خبرگزاری مهر، گروه سیاست- طیبه بیات: چهل روز از ارتحال عالمی که چهل سال از عُمر خود را صرف خدمات ارزشمند به مردم ایران کرده است و یادگارها و خاطرات بسیاری را از خود بر جای گذاشته است، می‌گذرد. مبارزی انقلابی و اثرگذار که دو فتنه بزرگ در کشور را با مدیریت و تدبیر خود خنثی ساخت؛ فتنه «مهدی هاشمی» و کودتای «نقاب». مرحوم آیت الله ری شهری سال ۱۳۲۵ در شهر ری به دنیا آمد و پس از پایان تحصیلات ابتدایی وارد حوزه علمیه شهر ری شد و در سال ۱۳۴۰ برای ادامه تحصیل به قم رفت. پس از ورود به حوزه علمیه قم از شاگردان حضرات آیات مشکینی، فاضل لنکرانی، اراکی، گلپایگانی و شیخ مرتضی حائری شد.
مبارزات انقلابی مرحوم ری شهری از سال ۱۳۴۲ و با آشنایی امام خمینی (ره) آغاز می‌شود و دیری نمی‌گذرد که به صف مبارزان علیه رژیم پهلوی پیوست و مورد تعقیب قرار گرفت و در این سال‌ها اولین دیدار و ملاقات وی با حضرت آیت الله خامنه‌ای رقم خورد. مرحوم ری شهری، عالم مجاهدی است که بیش از چهل سال منشأ خدمات ارزشمند برای مردم ایران بود و مجاهدت‌های وی به قدری متنوع بود که وی را به شخصیتی کم نظیر بدل کرد.
نقش آیت الله ری‌شهری در پرونده کودتای نقاب و سران حزب توده
پیروزی انقلاب اسلامی موعدی برای ورود آیت الله ری شهری به عرصه‌های مختلف خدمات رسانی به مردم در سنگین‌ترین مسئولیت‌ها می‌شود که ریاست دادگاه انقلاب ارتش و مدیریت پرونده کودتای نقاب و پس از آن پرونده سران حزب توده از اولین و مهمترین آنها است. پس از آن نیز ایفای نقش در جایگاه حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب، دادستان کل کشور و سپس اولین وزیر اطلاعات را بر عهده می‌گیرند و پس از مسئولیت‌های قضایی-امنیتی، نمایندگی ولی فقیه و سرپرستی حجاج ایرانی در حساس‌ترین برهه‌ها از دیگر فصل‌های زندگی کاری مرحوم آیت الله ری شهری بود.
«میزان الحکمه» یادگار ارزشمند مرحوم ری شهری است
یکی از یادگارهای ارزشمند او در زمینۀ حدیثی، تألیف کتاب «میزان الحکمه» بود. این کتاب، یک دانشنامه حدیثی شمرده می‌شود که شامل ۵۶۴ عنوان، ۴ هزار و دویست و شصت باب و ۲۳ هزار و سی حدیث است که در ۱۴ جلد تدوین شده است. این کتاب حاوی احادیثی است که مضمون اخلاقی یا اجتماعی دارند و یا مرتبط با مسائل فکری و اعتقادی‌اند. مؤلف در تنظیم این اثر از مصادر روایی شیعه و اهل سنت سود جسته و پیش از بیان روایات معصومان در هر موضوع، نخست آیات مربوط به آن را آورده است. ترتیب کتاب بر اساس مدخل‌های عربی و به صورت الفبایی است. متن عربی آیات و روایات با اعراب‌گذاری در سمت راست صفحه و ترجمه آنها در صفحه روبه‌رو، آمده است.
تألیف این کتاب دارای پیشینه جالب توجهی است، طوری که مسیر حرکت این عالم بزرگوار را به سوی دانشهای حدیثی تغییر داد. شخص مرحوم ری شهری درباره ماجرای تألیف کتاب و اثرگذاری آن در تأسیس یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه های حدیثی گفته بود: «در نجف که بودم، ایامی بود که بعضی از کتب حدیثی به دستم می‌رسید، از آنجا که جاذبهای خاص برایم داشت، یادداشتبرداری می‌کردم و باز هم نمیدانستم به کجا منتهی می‌شود. بعد که به ایران برگشتم، انگیزه من برای کارهای حدیثی، مقداری تقویت شد.
