خبرگزاری مهر - گروه استانها: حقیقت تلخی که با آن روبرو هستیم این است که منابع آب به طور یکسان در جهان توزیع نشده و کفاف مصرف جمعیت جهان را نخواهد داد و در آینده‌ای نه چندان دور جنگ بر سر منابع آب بین کشورها آغاز خواهد شد. این پیش بینی با بررسی رقم رشد مصرف آب به میزان دو برابر رشد جمعیت دور از ذهن نخواهد بود.
ایران نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در منطقه خاورمیانه از کشورهای کم آب جهان به شمار می‌رود و از این مهم مستثنی نیست. در کشورهای در حال توسعه میزان آب مصرفی برای هر هکتار دو برابر کشورهای توسعه یافته می‌باشد. در حالی که محصول برداشت شده از هر هکتار ۱.۳ این کشورهاست. در این کشورها میزان زیادی از آب در شبکه‌های انتقال آب به هدر می‌رود که این میزان در ایران به ۳۰ درصد می‌رسد.
استان کردستان به دلیل واقع شدن در موقعیت جغرافیایی مناسب در کشور ایران، از وضعیت مناسبی از نظر منابع آبی برخوردار است و دارای شرایط بهتری نسبت به سایر نقاط کشور است اما خشکسالی‌های چند سال اخیر و مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی باعث بروز مشکلات متعدد و حادی در بخش تأمین آب شرب شده و از حدود یک دهه اخیر نیز کمبود آب برای بخش کشاورزی در این استان آغاز شده است.
در این راستا می‌طلبد با توجه به ویژگی‌های طبیعی این سرزمین و منطقه، چیدمان توسعه‌مان را بسنجیم و بیارایم و این وضعیت را نباید یک ناهنجاری به حساب بیاوریم؛ لذا بهتر است مدیریتی که در منطقه بر اساس بی نظمی شکل گرفته و متأسفانه تداوم دارد، با تدبیر و برنامه ریزی صحیح و استعداد یابی منطقه، به نظم برسانیم.
ولید خالدیان از کارشناسان عرصه مدیریت منابع آب در استان کردستان در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: استان کردستان با دارا بودن حدود ۷.۱ درصد مساحت کل ایران حدود ۵.۳ درصد از بارندگی‌های کل کشور را دریافت می‌کند و از این رو دارای پتانسیل‌های آبی بسیار بالایی است به طوری که سرچشمه چهار حوزه آبریز اصلی کشور اعم از حوزه سفیدرود، مرزی غرب، دریاچه ارومیه و کرخه می‌باشد.
وی افزود: متوسط بارش دراز مدت سالانه استان کردستان به دلیل ریزش قابل توجهی از ابرهای باران زای جریان‌های مدیترانه ای تقریباً ۵۰۰ میلی متر است و این استان را در زمره مناطق پر آب کشور قرار داده است ولی با توجه به پراکنش بسیار نامنظم مکانی آن، نامتوازن بودن میزان بارش و حجم برداشت از منابع آب، کمبود منابع آب در این استان نیز روز به روز پر رنگتر می‌شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: عوامل مهمی چون؛ افزایش نیاز به آب که ناشی از افزایش جمعیت، توسعه شهرها و سایت‌های جدید مدیریت جوامع بشری و استفاده غیر اصولی از منابع آب از یک طرف و تغییر اقلیم از سمت دیگر می‌باشد، در استان کردستان باعث بروز مشکالت کیفی و کمی آب شده است. افزایش جمعیت و توسعه اقتصادی - اجتماعی در دو دهه گذشته، افزایش مداوم تقاضای آب را برای مصرف کنندگان در بخش‌های مختلف را به همراه داشته است و موجب شده که بعضی از آبخوان‌های مهم این استان با افت شدید سطح آب زیرزمینی مواجه شوند. این در شرایطی است که بهره برداری از آبخوانها فراتر از نیازهای پیش بینی شده مدیریتی می‌باشد.
