردم و مسلمانان گرایش به همدلی، مودت، صلح و زندگی مسالمت‌آمیز دارند و اگر تحریکات دشمن اثر می‌گذارد به خاطر عدم شناخت است. اگر شناخت حاصل شد تحریکات نیز بی‌اثر می‌شود.
وی افزود: یکی از کارهایی که سیاستمداران باید در این حوزه انجام بدهند، برخورد با تندروها از هر طیفی است. متأسفانه دولتمردان به جای اینکه مانع از فعالیت تندروها شوند تحت تأثیر آنها قرار گرفته و چه بسا تصمیماتی نیز تحت تأثیر آنها می‌گیرند. از این جهت دولتمردان کشورهای اسلامی باید مشاوران، همکاران و مسئولان رده بالای کشوری را از بین افراد معتدل و اهل تقریب و تعامل انتخاب کنند.
معاون پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه پیدایش افراطیون و تکفیری‌ها به دست کشورهای غربی و استعمارگر صورت نمی‌گیرد، بلکه یک شخصی که روحیه تندی دارد حرفی می‌زند و تحلیلی می‌کند بعد سازمان‌های اطلاعاتی به آن ضریب می‌دهند، گفت: کشورهایی که به دنبال ایجاد تفرقه در جهان اسلام هستند افراد تندرو را شناسایی و روی آنها سرمایه‌گذاری می‌کنند. به آنها پول، امکانات و میدان عمل می‌دهند و اگر کسی بخواهد مانع این افراد شود با او مقابله می‌کنند و به این وسیله هدف خود را که تفرقه انگیزی و حکومت ستیزی است را دنبال می‌کنند.
فرمانیان ادامه داد: به عنوان مثال یاسر الحبیب یک فرد تندرو در کویت بود، تا وقتی که در کویت بود معروفیت چندانی نداشت. به جای اینکه مانع او شوند و نگذارند افراط او به جامعه سرایت کند او را به لندن بردند و یک شبکه ماهواره‌ای در اختیارش گذاشتند، دشمن اینگونه تفکر افراطی را گسترش می‌دهد و سبب بروز اختلاف و دعوا در جهان اسلام می‌شود. جبهه استکبار می‌خواهد مسلمانان همیشه درگیر خود باشند تا آنها به راحتی بتوانند نفت و سایر ثروت‌های کشورهای اسلامی را به یغما ببرند و نگذارند جهان اسلام پیشرفت کرده و زیرساخت‌های خود را قوی کند، دشمن نمی‌خواهد کشورهای مسلمان صنعتی شوند و تمدن و فرهنگ خود را داشته باشند. نمونه دیگر این قضیه احمد الحسن در عراق است، این فرد نیز یک تندروی افراطی بود که با هدف ایجاد تفرقه میان مسلمانان مورد حمایت کشورهای استکباری قرار گرفت.
وی افزود: سوالی که همیشه در خصوص شبکه‌های ماهواره‌ای ضد وحدت وجود دارد این است که تأمین مالی این شبکه‌ها چطور صورت می‌گیرد. بسیاری از مراجع تقلید برجسته در قم یا نجف توانایی مالی تشکیل و ایجاد یک شبکه ماهواره‌ای را ندارند چطور به ظاهر مسلمانان افراطی ۲۱ شبکه ماهواره‌ای دارند، آنها هزینه این شبکه‌ها را از کجا می‌آورند؟ پاسخ این است که این شبکه‌ها با حمایت دولت‌های متخاصم و دشمنان اسلام و با هدف تضعیف و از میدان به در کردن مسلمانان جهان راه‌اندازی و اداره می‌شوند. برای مثال ابتدا شبکه اینترنشنال ایران را راه انداختند، بعد شبکه اینترنشنال افغانستان و امروز شبکه اینترنشنال آذربایجان در شرف راه‌اندازی است. تأسیس و گرداندن هر کدام از این شبکه‌های ماهواره‌ای هزینه‌های هنگفتی دارد که یک فرد عادی هرگز از پس آن برنمی‌آید مگر اینکه پشتوانه دولتی داشته باشد. بنابراین مسلمانان، نخبگان و دولتمردان جهان اسلام باید بیدار باشند و نگذارند افراطیون در وحدت و همدلی جامعه اسلامی خدشه ایجاد کنند و جلوی تحرکات و فعالیت‌های آنها را بگیرند. آحاد مسلمانان جهان باید در راه تحقق وحدت بکوشند تا روزی برسد که امت واحده ایده‌ای روی کاغذ نباشد و به معنای حقیقی کلمه شکل بگیرد.