زمانی که در زندان ساواک در مشهد بودم (و آیت الله مشکینی هم آنجا تبعید بود) چند جلد کتاب بحارالانوار در اختیارم بود که احادیثی که برایم جاذبه بیشتر داشت، یادداشت می‌کردم. بعد که به قم آمدیم از سال ۱۳۴۷ تنظیم کردن یادداشت‌ها را به صورت الفبایی شروع کردم؛ باز هم نمیدانستم این کار به کجا منتهی می‌شود؛ تا جایی که یادداشت‌ها زیاد شد و به جایی رسید که لازم بود به صورت یک مجموعه درآید. بدون اینکه اسم «میزان الحکمه» به ذهنم بیاید آنها را جمع بندی می‌کردم و برای هر موضوع از احادیث اهل بیت (ع)، پرونده‌ای درست کرده و در کنار هم قرار می‌دادم. دیدم کاری خوب از آب درآمد و به تدریج به فکر افتادم که می‌تواند به صورت یک کتاب در آید. اسم کتاب را هم از تفسیر علامه طباطبایی (ره) اقتباس کردیم؛ با توجه به این که ایشان تفسیر قرآن به قرآن را «المیزان» نام نهاده بود، به ذهنم آمد که نام تفسیر حدیث را «میزان الحکمه» بگذارم که با عنایت خدا، خیلی زود این اسم جا افتاد. تکمیل این کار به تأسیس مرکز تحقیقات دارالحدیث و بعد دارالحدیث و سپس دانشگاه و پژوهشگاه حدیث رسید.»
به موازات فعالیت‌های سیاسی، حوزه علمی هم بخش دیگری از خدمات این عالم ربانی را به خود اختصاص می‌داد. او که بیش از سه دهه سابقه فعالیت پژوهشی در مکتوبات شیعه را داشت به تأسیس دارالحدیث و تشکیل دانشگاه علوم قرآن و حدیث و البته تربیت هزاران پژوهشگر دینی پرداخت و سرانجام این یار با وفای انقلاب و تولیت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) پس از سال‌ها مجاهدت سحرگاه دوم فروردین ۱۴۰۱ دعوت حق را لبیک گفت.
هرچه خاطره از آقای ری شهری داریم، خاطره نیک است
مقام معظم رهبری در توصیف مرحوم آیت الله محمد محمدی نیک مشهور به «محمدی ری شهری» می‌فرمایند: «ما هر چه خاطره از آقای ری‌شهری داریم، خاطره‌ی نیک است. جز خوبی و خدمت و خیرخواهی، بنده از ایشان سراغ ندارم. گمان می‌کنم اوّلین باری هم که ما ایشان را دیدیم، به نظرم سال ۴۴ یا ۴۵ بود که ایشان زندانی بود در زندان اطفال [دارالتّأدیب]. من که می‌رفتم دیدن هادی آقا، (۱) به نظرم آنجا اوّل‌بار ایشان را دیدم. بعد هم که دیگر بعد از انقلاب و کارهای [مختلف] ایشان، زمان وزارت و زمان قضاوت و بعدها، خب فراوان ایشان را می‌دیدیم؛ ایشان واقعاً همیشه منشأ خیر بود. در زمان وزارت اطّلاعات، ایشان هفته‌ای یک بار می‌آمد و با من ملاقات داشت و من واقعاً از مجالست و مصاحبه‌ی با ایشان محظوظ می‌شدم و لذّت می‌بردم»
خاموش کردن فتنه «هاشمی» از خدمات بزرگ مرحوم ری شهری بود
مسعود رضایی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در وصف مرحوم آیت الله ری شهری و در تشریح اقدامات وی، می‌گوید: «خاموش کردن فتنه سیدمهدی هاشمی را باید یکی از خدمات بزرگ به انقلاب و ملت ایران به حساب آورد و اگر نبود اخلاص، ولایتمداری و شجاعت آقای ری‌شهری، این فتنه چنان عظیم بود که می‌توانست مخاطرات جدی ای را برای انقلاب، نظام و ایران رقم بزند. پنج سال ریاست و مسئولیت مرحوم ری‌شهری در وزارت اطلاعات از سال ۶۳ تا ۶۸، برای همیشه الگویی درخشان برای مسئولان این وزارتخانه محسوب می‌شود زیرا با تدابیر همه‌جانبه خود اجازه نداد این وزارتخانه قدمی از وظایف قانونی و از محدوده شرعی، فراتر نهد. این کاری بس بزرگ بود که همواره از سوی کسانی که خود در این وزارتخانه بوده‌اند و با ابعاد و زوایای گوناگون و حساس این نهاد مهم آشنایند، مورد تحسین واقع شده است.»