وی افزود: استان کردستان در چند سال گذشته به تبع از سایر مناطق کشور و به دلیل وقوع خشکسالی‌های پی در پی، رشد قارچی جمعیت و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی که به صورت تصاعدی روبه افزایش است دچار نارسایی‌هایی در بحث تأمین آب مطمئن از منابع زیرزمینی شده است و از سوی دیگر به دلیل تغییرات اقلیمی و نامناسب بودن نزوالت جوی، منابع آب سطحی و جاری (آب‌های سطحی، قنوات، چشمه‌ها و…) نیز از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند و این مهم با نگاهی به وضعیت دبی رودخانه‌های دائمی استان از جمله؛ رودخانه قزل اوزن که از سر شاخه‌های اصلی سفید رود می‌باشد به خوبی قابل اثبات می‌باشد. وضعیت روانی جامعه، ضعیف و یا نبود الگوی صحیح مصرف، افزایش تقاضا، افزایش حفر چاه‌های غیر مجاز و کف شکنی های بی رویه چاه‌های دارای مجوز نیز مزید بر علت شده است.
خالدیان اظهار داشت: با توجه به چنین شرایط بحرانی، این سوال اساسی مطرح است که در حال حاضر چه اقداماتی باید انجام داد؟ آیا ادامه چنین روند مدیریتی به صلاح است؟ آیا تضمینی برای زندگی نسل‌ها ی بعدی و حتی نسل بعدی با وجود چنین شرایط بحرانی وجود دارد؟ این درحالی است که همه اقشار جامعه اعم از مسئولین، کارشناسان، محققین، و…از عمق فاجعه مطلع هستند و حتی برخی کارشناسان از بحران آب با عنوان زلزله خاموش یاد می‌کنند.
نمایی از مسائل موجود پیرامون منابع آب در استان کردستان
این صاحب نظر حوزه مدیریت آب اظهار داشت: به طور کلی مشکلات و مسائلی که در زمینه منابع آب در استان کردستان وجود دارد شامل توزیع نا برابر آب، رشد جمعیت، توسعه غیر اصولی و غیر کارشناسی اراضی کشاورزی آبی، تنشهای آبی، کمیابی وسیع منابع آب، عدم وجود ضخامت مناسب آبرفت و سفره‌های آب زیرزمینی غنی و واقعی، عدم کنترل کیفی و کمی منابع آب، بهره برداری غیر اصولی و بی رویه از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، بهره برداری نامطلوب از سازه‌های آبی و تلفات زیاد آب، عدم توجه به مدیریت مصرف و فشار بیشتر از توان تولید به منابع آب، پایین بودن راندمان در کلیه مراحل تأمین، انتقال و توزیع و تحویل آب، گود برداری‌های غیر اصولی و برداشت بی رویه شن و ماسه در بستر رودخانه‌های جاری استان، عدم تناسب و هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی باهم و با دیگربخش های مرتبط و بخش آکادمیک، روش‌های سنتی بهره برداری از منابع آب، عدم مشارکت ذینفعان در بهره برداری و حفاظ ت از منابع آب و نبود شفافیت در نقش مردم به ویژه تشکل‌های آب بران می‌شود.
خالدیان افزود: تهدیداتی نیز به صورت بالقوه و بالفعل در رابطه منابع آب موجود در استان کردستان وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: کاهش نزوالت جوی و پراکنش ناهمگون آن، وقوع پدیده تغییر اقلیم و به تبع آن وقوع سیل و خشکسالی‌های پی درپی، افت کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی، آلودگی منابع آب سطحی، زیرزمینی و سواحل توسط پسابه ای صنعتی، فاضالب های انسانی تصفیه نشده و زهاب کشاورزی، عدم تأمین به موقع منابع مالی مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های آبی وتعادل بخشی از جمله؛ تغذیه مصنوعی، عدم وجود الگوهای کشت بهینه و همچنین عدم وجود سند توسعه آب، استفاده آب برای محصولات پر مصرف، تنشهای ناشی از تشدید رقابت بین متقاضیان آب، فرسایش شدید خاک در حوضه‌های آبریز و روند فزاینده رسوب گذاری پشت سدها و پایین بودن بهره وری آب کشاورزی و راندمان آبیاری از جمله تهدیداتی است که ناشی از شرایط طبیعی وعملکردهای انسانی است.
لزوم بهینه سازی روش‌های آبیاری و افزایش کارایی مصرف آب در اراضی زراعی
این صاحب نظر حوزه مدیریت منابع آب در ادامه سخنان خود اظهار داشت: بهینه سازی روش‌های آبیاری و افزایش کارایی مصرف آب در اراضی زراعی، جلوگیری از توسعه نامناسب اراضی کشاورزی آبی، افزایش نقش مشارکت مردمی در بهره برداری و مصرف آب، آبخیزداری، جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز و بهره برداری غیر مجاز، تغییر روش کنونی در مدیریت منابع آب و حمایت از نوآوری‌ها در بخش آب از جمله راهکاری‌هایی است که تصمیم گیران و تصمیم سازان حوزه مدیریت منابع آب می‌توانند برای مقابله با بحران کم آبی در استان به کار گیرند.
