خبرگزاری مهر - گروه استانها- محمدرضا علی اشرفی: کم آبی یا خشکسالی بلایی که در بازه زمانی طولانی رخ می‌دهد، موضوع جدیدی در کشور ما نیست و اثرات مخرب آن بسیار شدیدتر از حوادث طبیعی دیگر است و به وضوح می‌توان گفت یک تهدید بزرگ برای به هم خوردن تعادل زندگی بشری محسوب می‌شود.
چالش کم آبی، پدیده‌ای که به نظر می‌رسد ماحصل روند طولانی مدت بی توجهی یا کم‌توجهی است و اینکه متولیان این مسئله با تکیه به این کلیدواژه بخواهند کاستی‌های مدیریتی خود را بپوشانند برای کسی قابل قبول نیست.
طی سال‌های اخیر مسئله آب به چالشی ملی تبدیل شده است و ضرورت دارد همه مردم در کنار مسئولان امر برای گذر از این بحران تلاش کنند.
بیش از ۵۰۰ شهر کشور با مشکل آب روبه‌رو هستند و تنش آبی به چالش و موضوع مهم کشور تبدیل شده است. تمامی شهرها و روستاهای کشور نیز با چالش آب روبه‌رو هستند.
تراز منفی سفره‌های آب زیرزمینی در بسیاری از استانها زنگ خطر تنش آبی را به صدا درآورده و کارشناسان بر این باورند که باید هر چه سریع‌تر برای مدیریت منابع آب تدابیری اتخاذ کرد.
واقعیت این است که بحران کم آبی با کاهش محسوس بارش‌ها در کشور جدی است و باید در کنار صرفه جویی در مصرف آب، برای تأمین منابع پایدار آبی چاره کرد.
در این گزارش به وضعیت تنش آبی و نحوه مدیریت منابع آب در استان‌های غرب کشور می‌پردازیم.
آذربایجان شرقی: کشت فراسرزمینی راهکار خروج از بحران آب
آذربایجان شرقی که همواره از آن به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی یاد می‌شود، طی سال‌های اخیر با مسئله کم آبی روبه رو است. کشاورزی سنتی با کشت محصولات پرآب بر در حالی در آذربایجان شرقی ادامه دارد که بحران منابع آبی این منطقه زنگ هشدار را به صدا درآورده است.
در این بین اصلاح الگوی کشت بیش از پیش احساس می‌شود. اصلاح الگوی کشت برنامه‌ای برای تعیین الگوی کشت مناسب هر منطقه است تا اهداف کشور در تولید محصولات کشاورزی محقق شود که البته نبود قانون در زمینه الگوی کشت به یک ضعف در اجرای این برنامه مهم و راهبردی تبدیل شده است.
کارشناسان کشت فراسرزمینی را راهکار اصلی برای خروج از این چالش در آذربایجان شرقی اعلام می‌کنند.
کارشناس حوزه کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به وضعیت کشاورزی در آذربایجان شرقی و تأثیر بحران آب در کاهش تولیدات محصولات کشاورزی گفت: برای خروج از این وضعیت باید کشت فراسرزمینی مورد توجه قرار گیرد.
علیرضا اسدالهی با تاکید بر اینکه آذربایجان شرقی وجه اشتراکات زیادی با جمهوری آذربایجان و ارمنستان دارد، افزود: برای همین کشت فراسرزمینی در ارمنستان و جمهوری آذربایجان باید مورد توجه مسئولان امر در جهاد کشاورزی قرار گیرد. درحال حاضر خود کشور ارمنستان برای همکاری در زمینه کشت فراسرزمینی و ارائه پتانسیل‌های موجود در این کشور پیشقدم شده است.
این فعال حوزه کشاورزی سپس افزود: کشت فراسرزمینی به عنوان یکی از اولویت‌های اقتصاد مقاومتی در سال ۹۲ مطرح و توسط هیئت وزیران تصویب شده است و باید دولت سیزدهم نیز برای اجرای آنها همت کند.
وی با تاکید بر اینکه محصولاتی همچون ذرت، سویا، جو و دانه‌های روغنی شامل کلزا می‌تواند در کشت فراسرزمینی در اولویت قرار گیرد، ادامه داد: در این خصوص سرمایه گذاران باید ورود کنند و دولت نیز از آنها حمایت‌های لازم را انجام دهد.
راهکارهای برون رفت از چالش کم آبی در آذربایجان شرقی
| راهکار |
حوزه |
|---|---|
| کشت فراسرزمینی |
کشاورزی |
| کاهش برداشت از منابع زیر زمینی |
کشاورزی |
| اصلاح الگوی کشت |
کشاورزی |
اسدالهی در خصوص دیگر کشورهایی نیز که امکان کشت فراسرزمینی وجود دارد، گفت: عراق، افغانستان و پاکستان مشکلات امنیتی دارند و باتوجه به تنش روسیه و اوکراین نیز امکان کشت فراسرزمینی در این کشورها وجود ندارد. ولی می‌توان در ارمنستان، آذربایجان، غنا و قزاقستان روی کشت فراسرزمینی تمرکز کرد.
وی ادامه داد: با توجه به وجود شرایط منفی حاکم بر بخش کشاورزی که عمدتاً ناشی از تغیرات اقلیمی و به تبع آن کم‌آبی و به نوعی خشکسالی در سطح کشور است، امنیت غذایی ایران با وجود واردات بی‌رویه انواع غلات و دانه‌های روغنی که سالیانه حداقل بالغ‌بر شش میلیارد دلار است به شدت به مخاطره افتاده است.