وی به مسئولیت مرحوم ری شهری در نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت هم اشاره می‌کند و می‌گوید: مسئولیت بعثه رهبری در طول ۲۰ سفر حج تمتع از سال ۷۰ الی ۸۸، برگ زرین دیگری در کارنامه خدمات و حسنات آقای ری‌شهری است. او این مسئولیت را در شرایطی برعهده گرفت که بعد از کشتار وحشیانه زائران ایرانی در مراسم برائت در مکه مکرمه توسط آل‌سعود و توقف سه ساله حضور ایرانیان در مراسم حج، قرار بود بر مبنای توافقنامه میان ایران و عربستان بار دیگر زائران ایرانی در این مراسم سیاسی عبادی حضور یابند، البته با این شرط که مجاز به برگزاری مراسم برائت باشند. اما بعد از عزیمت زائران به سرزمین وحی و در آستانه برگزاری این مراسم دشمن‌شکن، آل‌سعود دست به خدعه زد و مکانی پرت و دورافتاده و مخفی از نگاه دیگر زائران بیت‌الله الحرام را برای انجام این مراسم در اختیار بعثه قرار داد و بر این تصمیم خود بشدت پافشاری کرد تا بلکه بتواند با این سنگ‌بنای کج، چراغ مراسم برائت را برای همیشه خاموش سازد.
پژوهشگر تاریخ معاصر ایران تاکید کرد: اگر نبود شخصیت و نگاه انقلابی، ولایتمدارانه، هوشمندانه و شجاعانه مرحوم ری‌شهری به عنوان نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی، بی‌شک سعودی‌ها در اجرای این نقشه شوم خود، پیروز می‌َشدند، اما در این کشاکش نفسگیر، سرانجام آقای ری‌شهری پیروز میدان شد چراکه مراسم را به میدان معابده و روبروی بعثه و در معرض دید انبوه زائران از ملیت‌های مختلف منتقل ساخت و عزت انقلاب و ایران را با این کار خود در برابر رژیم وابسته سعودی حفظ کرد.
مرحوم ری شهری در مدیریت قاطع بود
سیدعلی قاضی عسکر تولیت آستان حضرت عبدالعظیم حسنی نیز درباره ویژگی‌های مرحوم آیت الله ری شهری می‌گوید: «انصافاً آقای ری شهری مدیر لایقی بود. هر کجا می‌رفت، در تربیت نیرو بسیار موفق بود. وقتی وزارت اطلاعات را تحویل گرفت، هنوز آنجا هیچ‌کاری انجام نشده بود و این وزارت تازه تأسیس بود و او باید از صفر شروع می‌کرد تا وزارت قوی تشکیل بدهد و در حوزه امنیت کشور موفق عمل کند و وی این کار را کرد. از زمانی که او به حوزه حج آمد، تحول جدی در ساختار مدیریت بعثه و سازمان حج به‌وجود آمد.