خالدیان افزود: بهینه سازی روش‌های آبیاری و افزایش کارایی مصرف آب در اراضی زراعی از طریق اصلاح الگوی کشت محصولات زراعی، انتخاب ارقام پر محصول و کم آب طلب و ترویج کشت آنها، تحقیقات روی ارقام مقاوم در برابر خشکی و نوسانات آب و دستیابی به آن، کاشت زود گیاهان به منظور فرار از خشکی و تنش، گسترش کشت ارقام با طول دوره رشد کوتاه و رشد اولیه سریع، بررسی در مورد تعیین ابعاد مناسب مزرعه به منظور بهبود راندمان آبیاری، افزایش راندمان آبیاری و یکپارچه سازی اراضی، بررسی و تحقیق در مورد تراکم بوته مطلوب در هکتار، اصلاح ساختار آبیاری سنتی در مزارع و باغات، کاهش تبخیر از سطح مزرعه، استفاده از روش‌های به زراعی در جهت کاهش تبخیر و تعرق و ترویج آن، کاهش تبخیر مستقیم در زمان آبیاری و اجتناب از آبیاری در اواسط روز، استفاده از روش‌های مناسب مدیریت آبیاری به منظور کاهش تلفات آب و انجام کم آبیاری به منظور افزایش کار آیی مصرف آب می‌تواند بسیار کار ساز باشد.
وی اعلام کرد: به عنوان مثال کاشت محصول کلزا، کشت کلزا تقریباً درتمام اقالیم کشور به صورت پاییزه قابل کشت می‌باشد وتحقیقات داخلی وخارجی و همچنین تجربه‌های شخصی کشاورزان نشان داده است که کشت کلزا علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب در تناوب با گندم و جو مزایایی نظیر کاهش جمعیت علف‌های هرز و کاهش آفات و بیماری‌های گندم وباعث افزایش و پایداری عملکرد دانه گندم می‌شود.
افزایش نقش مشارکت مردمی در بهره برداری و مصرف آب
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار داشت: مشارکت به معنای از ایجاد نوعی احساس همبستگی و تعلق و تلاش جمعی میان افراد به منظور نیل به یک نظام عادلانه اجتماعی است.
خالدیان افزود: بنابراین در جوامعی که نفس مشارکت در کارها حاکم است معمولاَ نظارت همگانی را نیز به دنبال دارد. امروزه مدیریت‌های پیشرفته به این نتیجه رسیده‌اند که سهیم شدن و مشارکت افراد در امور سبب بالا رفتن راندمان ونظارت های متقابل می‌شود و حال آنکه در صورتی که افراد به طور انفرادی و صرفاً در قبال دستمزد و تحت نظارت یک فرد یا ارگان کار را انجام می‌دهند، راندمان کار به مراتب پایین‌تر بوده و هرکس تمایل دارد که کار را بر عهده دیگری واگذار نماید.
گسترش و تحکیم زمینه مشارکت آگاهانه مردم به ویژه در بهره برداری و مصرف آب، یگانه تضمین بلند مدت برای سودمندی فعالیت‌های برنامه ریزی شده در این رابطه است وی افزود: گسترش و تحکیم زمینه مشارکت آگاهانه مردم به ویژه در بهره برداری و مصرف آب، یگانه تضمین بلند مدت برای سودمندی فعالیت‌های برنامه ریزی شده در این رابطه به نظر می‌رسد.
خالدیان اظهار داشت: در واقع بدون مشارکت آگاهانه مردم در جهت بهره برداری صحیح از سرمایه گذاری‌های کلان و در عین حال ضروری از جمله اجرای طرح‌ها ی تأمین آب و احداث شبکه‌های آبیاری و زهکشی، طبیعتاً نمی‌توان انتظار داشت تدابیر کارشناسانه به همراه تکنولوژی‌های نوین نسبت به مسایل موجود و انواع نیازهای آبی در هر زمان و مکان با هر کیفیت و کمیتی پاسخگو باشد. بنابراین بدون در نظر گرفتن نقش مشارکت چه در سطوح منطقه‌ای و ملی و حتی در سطح بین المللی، مسایل مربوط به بحران آب به هیچ وجه حل نخواهد شد.