آذربایجان غربی: الگوی کشت باید تغییر کند
آذربایجان غربی که روزگاری عنوان دومین استان پرآب کشور را یدک می‌کشید امروز در سایه بی تدبیری در مدیریت منابع آبی، با بحران و تنش آب مواجه است.
بارش‌های بسیار کم و غیرقابل مقایسه با سال‌های پیشین، بارش‌های برفی بسیار محدود در فصل زمستان و کاهش قابل توجه منابع برفی در استان و همچنین وضعیت نامناسب منابع آبی سطحی و زیرزمینی از یک طرف و همچنین استفاده بیش از حد از این منابع به ویژه در حوزه کشاورزی موجب شده تا این استان نتواند مثل سال‌های گذشته، استانی پرآب تلقی شود.
طبق آماری که از سوی شرکت آب منطقه‌ای ارائه شده، در این استان ۳ حوضه آبریز تعریف شده است که امسال به ترتیب از شمال به جنوب در حوضه آبریز ارس کاهش ۱۸ درصدی و در حوضه دریاچه ارومیه کاهش ۶ درصدی نزولات آسمانی را شاهد بود.
علاوه بر آن، وضعیت سدهای آذربایجان غربی نیز طبق برآوردهای صورت گرفته، در وضعیت مناسبی قرار ندارند و شاید تنها بتوان آن را برای شرب شهروندان ذخیره دانست و نباید توقعی بیش از آن، از این منابع آب سطحی داشت.
در استان آذربایجان غربی نزدیک به ۱۲۰ هزار هکتار زمین کشاورزی داریم که ۱۳۰ هزار هکتار این اراضی کشاورزی در حال کشت و بهره برداری هستند و با توجه به میزان آب مصرفی در بخش شرب و صنعت در کنار آب کشاورزی سالانه حدود چهار میلیارد مترمکعب آب در این بخش‌ها مصرف می‌شود که برابر با منابع آبی یک سال استان است.
رئیس پژوهشکده مطالعات دریاچه ارومیه در دانشگاه ارومیه نیز در خصوص وضعیت منابع آبی استان به خبرنگار مهر گفت: ما در آذربایجان غربی و حتی در کشور در اقلیم نیمه خشک زندگی می‌کنیم و آب به عنوان یک موضوع حیاتی و غیرقابل جایگزین به شمار می‌رود متأسفانه در سال‌های اخیر با دستکاری در طبیعت و عدم مدیریت صحیح منابع آبی شرایط را به حالت بحرانی درآورده‌ایم.
کامران زینال زاده کشت بی رویه محصولات کشاورزی، ایجاد چاه‌های غیرمجاز و مجاز بیش از طرفیت آب‌های زیرزمینی را از مهمترین دلایل کم آبی در آذربایجان غربی برشمرد و گفت: ریزگردها، اثرات مخرب زیست محیطی، خشک شدن تالاب‌ها و مشکلات موجود در بخش کشاورزی بخش ظاهری این بحران است متأسفانه فاجعه اصلی از بین رفتن ذخایر آب‌های زیرزمینی است که در سال‌های آتی اثرات مخرب آن بیشتر از امروز مشهود خواهد بود.
وی در ۱۵ سال اخیر هر چه می‌توانیم در سه استان حوزه آبریز دریاچه ارومیه با توسعه نامناسب اراضی کشاورزی، برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی و مدیریت ناصحیح منابع آبی منابع آبی را هدر داده و وضعیت دریاچه ارومیه را بحرانی کردیم، گفت: بیش از یک میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی برداشت غیرمجاز انجام گرفته و امروز همه می‌دانند برای احیای ذخایر آب‌های زیرزمینی سال‌ها و حتی قرن‌های زیادی زمان نیاز است.
زینال زاده با بیان اینکه امروز بیشتر دشت‌های آذربایجان غربی ممنوعه هستند، افزود: این در حالی است که در بخش کشاورزی نیز نتوانسته‌ایم تاکنون ارزش افزوده و محصولات اقتصادی تولید و به بازار عرضه کنیم متأسفانه هم منابع آبی هدر رفته و هم با کشاورزی سنتی نتوانسته‌ایم از منابع آبی با صرفه اقتصادی مناسب استفاده کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه با اشاره به اینکه در سایه بی تدبیری و عدم مدیریت صحیح منابع آبی شاهد توسعه بی رویه در بخش کشاورزی آذربایجان غربی هستیم، گفت: برای برون رفت از بحران کم آبی باید ابتدا انقلاب فکری و بعد انقلاب در رویه‌ها و اقدامات ایجاد شود.
زینال زاده با بیان اینکه اگر از کلمه انقلاب استفاده می‌شود برای اینکه وضعیت موجود فاجعه بار بود و سفره‌های زیرزمینی استان خالی شده‌اند، عنوان کرد: با ادامه روند فعلی اگر چاره اندیشی اساسی نشود نه تنها در حوزه زیست محیط و بخش کشاورزی با مشکل کم آبی مواجه خواهیم شد بلکه امروز بسیاری از سکونتگاه‌ها در استان با مشکل آب شرب نیز مواجه هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه تغییر الگوی کشت، کشت گلخانه‌ای، استفاده از تکنولوژی و مکانیزاسیون به همراه آبیاری مدرن در بخش کشاورزی را از راهکارهای مدیریت منابع آبی در استان نام برد و گفت: باید از الگوهای موجود در برخی کشورها که اراضی کوچک‌تری نسبت به ما داشته اما عملکرد بسیار مطلوبی در واحد سطح دارند نیز بهره ببریم.
