نیروی اطلاعاتی که گلوله‌باران شد/روایتی سانسورشده از «استادمرتضی»

به گزارش خبرنگار مهر، مستند «استاد مرتضی»، روایتی است از زندگی شهید ماشاالله استاد مرتضی از شهدای اطلاعات و عملیات سپاه پاسداران در دوران دفاع مقدس. استاد مرتضی و یارانش در چهارم تیرماه سال ۱۳۶۵ در جاده گیلی گادر توسط اعضای حزب دموکرات تیرباران می‌شود و به شهادت می‌رسند.

کتایون جهانگیری کارگردان مستند «استاد مرتضی» همزمان با عرضه آنلاین این مستند در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره آن توضیح داد: زمانی که ساخت این مستند پیشنهاد شد، قرار بود روی چند پرسوناژ مختلف از رزمندگان کار کنیم که من استاد مرتضی را از میان چند گزینه انتخاب کردم. شهید استاد مرتضی الگویی از یک آدم عادی است که زندگی روزمره خود را سپری می‌کرده است اما به دلیل اتفاقاتی که در اجتماع رخ می‌دهد، تبدیل به یک فرد سیاسی می‌شود که مبارزاتی را هم از سال‌های قبل از انقلاب آغاز می‌کند.

وی ادامه داد: او در ابتدا یک کارگر معمولی بوده که بعدها کارگاهی برای خودش راه می‌اندازد و مثل هر آدم دیگری مشغول روزمرگی‌های زندگی خودش بوده است. خیلی پیگیر غائله‌های اجتماعی و سیاسی و اینکه این مسائل چقدر می‌تواند زندگی فردی‌اش را تحت تأثیر قرار دهد، نبوده است. استاد مرتضی از این منظر می‌تواند یک نمونه شاخص باشد. فردی که بدون آنکه روحیات شخصی‌اش تحت تأثیر قرار بگیرد وارد این میدان شده، او فرد بسیار ملایم، مهربان و به‌شدت حساس بوده است.

ملاحظاتی که منجر به حذف بخش‌هایی از زندگی شهید شد

جهانگیری افزود: فیلم البته روایتی نیم ساعته و کوتاه از زندگی استاد مرتضی است که بسیار هم درگیر ممیزی و سانسور شد؛ آقایان ملاحظاتی را به‌عنوان تهیه‌کننده فیلم داشتند که باعث شد خیلی از موارد مهم و استراتژیک را از زندگی استاد مرتضی حذف کنیم. به نظر من این رویکرد اشتباه است اما مثل همیشه تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار هستند که خط مشی نهایی یک اثر را تعیین می‌کنند.

وی در ادامه توضیحات خود درباره شخصیت اصلی مستندش گفت: استاد مرتضی در مقطعی درگیر مبارزات انقلابی شده و به جنوب می‌رود تا در جابه‌جا کردن اسلحه و توزیع آن در میان انقلابیون نقش ایفا کند. همین فرد با شروع جنگ به جبهه می‌رود. جالب اینکه همه می‌گفتند او روحیه کسی که اهل زدن و کشتن باشد را ندارد و نمی‌تواند به کسی زور بگوید اما همین فرد تمام توانش را می‌گذارد تا از گروهی که به او سپرده‌اند، محافظت کند. زمانی هم شهید می‌شود جزو آخرین افراد حاضر در محل استقرار خود بوده و تا آخرین لحظه جلوی دشمن ایستادگی می‌کند.

کارگردان «استاد مرتضی» درباره نحوه شهادت کاراکتر اصلی این مستند توضیح داد: آن زمان جاده‌ای در خط مرزی ترکیه و کردستان عراق در دست ساخت بوده تا رفت و آمد نیروهای ایرانی تسهیل شود چرا که یکی از نقاط نفوذ ما به عراق از مسیر کردستان عراق بوده و منطقه‌ای بسیار استراتژیک برای ما محسوب می‌شد. شهید مرتضی و همراهانش پایگاهی را در آن منطقه با حدود ۴۰ نفر نیرو مستقر کرده بودند و قرار بود از ساخت و سازها در این منطقه مراقبت کنند. مشکلاتی در انتخاب محل استقرار این گروه وجود داشته که منجر می‌شود مورد شبیخون نیروهای عراقی قرار بگیرند، در همین حمله استاد مرتضی هم به‌عنوان یکی از آخرین نفرات به شهادت می‌رسد و واقعاً هم گلوله‌های بسیاری به پیکرشان اصابت می‌کند.