وی افزود: از آنجا که نتایج مثبت شیوه مدیریت روستایی منوط به مشارکت روستاییان است، این امر باعث می‌شود روستاییان به طور داوطلبانه اطلاعات و اندیشه‌های خود را مطرح سازند.
خالدیان اظهار داشت: اصول اولیه در این روش، ارائه مسائل و دشواری‌ها از سطح پایین به مراکز تصمیم گیری است تا بحث و پژوهش پیرامون این مسائل به طور آزادانه صورت گیرد. به رسمیت شناختن و رعایت جایگاه کشاورزان در فرایند پژوهش و توسعه، ایجاد یک تحول در ابعاد شخصیتی، تخصصی و سازمانی افراد دست اندکار و سازمان‌های متولی امر توسعه روستایی ضروری می‌باشد؛ لذا اصلاح روش‌ها و مفاهیم غیر صحیح که نهایتاً باعث نادیده انگاشتن مردم محلی وعدم مشارکت آنها در تفسیر واقعیات می‌شود، از ضرور ی ترین اقداماتی است که می‌بایست توسط کارشناسان، پژوهش گران و سیاست گذاران امرمدیریت منابع آب در سازمان‌های مربوطه انجام گیرد.
وی اعلام کرد: از بارزترین نمونه‌های مشارکت فعال کشاورزان و روستایان در بهره برداری و مصارف منابع آب ایجاد تشکل‌های آب بران آب زیرزمینی، سطحی و تلفیقی است.
لزوم اجرای طرح‌های آبخیزداری
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار کرد: حفاظت از خاک و آبخیزداری از سازنده‌ترین راهکارها برای مقابله با بحران و خشکسالی است.
خالدیان افزود: آبخیزداری یکی از شیوه‌های نوین حفاظت آب و خاک، مهار و پخش سیلاب هاست که علاوه بر کنترل سیلاب‌های مخرب باعث نفوذ آب به داخل لایه‌های خاک و تغذیه منابع آب زیر زمینی از جمله سفره‌های معلق و زیر پوسته‌ای شده و تداوم جریان چشمه‌ها و قنوات می‌شود.
وی اظهار داشت: راهبرد اساسی کنترل سیلاب به تغذیه سفره‌های آب زیر زمینی موجود کمک می‌کند و موجب می‌شود که قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌ها با تولید آب بیشتر بتوانند زمین‌های کشاورزی بیشتری را به زیر کشت اصولی برده و در تولید محصوالت غذایی بیشتر نقش مهمی را ایفا کنند.
جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز و بهره برداری غیر مجاز
خالدیان اعلام کرد: یکی از چالش‌های مهم حال حاضر منابع آب زیرزمینی حفر هزاران چاه غیرمجاز در سال‌های اخیر می‌باشد که باعث برداشت چندین برابری ازمنابع محدود آب‌های زیرزمینی شده است، به طوری که در بعضی از دشت‌های کشور همه ساله با افت چندین متری سطح آب‌های زیرزمینی مواجه و در برخی مناطق با خشک شدن چاه‌ها و مرگ تدریجی هزاران درخت مثمر که با رنج و تالش فراوان به بار نشسته‌اند، هستیم.
وی افزود: چنین وضعیتی تخریب دایمی آبخوانها، نشست زمین و پر شدن منافذ سفره‌های آب زیرزمینی، همراه با کاهش مداوم دبی آب چاه‌ها و قنات‌ها و در نهایت خشک شدن آنها را در پی خواهد داشت که دشت‌های حاصلخیز کشور را یکی پس از دیگری تبدیل به زمین‌های سوخته و موتور پمپ‌های خاموش خواهد نمود.
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار داشت: هم اکنون بسیاری از کشاورزان ما به جز کف شکنی سالیانه چاه‌هایشان، راه دیگری پیش رو ندارند و زیر بار هزینه‌های سنگین تهیه آب آن هم از نوع شور و شور تر کمر خم کرده‌اند. چرا که همه ساله با افت سطح آب‌های زیرزمینی بر شوری و افت کیفی آب‌ها افزوده می‌شود.