زینال زاده یکی دیگر از راهکارهای اساسی برای مدیریت منابع آبی در استان را تغییر نحوه فکر و مدیریت در بین تصمیم گیران استان برشمرد و گفت: نباید به موضوع آب با دید سیاسی نگاه شود، در یک مقطع زمانی با رهاسازی آب نمی‌توان همه تبعات منفی مدیریت ناصحیح منابع آبی را جبران کرد.
راهکارهای برون رفت از چالش کم آبی در آذربایجان غربی
| راهکار |
حوزه |
| کنترل توسعه بی رویه اراضی کشاورزی و باغات |
کشاورزی |
| مکانیزاسیون کشاورزی |
کشاورزی |
| تغییر الگوی کشت |
کشاورزی |
| کنترل برداشت از آب‌های زیر زمینی |
کشاورزی |
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص وضعیت منابع آبی استان گفت: از مهمترین دلایل تنش آبی در آذربایجان غربی علاوه بر مصرف نادرست منابع آبی مصرف بیش از ۹۰ درصدی بخش کشاورزی نقش مهمی در این زمینه داشته است.
جلال محمودزاده در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه با توجه به تأثیرات تنش آبی در وضعیت کشاورزی و دریاچه ارومیه گفت: قرار بود برای حل این مشکل طرح آبیاری مدرن در اراضی کشاورزی از سال ۹۳ با شدت و قوت بیشتری اجرا شود که متأسفانه این طرح تاکنون در استان موفق نبوده و به درستی اجرا نشده است.
کردستان: ضرورت اجرای طرح‌های آبخیزداری
کردستان یکی از استان‌های پرآب کشور است اما مدیریت این منابع خدادادی می‌تواند مسیر توسعه را در این خطه بیش از پیش هموار و از بروز مشکلات در این حوزه جلوگیری کند.
ولید خالدیان از کارشناسان عرصه مدیریت منابع آب در استان کردستان در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: استان کردستان با دارا بودن حدود ۷.۱ درصد مساحت کل ایران حدود ۵.۳ درصد از بارندگی‌های کل کشور را دریافت می‌کند و از این رو دارای پتانسیل‌های آبی بسیار بالایی است به طوری که سرچشمه چهار حوزه آبریز اصلی کشور اعم از حوزه سفیدرود، مرزی غرب، دریاچه ارومیه و کرخه می‌باشد.
وی افزود: متوسط بارش دراز مدت سالانه استان کردستان به دلیل ریزش قابل توجهی از ابرهای باران زای جریان‌های مدیترانه ای تقریباً ۵۰۰ میلی متر است و این استان را در زمره مناطق پر آب کشور قرار داده است ولی با توجه به پراکنش بسیار نامنظم مکانی آن، نامتوازن بودن میزان بارش و حجم برداشت از منابع آب، کمبود منابع آب در این استان نیز روز به روز پر رنگتر می‌شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: عوامل مهمی چون؛ افزایش نیاز به آب که ناشی از افزایش جمعیت، توسعه شهرها و سایت‌های جدید مدیریت جوامع بشری و استفاده غیر اصولی از منابع آب از یک طرف و تغییر اقلیم از سمت دیگر می‌باشد، در استان کردستان باعث بروز مشکلات کیفی و کمی آب شده است. افزایش جمعیت و توسعه اقتصادی - اجتماعی در دو دهه گذشته، افزایش مداوم تقاضای آب را برای مصرف کنندگان در بخش‌های مختلف را به همراه داشته است و موجب شده که بعضی از آبخوان‌های مهم این استان با افت شدید سطح آب زیرزمینی مواجه شوند. این در شرایطی است که بهره برداری از آبخوانها فراتر از نیازهای پیش بینی شده مدیریتی می‌باشد.
وی افزود: استان کردستان در چند سال گذشته به تبع از سایر مناطق کشور و به دلیل وقوع خشکسالی‌های پی در پی، رشد قارچی جمعیت و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی که به صورت تصاعدی روبه افزایش است دچار نارسایی‌هایی در بحث تأمین آب مطمئن از منابع زیرزمینی شده است و از سوی دیگر به دلیل تغییرات اقلیمی و نامناسب بودن نزولات جوی، منابع آب سطحی و جاری (آب‌های سطحی، قنوات، چشمه‌ها و…) نیز از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند و این مهم با نگاهی به وضعیت دبی رودخانه‌های دائمی استان از جمله؛ رودخانه قزل اوزن که از سر شاخه‌های اصلی سفید رود می‌باشد به خوبی قابل اثبات می‌باشد. وضعیت روانی جامعه، ضعیف و یا نبود الگوی صحیح مصرف، افزایش تقاضا، افزایش حفر چاه‌های غیر مجاز و کف شکنی های بی رویه چاه‌های دارای مجوز نیز مزید بر علت شده است.
خالدیان اظهار داشت: با توجه به چنین شرایط بحرانی، این سوال اساسی مطرح است که در حال حاضر چه اقداماتی باید انجام داد؟ آیا ادامه چنین روند مدیریتی به صلاح است؟ آیا تضمینی برای زندگی نسل‌های بعدی و حتی نسل بعدی با وجود چنین شرایط بحرانی وجود دارد؟ این درحالی است که همه اقشار جامعه اعم از مسئولین، کارشناسان، محققین، و…از عمق فاجعه مطلع هستند و حتی برخی کارشناسان از بحران آب با عنوان زلزله خاموش یاد می‌کنند.
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار کرد: حفاظت از خاک و آبخیزداری از سازنده‌ترین راهکارها برای مقابله با بحران و خشکسالی است.
