خبرگزاری مهر - گروه استان ها: بافت تاریخی گرگان وسیع‌ترین بافت تاریخی در شمال کشور و سومین بافت باارزش و دارای سبک معماری پس از اصفهان و یزد بوده که در سال ۱۳۱۰ خورشیدی به ثبت رسیده است و محدوده آن بیش از ۱۵۰ هکتار وسعت دارد.
این بافت مجموعه ارزشمندی است از معابر، مساجد، آب انبارها، قنات و خانه‌هایی که برخی متعلق به اواخر دوره قاجار و برخی مربوط به دوره پهلوی اول هستند.
شکل گیری و نامگذاری محلات یا در نتیجه روند تجمع افراد یک شغل و رسته مانند محله دباغان و نعلبندان بوده و یا در اثر همجواری با دیگر فضاها مانند سرچشمه ایجاد شده است.
شهر گرگان (استرآباد) براساس شواهد در دوران قاجار از ۶ محله بزرگ به نام‌های سرپیر، دربنو، سرچشمه، میخچه گران، نعلبندان، سبزه مشهد و میدان تشکیل شده و دارای چندین محله فرعی مثل پاسرو، میرکریم، دوشنبه‌ای و شیرکش بوده است.
بیشتر مساجد و تمام تکایای قدیمی و زیارتگاه‌ها و اماکن مذهبی شهر هم در همین محلات قرار دارند و محل تجمع مردم در مناسبت‌های مختلف بوده‌اند.
در سال ۱۳۱۰ بعد از احداث خیابان پهلوی (امام خمینی فعلی) کالبد فضایی شهر استرآباد به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده که همین امر باعث تخریب و گسستگی بافت تاریخی گرگان شد.
گذری در بافت تاریخی گرگان
شاید دوست داشتنی‌ترین بخش بافت تاریخی گرگان، خانه‌هایش باشد، خانه‌هایی که اگر با گوش دل بشنوی صدای خنده‌های کودکان در کنار حوض‌ها و ایوان‌ها شنیده می‌شود. البته برخی از این سراها مرمت شده ولی برخی در سایه کمبود اعتبارات چشم انتظار مانده تا دستی بر بدن خسته آنها کشیده شود.
مهم‌ترین خانه‌های بافت قدیم گرگان خانه باقری، خانه تقوی، خانه امیرلطیفی، خانه مفیدیان، خانه شفیعی و غیره است که در این مجال به طور مختصر به معرفی آنها می‌پردازیم.
خانه باقری‌ها
مجموعه باقری مربوط به اوایل دوره پهلوی بوده و در محله سرچشمه واقع شده است. این اثر در ۱۶ مهر ۱۳۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و نمونه‌ای ارزشمند از معماری بومی مسکونی در شهر به شمار می‌رود.
بافت تاریخی گرگان اولین بافت ثبت شده کشور با ده ها خانه تاریخی مهیای میزبانی از مسافران نوروزی است این بنا در حدفاصل محلات نعلبندان و سرچشمه و در حاشیه جنوبی یکی از معابر اصلی و پرگذر بافت قدیم گرگان واقع است. عرصه این بنا هزار و ۹۵۰ مترمربع و زیربنای مجموع فضاهای سرپوشیده آن هزار و ۵۵۵ مترمربع است.
خانه از ترکیب متناوب فضاهای باز و بسته بوده و براساس نوعی سازماندهی مجموعه‌ای ساخته شده است. این بنا در وضعیت فعلی دارای هفت حیاط با اندازه و فرم‌های گوناگون بوده که از دو حیاط اندرونی، دو حیاط بیرونی، حیاط هشتی، حیاط مطبخ و حیاط سرطویله تشکیل شده است.
پس از ثبت بنا در فهرست آثار ملی ایران به سال ۱۳۷۹ و خرید ملک توسط سازمان میراث فرهنگی کشور در اسفندماه سال ۱۳۸۰ طی همان سال و سال بعد در بخش‌هایی از خانه عملیات مرمتی مختصری انجام شده و در حال حاضر بخشی از این اثر ارزشمند به خانه صنایع دستی گرگان تبدیل شده است.
خانه تقوی
خانه تقوی مجموعه از بناهای دوره قاجار است که در مساحتی بیش از دو هزار مترمربع ساخته شده و ساخت آن منسوب به حاج میرزا محمدتقی تقوی است.