وی افزود: به راستی چگونه می‌توان مردم و مسئولان این سرزمین را در جلوگیری از این بلای دهشتناک با هم یک صدا و همدل کرد در حالی که شیرین کردن و انتقال آب دریا برای مصارف کشاورزی در کشورهای همسایه به ازای هرمترمکعب حداقل یک دلار هزینه دارد، کشاورزان ما آب را یک عنصرمجانی تلقی می‌کنند و برداشت آب‌های زیرزمینی را در اراضی خود حق مسلم و خصوصی خود دانسته و با مصرف بی رویه آب به آن به چشم یک ماده حیاتی و با ارزش و اینکه منابع آب زیرزمینی، دارایی همه ملت ایران است و باید در استفاده از آن خردمندانه و مبتکرانه عمل نمود، نمی‌نگرند.
این صاحب نظر دانشگاهی اعلام کرد: در استان کردستان نیز به دلیل خشکسالی‌های پی در پی، کمبود نزوالت جوی، گرمی هوا، استفاده‌های غیر فنی و غیر اصولی، استحصال بی رویه و نیز مصرف بیش از حد از منابع آب، محرک اصلی برای اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی به منظور استفاده غیر مجاز از منابع تحت الارضی و حفر چاه‌های غیر مجاز جهت دستیابی به این منابع فراهم شده ا ست.
خالدیان افزود: حفر واستفاده از چاه‌های دهانه گشاد و گالری‌های جمع کننده جهت جبران کاهش آبدهی چاه‌ها، حفر چاه‌های عمیق غیر مجاز، کف شکنی های سالیانه و غیر فنی و بدون اخذ مجوزهای قانونی و… زمینه لازم برای واردآمدن تنشهای جدی به منابع آب زیر زمینی را از جمله در دشت‌های دهگلان، قروه و چاردولی فراهم ساخته است.
| حوزه | راهکار |
| اجرایی | تغییر روش مدیریت منابع آب |
| اجرایی | حمایت از نوآوری‌ها در بخش آب |
| کشاورزی | اجرای طرح‌های آبخیزداری |
| کشاورزی | جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز و بهره برداری غیر مجاز |
| کشاورزی | بهینه سازی روش‌های آبیاری |
| آموزش | افزایش نقش مشارکت مردمی در بهره برداری و مصرف آب |
وی خاطرنشان کرد: حفر و بهره برداری از چاه‌های غیر مجاز و به فواصل نزدیک (قرار گیری چاه‌ها در شعاع تأثیر یکدیگر) مخروط افت دائمی را سبب گردیده و طبق رابطه افت آب زیرزمینی، مخروط افت تا محدوده نامعلومی که به ضریب نفوذپذیری لایه وابسته است، گسترش خواهد یافت و در صورتی که آب جهت مصارف شرب باشد، آلودگی‌های محیطی بسیار تهدید کننده را سبب خواهد شد و در صورت وقوع پدیده تحکیم و نشست زمین به دلیل تغییر شیب توپوگرافی آلودگی‌هایی که با آب‌های سطحی در ارتباط هستند، هم بر این مشکل افزوده خواهد شد.
وی افزود: علاوه بر این حفر چاه‌های متعدد در اراضی حواشی رودخانه‌ها که به دلیل تغذیه مستقیم از جریان رودخانه دارای آب دهی مناسبی نیز هستند، موجبات برداشت بی رویه و کاهش دبی رودخانه و به تبع کاهش و از بین رفتن حقابه های پایین دست خواهد شد و این موضوع در مناطق حواشی رودخانه‌های همچون قزل اوزن و یول کشتی به وضوح قابل مشاهده می‌باشد.
خالدیان تصریح کرد: در این راستا می‌طلبد با ارائه راهکارهای موثر از حفر چاه‌های غیر مجاز و بهره برداری‌های غیر متعارف و غیر اصولی جلوگیری کرد.
وی افزود: مورد پیگرد قانونی قرار دادن عاملین حفر و مالکین چاه‌های غیر مجاز در کمترین زمان ممکن، برخورد قاطع مراجع قضایی با متخلفین و متناسب ساختن جرایم با تخلفات صورت گرفته جهت ایجاد بازدارندگی و جل وگیری از تکرار مجدد تخلفات، فعال سازی و حضور مستمر گروه‌های گشت و بازرسی در منطقه و با اولویت دشت‌های بحرانی و ممنوعه، ساماندهی شرکت‌های حفاری و اطلاع رسانی و آگاه ساختن مردم با پیامدهای ناگوار حفر چاه‌های غیرمجازبخشی از این راهکارهاست.