راهکارهای رفع چالش آبی در استان کردستان
| راهکار |
حوزه |
| تغییر روش مدیریت منابع آب |
اجرایی |
| حمایت از نوآوری‌ها در بخش آب |
اجرایی |
| اجرای طرح‌های آبخیزداری |
کشاورزی |
| جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز و بهره برداری غیر مجاز |
کشاورزی |
| بهینه سازی روش‌های آبیاری |
کشاورزی |
| افزایش نقش مشارکت مردمی در بهره برداری و مصرف آب |
آموزش |
خالدیان افزود: آبخیزداری یکی از شیوه‌های نوین حفاظت آب و خاک، مهار و پخش سیلاب هاست که علاوه بر کنترل سیلاب‌های مخرب باعث نفوذ آب به داخل لایه‌های خاک و تغذیه منابع آب زیر زمینی از جمله سفره‌های معلق و زیر پوسته‌ای شده و تداوم جریان چشمه‌ها و قنوات می‌شود.
وی اظهار داشت: راهبرد اساسی کنترل سیلاب به تغذیه سفره‌های آب زیر زمینی موجود کمک می‌کند و موجب می‌شود که قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌ها با تولید آب بیشتر بتوانند زمین‌های کشاورزی بیشتری را به زیر کشت اصولی برده و در تولید محصوالت غذایی بیشتر نقش مهمی را ایفا کنند.
همدان: کشاورزی حفاظتی و کشاورزی ارگانیک گامی در راستای حفاظت از آب و خاک
زنگ هشدار کم آبی در استان همدان سال‌ها است به صدا درآمده، روندی که بارها مسئولین و نمایندگان مجلس در ادوار مختلف از آن با عنوان ابرچالش سخن گفتند؛ استانی که به سبب شرایط جغرافیایی در سررشته رودخانه‌ها قرار دارد و ارتفاع آن و وضعیت شیب موجب شده تا نتواند از این آب‌ها به سان دیگر استانها بهره‌ای ببرد.
بارندگی‌ها هم طی سال‌های اخیر در این استان تعریفی نداشته است؛ به نوعی که مداوم شاهد هشدارهای هواشناسی مبنی بر کاهش بارندگی‌ها و افزایش دما و به تناسب آن افزایش تبخیرها هستیم.
۳۰ فروچاله در دشت‌های استان همدان ثبت شده است اما حال با وضعیت کاهش بارندگی‌ها و ابرچالش کم آبی در استان همدان، چرا باید همچنان در بخش کشاورزی شاهد کشت دوم محصولات، سوق پیدا کردن به سمت کشت محصولات پرآب بری چون سیب زمینی، یونجه و هندوانه در استان هستیم؟ استانی که فروچاله های بسیاری را نیز بر بدنه خود دارد!
به نوعی که مسئولین مربوطه با بیان اینکه عامل اصلی ایجاد فروچاله ها کاهش سطح آب‌های زیرزمینی است به نحوی که طی ۳۰ سال گذشته حدود ۳۰ مورد فروچاله در مناطق مختلف این استان شناسایی و ثبت شده، عنوان کردند که تمامی این فروچاله ها در شمال و شمال غرب استان همدان هستند به طوری که ۱۵ مورد آن در دشت کبودراهنگ و ۱۵ مورد دیگر نیز در دشت رزن-قهاوند ایجاد و ثبت شده‌اند.
حال با این زخم‌ها بر بدنه همدان، در سال ۱۴۰۰ بارها با قطعی‌های طولانی مدت آب شهری روبرو بودیم؛ چالشی که مصائب بسیاری را به همراه داشت و این روزها نیز با کم فشاری‌های آب در طول روز و قطعی آب در برخی از نقاط شهر همدان باز هم خودنمایی می‌کند.
محمدرضا رضاپناه در گفتگو با خبرنگار مهر در این زمینه بیان کرد: با توجه به وضعیت منابع آبی و بارش‌ها باید مدیریت منابع آبی در پیش گرفته شود.
دانشیار مؤسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور با اشاره به اینکه باید ساختارها را به سمتی سوق دهیم که در کنار مطالعات، پیش بینی‌ها، مشورت‌ها، مدیریت‌های بحران و مدیریت منابع آبی در دستور کار قرار گیرد.
راهکارهای برون رفت از چالش آبی در همدان
| راهکار |
حوزه |
| اتخاذ برنامه مدیریت منابع آب |
برنامه ریزی |
| اجرای کشاورزی حفاظتی |
کشاورزی |
وی از وضعیت استفاده بخش کشاورزی از منابع آبی گلایه کرد و افزود: متأسفانه علی رغم همه کمبودهای بخش آبی شاهدیم که همچنان برنامه خاصی در بدنه کشاورزی وجود ندارد و همچنان با کشاورزی‌های سنتی و معیشتی پیش می‌رویم و منابع آب‌های زیرزمینی را فدای تولید محصولاتی می‌کنیم که حتی بازارهای فروش مناسبی دارند.
رضاپناه به عنوان راهکاری برای مقابله با این وضعیت به کشاورزی حفاظتی و کشاورزی ارگانیک اشاره کرد و افزود: این موارد می‌توانند رویکردهایی باشند که نه تنها حفاظت از آب بلکه حفاظت از خاک را هم به دنبال دارند.
درحالی که روزهای کم بارش همدان ادامه دارد، آب‌ها همچنان در استان در بدنه کشاورزی بلعیده و همدان روز به روز تشنه‌تر می‌شود. فروچاله ها و وضعیت ناراحت کننده دشت‌های همدان از یک سو، رسیدن میزان پر بودن سد اکباتان در زمستان به ۶ درصد، پیش روی به سمت اجاره چاه‌های کشاورزان و مواردی از این دست همواره همراه همدان بوده است.