وی عنوان کرد: در ابتدای شکل‌گیری سپاه استاد مرتضی یکی از اولین نیروهای آن بوده است اما بعدها و با جابه‌جایی‌هایی که در این نهاد رقم می‌خورد او جزو افرادی قرار می‌گیرد که در ابتدا حتی اجازه حضور در جبهه را هم نداشته است. او در این راستا یک پایگاه صلواتی می‌زند تا رزمندگان کارهای دوخت و دوز لباس خود را به آنجا ببرند. ما در فیلم با چند تن از دوستان قدیم و خانواده استاد مرتضی صحبت کرده‌ایم. او مدام در جبهه بوده و آنقدر حضورش در خانه کم‌رنگ بوده است که حتی بچه‌هایش خاطرات چندانی از آن به یاد ندارند. همسرشان هم سختی‌های بسیاری در آن سال‌ها کشیدند. به نوعی می‌توان گفت استاد مرتضی همه‌چیزش را می‌ّبخشد و رها می‌کند و بعد به جبهه می‌رود.

آن‌ها از همه چیز خود گذشته بودند، حتی جان…

جهانگیری افزود: وقتی تاریخچه زندگی این شهدا را مرور می‌کنیم متوجه می‌شویم که از مال دنیا و خانواده و از همه چیز بریده بودند و به جبهه رفته بودند. آن شرایط را واقعاً نمی‌توان با امروز مقایسه کرد. پیش‌تر مستندی را درباره جانبازان شیمیایی کار کرده بودم، در یکی از قسمت‌ها یکی از رزمنده‌ها می‌گفت جوانی در زمان جنگ قرار بود روی میدان مین بخوابد اما قبل از آن لباس‌هایش را در می‌آورد. بعد که دلیلش را می‌پرسند می‌گویند از مال دنیا حتی همین لباس‌ها را هم نمی‌خواهم همراه داشته باشم. اگر فرماندهان بزرگ ما که شهید شده‌اند امروز حضور داشتند، در خط مقدم مخالفت با ثروت‌اندوزی‌های رایج در کشور قرار می‌گرفتند. استاد مرتضی هم چنین نگاهی داشته و حتی فرزندانش را به خدا می‌سپارد.

این مستندساز درباره ویژگی شاخص کاراکتر اصلی مستند «استاد مرتضی» از نگاه خود هم توضیح داد: چرا یک نفر نباید هیچ چیز از زندگی‌اش بخواهد؟ ما امروز همه وابسته به خواسته‌هایی همچون خانه و ماشین و کار هستیم، اما چه می‌شود که یک فرد تا این اندازه اهل گذشت می‌شود که حتی جانش را هم می‌دهد؟ چه می‌شود که از پس این نسل با این ویژگی‌ها به نسل امروز رسیده‌ایم؟ منظورم مردم معمولی نیست، نسلی که کارها را پس از آن نسل به دست گرفته‌اند، خیلی با آن‌ها فاصله دارند.

جهانگیری در پایان درباره جذاب‌ترین تجربه خود در مسیر ساخت مستند «استاد مرتضی» مطرح کرد: برای ساخت این مستند ابتدا یک سری گزارش‌ها و گفتگوها در اختیار من قرار دادند که همه آن‌ها را گوش کردم و پس از آن یک سری تحقیقات را خودم انجام دادم. برخی مطالبی که در مسیر این تحقیقات به آن‌ها می‌رسیدم بسیار برایم جالب بود. مثلاً یکی از دوستان استاد مرتضی به نام حاج آقا اسلامی بود که نزدیک به یک سال بعد از ساخت این مستند هم به شهادت رسید. مطالبی که ایشان برایم تعریف می‌کرد بسیار جذاب بود و امیدوارم یک روز بدون سانسور و نگاه‌های منفعت‌طلبانه تمام صحبت‌های افرادی که آن روزها را تجربه کرده‌اند منتشر شود تا مردم تمام حرف‌های آن‌ها را بشنوند.