تغییر روش کنونی در مدیریت منابع آب
خالدیان افزود: امروزه منابع آب در سطح جهان در سه مرحله مدیریت بهره برداری بر اساس فراوانی منابع آب، کنترل واصلاح مدیریت بهره برداری بر اساس کمبود منابع آب و مدیریت تقاضا (مصرف) مدیریت می‌شوند، در حالی که مدیریت آب کشور در حال حاضر در حال سپری نمودن مرحله کنترل، اصلاح مدیریت و بهره برداری بر اساس کمبود منابع آب و در آغاز مرحله مدیریت تقاضا می‌باشد.
وی خاطرنشان کرد: نگرش صحیح در مدیریت منابع آب به ویژه در خصوص تأمین آب باید با رعایت نکاتی همچون تعیین بهای خدمات آب با تمرکز بر روی درخواست مصرف کنندگان، افزایش مشارکت همگانی مردم در تأمین نگهداری و مصرف آب، فرهنگ سازی در زمینه مصرف و بهره برداری از منابع آبی، بررسی سیاستها و برنامه‌های منابع آب (زیرزمینی و سطحی)، آبیاری، کشاورزی، جنگل کاری، الگوی کشت و…تغییر و اصلاح آنها مطابق با شرایط آب و هوایی منطقه و تهیه دستورالعمل و استانداردهای فنی و بهینه سازی روش‌های سنتی بهره برداری و استحصال منابع آبی باشد.
حمایت از نوآوری‌ها در بخش آب
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار داشت: سازمان‌ها به دلیل رشد و توسعه فن آوری و تکنولوژی در محیط خارجی و جهان پیرامون، مقتضی است که در برنامه ریزی برای تحقق اهداف بلندمدت، دست به نوآوری زده و متغیرهای محیطی و اساسی را مدنظر قرار دهند. مقابله با بحران و افزایش توان تأمین و ذخیره سازی آب بستگی گسترده‌ای به نوآوری در تحقیقات بنیادی و انطباق نتایج آن با شرایط فعلی دارد.
خالدیان افزود: کلید موفقیت در اجرای روش‌های نوین، افزایش آگاهی عمومی بین مصرف کنندگان آب می‌باشد لذا آموزش افرادی که برای تغییر الگو مناسب می‌باشند، موثر است. از آنجایی که آب یک کالای ارزشمند است، مصرف کنندگان و تولیدکنندگان باید فایده نوآوری و پژوهش را در بهینه سازی، تأمین، ذخیره سازی و مصرف بدانند.
وی خاطرنشان کرد: آنچه مسلم است بحران آب آینده استان کردستان را به تهدید جدی روبرو ساخته است لذا ضرورت توجه همه اقشار جامعه و مسئولین دولتی به این موضوع بر کسی پوشیده نیست. کمبود آب در این استان یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیت‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در آینده‌ای نزدیک به شمار می‌رود اما با این وجود هنوز استفاده مطلوب از آب به شکل یک فرهنگ، جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است و در صورت ادامه این روند و گرایش‌های موجود وضعیت آب با بحران‌های زیر مواجه خواهد شد.
این صاحب نظر دانشگاهی تصریح کرد: با افزایش جمعیت و استفاده‌های بی رویه از منابع آب با توجه به رکود فعلی اقتصادی در تمام مناطق کشور به عنوان منابع درآمدی در به خصوص در بخش کشاورزی، متوسط سرانه آب قابل تجدید تا مرحله ورود به تنش آبی و سپس ورود به مرحله مواجه با بحران آب را تقلیل خواهد داد.
وی افزود: با کارایی سیستم‌های موجود در زمینه استحصال و بهره برداری از آب، ادامه روند رشد استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی و سطحی باعث افت شدید و کاهش قابل توجه منابع آبی خواهد شد و ادامه سیاست گذاریها به شکل فعلی منجر به اتلاف و هدر رفت منابع آبی می‌شود.
وی در پایان پیشنهاد کرد که باید توسعه و مدیریت آب با برنامه ریزی جامع و با مشارکت مصرف کنندگان، برنامه ریزان و سیاست گذاران در تمامی سطوح مبتنی باشد، الگوی مصرف بهینه (با تأکید بر بخش کشاورزی که بیشترین درصد از مصارف آب را تشکیل می‌دهد) مورد ارزیابی و بازنگری جدی قرار گرفته و با روش‌های اصولی‌تر و بهینه جایگزین شود.