در این بین، باید در کنار تأمین آب پایدار برای همدان به سمت و سوی تغییر روند استفاده از آب در استان نیز قدم برداشت، بخش کشاورزی همدان بیشترین میزان آب را مصرف و البته می بلعد، بدین ترتیب، باید راهکارها و روش‌های به روز در کنار سایر اقدامات مانند توجه به آبخیزداری، صرفه جویی و غیره در بدنه کشاورزی در پیش گرفته شود تا بعد از انتقال آب از تالوار باز هم شاهد مصرف ۸۰ درصدی آن در بخش کشاورزی نباشیم و میزان هدر رفت آب به سبب لوله‌های فرسوده و البته ریخته شدن بخش بسیاری از فاضلاب‌های همدان به رودخانه‌ها را همچنان شاهد نباشیم.
اردبیل: خشکسالی حاصل مدیریت نادرست
کارشناسان معتقدند مقابله با پدیده خشکسالی در استان اردبیل علاوه بر مدیریت منابع آبی، در بعد کلان نیازمند ارتقای مدیریت مشارکتی در راستای مصرف آب در حوزه کشاورزی است.
فرسودگی شبکه انتقال در آبرسانی شهری یک مشکل اساسی بوده و همین موضوع سبب هدررفت و نشت ۴۰ درصدی آب در بسیاری از مناطق شهری و روستایی استان اردبیل می‌شود.
فریبرز معصومی، کارشناس حوزه آب و مدیریت منابع آبی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: در بحث مدیریت منابع آبی در یک کشور بیش از هر چیزی سرانه مصرف آب مدنظر است که این سرانه با تعدادی شاخص‌ها ارزیابی شده و مورد مطالعه قرار می‌گیرد که برابر شاخص فالکن مارک میزان بارندگی‌های یک منطقه اگر در زمره آب استحصال شده قرار بگیرد و میزان آب مصرفی به ازای هر نفر از جامعه محاسبه شود می‌توان وضعیت منابع آبی آن منطقه را سنجید.
وی با اشاره به اینکه کشور ما بر اساس همین شاخص ارزیابی جز مناطقی است که دوره استرس آبی را پشت سر می‌گذارد، افزود: هم‌اکنون ذخیره آبی کشور از محل بارندگی‌ها حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بوده که از این میزان ۱۰۰ میلیارد مترمکعب سهم آب استحصالی است و با در نظر داشتن سهم مصرفی یک هزار و ۲۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر کشور ما هم‌اکنون در دوره استرس آبی قرار دارد.
این کارشناس با اشاره به اینکه در صورت کاهش سهم آب مصرفی به زیر یک هزار مترمکعب برای هر فرد وضعیت بحران آب به وقوع خواهد پیوست، گفت: وضعیت بارندگی در کشور ما هم‌اکنون وضعیت مناسبی دارد که میانگین سالانه ۲۵۰ میلیمتر برآورده شده و این در حالی است که میانگین جهانی ۸۰۰ میلیمتر است.
کارشناس حوزه آب با اشاره به اینکه متأسفانه در شهرهای ما به ویژه در استان اردبیل نقشه جامع شبکه آب شهری کامل نیست، ادامه داد: در برخی مناطق فرسودگی شبکه انتقال یک مشکل اساسی بوده و همین موضوع سبب هدررفت و نشت ۴۰ درصدی آب در بسیاری از مناطق شهری و روستایی استان اردبیل می‌شود و در صورت عدم مدیریت این موضوع ما خود با آگاهی به این موضوع به وقوع خشکسالی دامن می‌زنیم.
معصومی همچنین خاطرنشان کرد: متأسفانه در استان اردبیل در بحث توسعه شهری هیچ توجهی به خطوط انتقال آب نشده و همین موضوع با رشد جمعیت شهری و نادیده گرفتن تجدید و بازسازی شبکه توزیع سبب شده تا هم میزان نشتی ما طی سال‌های اخیر افزایش یافته و هم اینکه در کنار فرسودگی لوله‌های انتقال و ایجاد فشار منفی آب شرب غیرسالم در بین جمعیت شهری توزیع شود.
وی تصریح کرد: بحث کلان نگری به موضوع انتقال آب در کنار نبود برنامه و چشم‌انداز سال‌های آتی در بحث توسعه شهری، به دور ماندن از تکنولوژی‌ها و عم ساز و کار کارشناسی شده می‌تواند بیش از وضعیت کنونی منابع آبی استان اردبیل را دچار تنش کند.
کارشناس حوزه آب با تاکید بر مصرف بالای آب در حوزه کشاورزی گفت: علی رغم اجرای برنامه‌هایی همچون اصلاح الگوی کشت یا روش آبیاری نوین اما همچنان بیش از ۹۲ درصد آب در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود که برای جلوگیری از افزایش یا حتی کاهش این میزان مصرف می‌توان برنامه تجمیع اراضی کشاورزی را در دستور کار قرار داد.
حمید فضایلی، کارشناس امور آب استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اهمیت آب اظهار کرد: هرچه بر جمعیت جهان افزوده شود، آب به عنوان یک ماده حیاتی و پر اهمیت دلیل بسیاری از منازعات بین المللی خواهد بود و هم اکنون هم در سطح بین الملل تنش‌های بسیاری به خاطر کم آبی اتفاق افتاده و در آینده بیشتر خواهد شد.
وی با بیان اینکه عدم تطابق جغرافیایی و زمانی بین تقاضا و دستیابی به آب شیرین دلیل عمده کم آبی جهانی است، گفت: افزایش جمعیت جهان، ارتقا و بهبود استانداردهای زندگی، تغییر الگوی مصرف و توسعه آبیاری کشاورزی، اصلی ترین دلایل افزایش جهانی تقاضای آب است.