وی ادامه می‌دهد: مرحوم ری شهری در حوزه‌های مدیریتی خیلی قاطع بود. وقتی با رئیس‌جمهور وقت صحبت شده بود که سازمان حج و زیارت را زیرمجموعه گردشگری قرار دهند، خیلی ناراحت شد و گفت مسئله زیارت یک مفهوم دینی است و هیچ ارتباطی با گردشگری ندارد. بعد نامه‌ای خدمت رهبر انقلاب نوشت و استدلال‌هایش را هم بیان کرد و این ادغام انجام نشد.»
روایتی از دیدار مرحوم ری شهری با یک مقام سعودی
حجت‌الاسلام سیدعبدالفتاح نواب نماینده ولی‌فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج نیز در اظهار نظری در رابطه با مرحوم آیت الله ری شهری، خاطره جالب از او در دوره تصدی نمایندگی رهبری در حج و زیارت بیان کرد و گفت: «در زمان ریاست او در بعثه، به آیت‌الله ری‌شهری پیشنهاد کردم که حاج‌آقا مناسب است شما دیداری با مرحوم شیخ صالح رئیس شئون مسجدالحرام و مسجدالنبی داشته باشید. شیخ صالح در حوزه حرمین شریفین شخصیت دوم عربستان محسوب می‌شد. این دیدار انجام شد و مسئول شئون مسجدالحرام و مسجدالنبی خدمت حضرت آیت‌اللّه ری‌شهری رسید و ایشان بخشی از کتاب‌هایشان را به او هدیه دادند. مرحوم شیخ صالح برای من می‌گفت وقتی من کتاب المحبة فی الکتاب و السنة نوشته آیت‌الله محمدی ری شهری را دیدم، نتوانستم این کتاب را زمین بگذارم و تمام مقدمه‌اش را که هشتاد صفحه بود مطالعه کردم و بسیار ارزشمند و عالی است و گفتم این مقدمه را با اسم خود مسجدالحرام و مسجدالنبی چاپ کنید.»
آیت‌الله ری‌شهری پیشتاز «جهاد تبیین» بود
حجت الاسلام صادقی رئیس مرکز توسعه حل اختلاف قوه قضائیه هم نکات جالب پیرامون زندگی و مواضع سیاسی «یار نیک انقلاب» بیان کرد و گفت: آیت الله ری شهری در تهذیب نفس پیشتار بود و مقید به مستحبات و نوافل و در نهایت ادب و تواضع با مردم برخورد می‌کردند و هیچگاه به واسطه خدمتگزاری در نظام مقدس جمهوری اسلامی از نام امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری بهره برداری نکردند بلکه هر چه داشت در راه انقلاب در طبق اخلاص قرار داد.
وی با بیان اینکه مرحوم ری شهری واقعاً زاهدانه می‌زیست، گفت: با واسطه حق التالیف کتب خود، کسب درآمد داشت و در مراکزی که ریاست آن را بر عهده داشت از جمله تولیت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم (ع) حقوقی دریافت نمی‌کرد و بسیار ساده زیست بود. آن مرحوم با روشنگری در تالیفات خود در خصوص مسائل انقلاب اسلامی جهادگر برجسته این عرصه بود؛ کتاب «روشن بینی امام خمینی (ره)» که اخیراً به چاپ رسیده در راستای همین جهاد مهم منتشر شد که حقیقتاً آن عالم انقلابی بدون هیچ ادعایی در همه این عرصه‌ها پیشتاز بود.
آنچه در قالب پرونده «یادنامه مجاهد انقلابی» به آن پرداخته شد گوشه‌ای از فعالیت‌ها و خدمات آیت الله «ری شهری» در میدان انقلاب اسلامی بود؛ این یار امام و رهبری مظهر تقوا و مجاهدت مستمر بود و حقیقتاً «یاد نیک» از خود به جا گذاشت.
(۱ حجّت‌الاسلام والمسلمین سیّدهادی خامنه‌ای (برادر رهبر معظّم انقلاب)