خالدیان افزود: بیشترین اقداماتی که تاکنون در استان کردستان در ارتباط با تأمین آب صورت گرفته است در زمینه مدیریت تولید و عرضه بوده است و کمتر توجه به مدیریت مصرف آب شده است بنابراین می‌طلبد با تجدید نظر در الگوی مصرف خصوصاً در بخش کشاورزی و شرب، صرفه جویی در اولویت قرار داده شود.
این صاحب نظر دانشگاهی افزود: باید رویکردهای مدیریت تقاضا که از مباحث عمده مدیریت منابع آب به ویژه در کشورهای دارای محدودیت آبی می‌باشد، در برنامه‌های مدیریت منابع آب کشورها از محوریت و توجه بیشتری برخوردار شود و تصمیم گیران باید به صورت یک برنامه جامع و مستمر بخشی ناچیز در حد یک درصد از تولید ناخالص ملی خود را به حل مشکالت آب و بحران آن تخصیص دهند.
خالدیان افزود: از طریق قیمت گذاری آب، میزان تقاضای این منبع گران بها و کمیاب تنظیم شود اما باید توجه داشت که این افزایش قیمت مانع دسترسی افرادکم درآمد به آب کافی نشود.
وی خاطرنشان کرد: نحوه تخصیص منابع کمیاب آب با مشارکت مصرف کنندگان از دیگر راه حل های پیش نهادی مناسب جهت حل معضلات ناشی از مسئله آب می‌باشد.
خالدیان اظهار کرد: نهادهایی برای حل اختلافات و هماهنگ کردن منابع مشترک از جمله منابع آبی مشترک و سایر نگرانی‌های استراتژیک تشکیل شوند که از جمله می‌توان به تشکیل شورای حفاظت از منابع آب استانی و شهرستانی اشاره کرد.
وی افزود: آب‌های زیرزمینی از حساسیت فوق العاده ای برخوردار است که متأسفانه مورد استفاده بی رویه قرار می‌گیرد لذا ضروری است منابع آب زیر زمینی در استان مدیریت شده و نحوه مصرف آن مورد نظارت بیشتری قرار گیرد و در این راستا نصب و راه اندازی کنتورهای هوشمند آب و برق جهت کنترل مصارف در نظر گرفته شود.
این صاحب نظر دانشگاهی اظهار کرد: توسعه شبکه‌های آبیاری و زهکشی نوین و کم مصرف، اعطای تسهیالت الزم به بهره برداران آب در راستای جلب منابع مالی بیشتر از بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری و تسریع در اجرای طرح‌های تأمین آب، اطلاع رسانی عمومی و فرهنگ سازی به منظور ترویج و رعایت اصول صرفه جویی و مصرف بهینه، ارزش نهادن به آب، به عنوان کم بها ترین کالای موجود و با ارزش تر ین ماده موجود در طبیعت، ایجاد فرهنگ مصرف بهینه و صرفه جویی درمصرف آب را برای کلیه اقشار جامعه و بخش‌ها اعم از شهروندان، بهره برداران بخش‌های مختلف بخش کشاورزی، صنایع و شرب و مشارکت فعال آنها را در این امر حیاتی، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
انتقال آب بین حوزه‌ای چالشی بزرگ پیش روی کردستانی‌ها
پروفسور هوشنگ قمرنیا، استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر به بررسی مسائل و مشکلات انتقال آب بین حوضه‌ای و تخصیص منابع آب استان کردستان پرداخت.
وی هدف از انتقال آب بین حوضه‌ای را حل مقطعی مشکل کم‌آبی یا بی‌برقی در حوضه مقصد دانست و افزود: پیشنهادات و شرایط یونسکو در رابطه با انتقال آب از جایی به جای دیگر به این شرط است که شرایط می‌بایست کمبود آب اساسی در مقصد باشد و توسعه آتی مبدأ نباید آسیب ببیند و در این راستا نیز ارزیابی جامع زیست محیطی، ارزیابی جامع اثرات اجتماعی و فرهنگی انجام شود و در نهایت مزایا و منافع این انتقال باید منصفانه بین دو منطقه مبدأ و مقصد تقسیم شود.