بنا به عقیده کارشناسان در شرایط رو به بحران آب در این استان باید اقدامات پیشگیرانه و علمی برای تأمین آب مورد نیاز در کشاورزی، مصارف خانگی، جبران ذخیره سفره‌های آب زیرزمینی و مدیریت مصرف صحیح انجام شود.
داور بستام دیگر کارشناس مسائل امور آب استان اردبیل با اشاره به خالی شدن ۶۵ درصدی سدهای استان اظهار کرد: با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی در بسیاری از نقاط استان، خشکسالی یک تهدید حتمی و اجتناب ناپذیر است و بی درنگ عنصر آب را کمیاب و چرخه آبی را شدیداً مختل می‌کند ابتدا خشکسالی آبی و سپس با تشدید نیاز آبی و استرس فزاینده گیاهی، خشکسالی زراعی را به دنبال دارد.
راهکارهای برون رفت از چالش کم آبی استان اردبیل
| راهکار |
حوزه |
| کشت گیاهان کم آب بر |
کشاورزی |
| اجرای آبیاری نوین |
کشاورزی |
| تدوین قوانین جدید برای توزیع آب و مدیریت بحران آب |
قانون گذاری |
| آموزش برای مصرف درست آب |
خانگی |
| ترمیم خطوط آب فرسوده برای جلوگیری از نشت و هدر رفت آب |
اجرایی و عملیاتی |
وی افزود: کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری و متعاقب آن کاهش یا افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی و نیز حجم ذخیره آب در پشت سدهای استان سایه سنگین خشکسالی از نوع متوسط یا شدید را بر سر این استان انداخته و بهترین راهکار برای مقابله با شرایط ایجاد شده، مدیریت مصرف آب در دو بخش شرب و کشاورزی است.
بستام با بیان اینکه بخش کشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب حدود ۹۰ درصد منابع آبی استان اعم از زیرزمینی و سطحی را مصرف می‌کنند، گفت: مهمترین راهکارهای مدیریتی، مدیریت و هدایت الگوی کشت زراعی به سمت الگوهای کشت کم مصرف، استفاده از گونه‌های گیاهی مقاوم به خشکی و آموزش و اطلاع رسانی دائمی به مردم است.
وی افزود: تدوین قوانین جدید به جای قانون توزیع عادلانه با بهره‌گیری از پتانسیل اسناد بالادستی و با محوریت مدیریت یکپارچه منابع آب، ایجاد کمیسیون یا کمیته حکمرانی، ذیل نهاد تنظیم‌گر شورای عالی آب برای پیگیری و تثبیت عناصر سه‌گانه حقوقی حکمرانی آب در نظام مدیریت آب کشور و ایجاد قانون اطلاع‌رسانی زیست‌محیطی از خلاءهای قانونی مدیریت بحران آب محسوب می‌شود.
کارشناس امور آب گفت: برای مقابله با این بحران‌ها باید به مدیریت جامع منابع آب به عنوان یک اصل مهم توجه خاصی کرد و در پی یافتن راهکارهایی برای آن باشیم که امروزه یکی از مهمترین مسائل روز جامعه ما نگرش نو و توسعه پایدار به منابع آب و برنامه ریزی آن است.
لرستان: با چشمان بسته فقط برداشت آب می‌کنیم
وقوع خشکسالی‌ها در لرستان و کاهش چشمگیر منابع آب زیرزمینی، رودخانه‌ها و حتی آب پشت سدهای لرستان موجب نگرانی‌های زیادی در حوزه تأمین آب این استان شده است، بخش عمده‌ای از آب رودخانه‌های «سیمره»، «کشکان»، «مادیان رود» و… خشک شده است و زنگ خطر عدم تأمین آب برای روستاها و حتی شهرهای لرستان به صدا درآمده است.
حفر چاه‌های غیرمجاز، فعالیت پمپ‌های آب، کشت محصولات آب‌دوست، عدم مدیریت مصرف آب و… موجب شده تا هر روز بر عمق بحران زیست محیطی و بی آبی در لرستان افزوده شود به طوری که به گفته مسئولان آب و فاضلاب لرستان، ۵۰۰ روستا و ۱۱ شهر این استان در معرض خطر بی آبی قرار دارند.
محسن تیزهوش کارشناس ارشد محیط زیست و فعال زیست محیطی لرستان در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار مهر با بیان اینکه اکثر نقاط مرزی و فرا مرزی ما در لرستان به عنوان زاگرس مرکزی را از دست دادیم و روز به روز این بحران عمیق‌تر می‌شود اظهار داشت: معضلی که در این رابطه نیز وجود دارد، بی توجهی به این اتفاق بوده که در حال رخ دادن است و سریع‌تر از آن چیزی است که برایش برنامه ریزی می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه کشاورزی در لرستان باید به سمت کشت مطابق با اقلیم پیش برود عنوان کرد: لازمه این امر نیز ارزیابی و آمایش سرزمین است، ما باید بدانیم در منطقه‌ای که زندگی می‌کنیم چه مقدار منابع آبی در دسترس داریم، به ویژه منابع آب زیرزمینی، بر اساس آن به کشت محصولات کشاورزی بپردازیم.
این کارشناس حوزه محیط زیست لرستان با اشاره به اینکه نوع کشت ما باید منطبق با داشته‌های آبی ما باشد تصریح کرد: طی سال‌های اخیر و همین الان کشت‌هایی در لرستان صورت می‌گیرد که هیچ گونه لزوم اکولوژیکی ندارند و ما می‌توانیم این محصولات را از استان‌های دیگر وارد کنیم.