خاندان تقوی از تجار بزرگ منطقه استراباد بودند که به علت تجارت با روسیه عنوان تلگرافی آنها «تقی اف» بود. اکنون گروهی از بازماندگان این خانواده به نام‌های تقوی و شفیعی در گرگان ساکن هستند.
این مجموعه تاریخی شامل بیش از ۱۰ حیاط اصلی و فرعی بوده که تاکنون چندین حیاط اصلی آن توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و بازسازی شده است.
ساختمان‌ها اغلب دو طبقه هستند و کف طبقه دوم با چوب، لمبه کوبی شده تا بار کمتری بر سقف طبقه‌ی تحتانی وارد شود.
خانه امیر لطیفی
خانه امیر لطیفی از سمت جنوب به مرکز محله و بازار قدیمی نعلبندان مرتبط می‌شود و در پشت مسجد جامع گرگان قرار دارد. این خانه بنایی است دو طبقه و رو به جنوب با یک هزار متر مساحت که شامل دو بخش هسته اصلی بنا و بخش‌های خدماتی است.
تاریخ ساخت این بنا به اواخر دوره قاجاریه می‌رسد و اوج رونق بنا زمان پهلوی اول بوده است.
خانه امیرلطیفی در سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۳۹۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و بانی آن مرحوم مهدی خان ملک است.
خانه مفیدیان
خانه مفیدیان گرگان مربوط به اواخر دوره قاجار بوده و در خیابان سرخواجه (باغ پلنگ)، کوچه مفیدیان واقع شده است.
این بنا به دست سید ضیاءالدین مفیدیان درسال ۱۳۲۷ ساخته شده است.
خانه مفیدیان به طریق مجموعه و از سه ساختمان مجزا متشکل است. ساختمان ضلع جنوبی آنکه کهن‌ترین قسمت بنا و مربوط به دوره قاجار است. ساختمان ضلع شرقی که فضای خدماتی است، مربوط به همان دوره است اما ساختمان ضلع شمالی مربوط به دوره پهلوی است که احتمالاً بر روی یک ساختمان دوره قاجار ساخته شده است.
این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه شفیعی ها
خانه شفیعی های گرگان یکی از بناهای ارزشمند قدیمی متعلق به دوره قاجار است که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
این بنا که در محله سرچشمه و در بین محلات دربنو، دوشنبه‌ای، بازارنعلبندان قرار دارد.
خانه شفیعی با پلان مستطیل شکل و کشیدگی شرقی غربی متعلق به دوران قاجاریه و دارای دو حیاط مرتبط با هم که به شیوه حیاط مرکزی ساخته شده است. درب ورودی این بنا در سمت شرق قرار دارد و ه بوسیله دالانی به حیاط منتهی می‌شود.
سازه اصلی بنا؛ آجر و تا حدی چوب با اندود کاهگل و گچ است که در بعضی قسمت‌ها بر روی کرسی چینی آجری قرار گرفته است.
توسعه گردشگری با اقدامات نوین
استاندار گلستان هم در بازدید از بافت تاریخی گرگان گفت: احیا بافت تاریخی گرگان که از تأکیدات وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است که باید به صورت ویژه به آن پرداخته شود.
علی محمد زنگانه افزود: با اقدامات نوین باید به سمت توسعه گردشگری استان گلستان حرکت کنیم.
وی بیان کرد: آثار تاریخی منحصربه‌فردی چون بافت‌های تاریخی گرگان و گمیشان، دیوار بزرگ گرگان، میراث جهانی گنبدقابوس، برج رادکان کردکوی به‌عنوان مزیت نسبی استان در حوزه گردشگری است و باید گلستان را با پرداختن به این آثار در کشور شاخص کرد.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: اقدامات ویژه‌ای برای معرفی شهر تاریخی استرآباد (گرگان) به گردشگران نوروزی برنامه‌ریزی شده است که مهم‌ترین آن برپایی نوروزگاه در مرکز بافت تاریخی گرگان است.
رحمان فرمانی افزود: بافت تاریخی شهر گرگان با ۱۵۶ هکتار ثبت شده، هنوز هم جذاب است که باید به دنبال مرمت آن باشیم.