این کارشناس حوزه محیط زیست لرستان در ادامه سخنان خود با تاکید بر اینکه اصلی ترین راهکار برای جلوگیری از این امر بحث بالا بردن آگاهی‌ها، نه در بخش مردم، بلکه در بین مسئولان و کانون‌های تصمیم گیر و تصمیم ساز است، افزود: متأسفانه مقاومتی در این زمینه وجود دارد و استنباط این بوده که هنوز می‌شود کارها را مثل گذشته انجام داد.
تیزهوش با اشاره به اینکه لرستان پایلوت بسیار خوبی برای گردشگری مسئولانه است، گردشگری که مبانی و موارد اکولوژیکی و زیستی را در نظر داشته باشد، گفت: احداث اقامتگاه‌های بوم گردی می‌تواند خیلی از مباحث اقتصادی را پوشش بدهد، با توجه به شرایط محیطی که در لرستان هست، هیچ نیازی به صنعت و گسترش زمین‌های کشاورزی ما نداریم.
وی با تاکید بر اینکه در مرکز خرم آباد ما آب‌های سطحی و زیرزمینی را داریم از دست می‌دهیم که وارد فاضلاب‌های شهری می‌شوند افزود: هیچ گونه توجهی به این اتفاق‌ها ما نمی‌بینیم، از طرف دیگر کشت گونه‌های غیر بومی در شهر خرم آباد یکی از دیگر از معضلات در این حوزه است.
راهکارهای رفع چالش آبی در لرستان
| راهکار |
حوزه |
| آمایش سرزمین |
کشاورزی |
| تغییر الگوی کشت |
کشاورزی |
| ارتقای سواد زیستی |
آموزشی |
تیزهوش با اشاره به نقش مؤثر شرکت آب منطقه‌ای در این حوزه و نهادهایی که در جوامع روستایی کنترل و نظارت دارند، بیان داشت: باید کارگروه‌هایی تشکیل شود به شرط اینکه در راستای بالا بردن سواد جوامع محلی و البته مسئولان باشد، اگر در این ریل قرار نگیریم که هیچ اتفاقی نمی‌افتد.
وی در ادامه سخنان خود با تاکید بر اینکه ارگانی که دست بالاتری نسبت به منابع طبیعی و محیط زیست دارد، جهاد کشاورزی است، افزود: این سازمان فقط می‌خواهد که زمین‌های کشاورزی بیشتر شود، برداشت‌ها بیشتر شود، این نگاه، نگاه درستی نیست، کوتاه مدت است و ما سرمایه‌های خود را از دست می‌دهیم.
کرمانشاه: راه‌های نوین کشت دنبال شود
هدر رفت آب در حوزه کشاورزی استان کرمانشاه نشان می‌دهد که راهکارهای نوین و علمی باید در بخش کشاورزی استان دنبال شود.
خلیل جلیلی عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص مقابله با کم‌آبی این‌گونه اظهار کرد: کمبود بارندگی و پراکنش نامناسب آن در کشور بر موضوع خشکسالی دامن می‌زند و تأثیرات آن بر بخش شرب، تولید در کشاورزی، صنعت و امنیت غذایی کشور دارای اهمیت بالایی است، به طور قطع این موارد قابل چشم‌پوشی نبوده و الزام مدیریتی وجود دارد تا بتوان چاره‌ای برای رد شدن از بحران کم‌آبی اندیشید، بسیاری از موارد و راهکارهای مدیریتی گستره ملی و جهانی دارد و راهکارهای تخصصی و بومی برای هر منطقه متفاوت است.
فرشاد فتاحی معاون محیط زیست اداره‌کل حفاظت محیط زیست کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در بحث مدیریت منابع آبی ابتدا باید میزان آبی که در دسترس و موجود هست را دانست تا بنا بر آن نحوه استفاده از منابع آبی را مدیریت کرد، استان کرمانشاه در شرایط استاندارد سالانه ۴۵۰ میلیمتر بارندگی دارد اما حدود پانزده سال از ورود اقلیم کرمانشاه به دوره خشکسالی می‌گذرد و میزان بارندگی سالیانه، بسیار کمتر شده است.
وی با اشاره به لزوم در نظر گرفتن منابع پر مصرف آب در کرمانشاه تصریح کرد: از دیدگاه محیط زیستی و کشاورزی مصرف آب در منطقه مطلوب نیست چرا که حدود ۹۰ درصد آب مصرفی در حوزه کشاورزی از دسترس خارج می‌شود و بخشی از آب مصرفی با عنوان آب مجازی از طریق محصولات پر مصرفی مثل ذرت، هندوانه، طالبی و خربزه از دست می‌رود که باید از کشت محصولات پر مصرف ممانعت شود.
معاون محیط زیست اداره‌کل حفاظت محیط زیست کرمانشاه خاطرنشان کرد: منابع آب زیرزمینی به شدت کاهش یافته، به طوری که ۴۵ درصد آب شیرین مصرفی در غرب کشور از طریق جنگل‌های بلوط استان‌های زاگرس‌نشین تأمین می‌شود که باید در حفظ جنگل‌های زاگرس تلاش ویژه انجام داد چرا که درختان عامل مهمی در حفظ رواناب و نفوذ آب به داخل زمین برای افزایش منابع آب زیرزمینی هستند.
راهکارهای رفع چالش آبی در کرمانشاه
| راهکار |
حوزه |
| اجرای آبیاری نوین |
کشاورزی |
| ایجاد تصفیه خانه فاضلاب |
کشاورزی |
| جداسازی شرب از سایر مصارف |
خانگی |
| مدیریت روان آب |
اجرایی |
خلیل جلیلی عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص مقابله با کم‌آبی این‌گونه اظهار کرد: کمبود بارندگی و پراکنش نامناسب آن در کشور بر موضوع خشکسالی دامن می‌زند و تأثیرات آن بر بخش شرب، تولید در کشاورزی، صنعت و امنیت غذایی کشور دارای اهمیت بالایی است، به طور قطع این موارد قابل چشم‌پوشی نبوده و الزام مدیریتی وجود دارد تا بتوان چاره‌ای برای رد شدن از بحران کم‌آبی اندیشید، بسیاری از موارد و راهکارهای مدیریتی گستره ملی و جهانی دارد و راهکارهای تخصصی و بومی برای هر منطقه متفاوت است.
وی افزود: از جمله اقدامات و راهکارهای حفظ منابع آبی می‌توان به کاهش میزان تبخیر آب از سطح منابع آبی، مدیریت کنترل سیلاب‌ها، مدیریت کشت محصولات کشاورزی و باغی که مصرف بالای آب دارند و مصارف صنعتی اشاره کرد، که همواره در مجامع علمی مطرح شده و ادعا می‌شود چاره‌جویی شده و برنامه‌های عملیاتی انجام گرفته است.
ایلام: کشاورزی همچنان بر مدار سنتی، آبیاری نوین اجرا شود
کشاورزی یکی از بخش‌هایی است که به دلیل سنتی بودن بیشترین میزان مصارف منابع آبی را در استان ایلام به خود اختصاص داده که نیازمند توجه به روش‌های آبیاری نوین است.
ایلام جزو استان‌هایی است که بیشترین ضربه را از خشکسالی‌های اخیر در کشور دیده است به طوری که هم اکنون وضعیت آب در این استان در بخش‌های مختلف بحرانی شده است.
کاهش ۵۰ درصدی بارش‌ها در سال زارعی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته در ۵۰ سال گذشته در استان ایلام بی سابقه بوده است، استانی که اقتصاد آن بر پایه کشاورزی و دامداری است حالا با بحرانی بزرگ به اسم کم آبی مواجه شده است.
یکی از بخش‌های پرمصرف آب در استان ایلام بخش کشاورزی است، آمارها نشان می‌دهد ۹۰ درصد منابع آبی استان ایلام در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که متأسفانه این مصرف هنوز به شکل سنتی در بیشتر مناطق استان ایلام انجام می‌شود.
آمارها نشان می‌دهد بیشترین هدررفت آب در بخش کشاورزی به دلیل استفاده از روش‌های سنتی آبیاری است، در استان ایلام بیش از ۱۸۰ هزار اراضی آبی کشاورزی وجود دارد که تنها ۳۰ هزار هکتار به آبیاری نوین تجهیز شده است.
یک کارشناس مسائل کشاورزی در استان ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در استان ایلام بیش از ۳۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی وجود دارد که بیش از ۱۸۰ هزار هکتار آن آبی است.
احمد موسوی بیان کرد: آنچه مشخص است در حوزه کشاورزی برای مصرف بهینه آب هنوز اقدام قابل توجهی انجام نشده است و کشاورزی استان ایلام باید از حالت سنتی خارج شود.
وی با اشاره به اینکه راهکار اصلی برای مقابله با کم آبی در حوزه کشاورزی، تغییر روش کشاورزی استان در تمامی بخش‌ها از حالت سنتی به مدرن است، افزود: آبیاری نوین یکی از راهکارهای اصلی مقابله با کم آبی در استان است.
موسوی افزود: متأسفانه آبیاری نوین در استان ایلام به خوبی شکل نگرفته است، در حالی که دولت بخش زیادی از هزینه‌ها را تقبل می‌کند اما کشاورزان استان همچنان اصرار به کشاورزی و روش‌های آبیاری سنتی دارند.
وی با اشاره به تغییر الگوی کشت در کشاورزی استان ایلام افزود: متأسفانه در استان ایلام محصولات پر آب مثل برنج و هندوانه زیاد کشت می‌شود و همین مسئله باعث افزایش میزان مصرف آب در بخش کشاورزی استان شده است.
*راهکارهای برون رفت از چالش آبی در ایلام
| راهکار |
حوزه |
| اجرای آبیاری نوین |
کشاورزی |
| حذف کشت محصولات پرآب بر |
کشاورزی |
| تکمیل سامانه گرمسیری و ایستگاه پمپاژ آب |
کشاورزی |
این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: امروز نیاز است محصولاتی نظیر برنج و هندوانه در سطح مزارع استان حذف شود و جای خود با دیگر محصولات کشاورزی پرسود و کم مصرف بدهند.
وی گفت: باید کشت محصولاتی مثل کلزا، کنجد، گیاهان دارویی، و… در استان ایلام جایگزین محصولات پرآب شود، متأسفانه هنوز الگوی کشت متناسب با اقلیم استان تدوین نشده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در سال زراعی جاری با ۶۴ درصد کاهش بارندگی، اولین استان در سطح کشور از نظر کمبود نزولات جوی و خشکسالی هستیم.
آذرنوش عموزاده افزود: در همین راستا مزارع دیم استان به صورت ۱۰۰ درصد و مزارع آبی بین ۳۰ تا ۵۰ درصد خسارت و آسیب دیده‌اند.
وی اضافه کرد: برای جبران این خسارت از سنوات گذشته اقدامات خوبی انجام گرفته و در حال حاضر حدود ۲۰ پروژه ایستگاه پمپاژ آب در سطح استان در حال ساخت است که تعداد ۱۸ پروژه آنها بحث آبرسانی به مزارع است.
وی گفت: این ۱۸ پروژه اعتباری بالغ بر یک هزار و ۵۰ میلیارد تومان نیاز دارند که به بهره برداری برسند.