حوزه‌های آبریز استان کردستان
این صاحب نظر حوزه مدیریت منابع آب کشور اظهار کرد: حوزه‌ی آبگیر سفیدرود، سیروان، قزلچه، زرینه رود، سیمینه رود، چومان و کرخه در استان کردستان هستند. این استان ۷ درصد از رواناب‌های کشور را دارا می‌باشد و بارندگی سالانه آن ۴۵۵ میلی متر می‌باشد. استان کردستان ۳۷ درصد از حوضه آبریز دریای خزر، ۳۲ درصد حوضه آبریز دریاچه ارومیه و ۳۱ درصد حوضه آبریز خلیج فارس را دارا می‌باشد. با توجه به اینکه جمعیت این استان یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر است و ۴۰ درصد از این جمعیت در روستا زندگی می‌کنند با این حال تنها ۱۶۰ هزار هکتار از اراضی آن آبی هستند و نزدیک به یک میلیون هکتار از اراضی این استان دیم می‌باشند. یعنی می‌توان گفت ۸۵ درصد از اراضی این استان دیم هستنددر حالی که نزدیک به ۴.۳ میلیارد متر مکعب حجم کل آب‌های این استان در سال است.
سدهای بی‌خاصیت احداث شده در استان کردستان
استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه احداث سدهای داریان، تلوار، گاوشان و شهید کاظمی را بی‌خاصیت خواند و افزود: این سدها تماماً آب‌های استان کردستان را زه‌کش کرده و یک ریال برای این استان ارزش و اعتبار نداشته است و انتقال آب بین حوضه‌ای داده شده‌اند.
تبعات سد داریان و طرح‌های گرمسیری اجرا شده در حوزه سیروان برای استان کردستان
پروفسور قمرنیا تصریح کرد: این سد بر روی حوزه سیروان احداث شده است و یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال آب را از استان کردستان برای تأمین آب استان‌های کرمانشاه و ایلام خارج می‌کند و هیچ حق‌آبه‌ای برای استان کردستان در نظر گرفته نشده است.
تبعات سد و شبکه گاوشان از حوزه کرخه برای استان کردستان
وی خاطرنشان کرد: سد گاوشان ۶۳ میلیون مترمکعب در سال از تأمین آب شهر کرمانشاه را بر عهده دارد و همچنین تأمین حدود ۳۹۵ میلیون مترمکعب آب کشاورزی برای ۲۶ هزار هکتار از اراضی دشت‌های دربند و بیلوار استان کرمانشاه را بر عهده دارد و تنها آب پنج هزار هکتار از اراضی شهرستان کامیاران را تأمین می‌کند و سؤالی که در اینجا مطرح است آیا اراضی استان کردستان که سد گاوشان در این استان قرار دارند در اولویت هستند یا اراضی استان کرمانشاه؟
سد تلوار بر روی حوزه سفیدرود در شهرستان بیجار
این صاحب نظر دانشگاهی در ادامه به بررسی سد تلوار پرداخت و افزود: این سد را از مخرب‌ترین و بی‌فایده‌ترین سدها در ایران و کردستان است و با توجه به اینکه سد تلوار ۲۴ هزار و ۵۰۰ هکتار در سال آب برای استان زنجان و ۶۳ میلیون مترمکعب آب برای استان همدان را تامین می‌کند، تنها هفت هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی خورخوره بیجار را به آبی تبدیل می‌کند که تا به امروز محقق نشده است.
وی افزود: لازم به ذکر است که اراضی شهرستان بیجار کلاً دیم هستند و قابلیت تبدیل به اراضی آبی را دارند در حالی‌که آب سد تلوار باید به زنجان و همدان برود.
پروفسور قمرنیا اظهار داشت: از تبعات ایجاد این سد، از بین رفتن ۱۸ تپه از آثار باستانی، از بین رفتن تمام روستاهای بخش چنگ‌الماس در شهرستان بیجار و کوچ بیش از ۳ هزار نفر بوده است.
تبعات سد شهید کاظمی سقز بر روی حوزه زرینه‌رود
استاد تمام دانشگاه رازی خاطرنشان کرد: سد شهید کاظمی علاوه بر تأمین آب شهرهای بوکان و میاندوآب در آذربایجان غربی و عمده شهر تبریز، سالیانه بیش از ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب شرب و صنعت و در حدود ۵۵ هزار هکتار از زمین‌های عجب‌شیر و آذرشهر را نیز در آذربایجان شرقی آبیاری می‌کند و متأسفانه سهم استان کردستان از ۷۶۲ میلیون مترمکعب تنها در حدود ۱۰ میلیون مترمکعب است.
وی افزود: باتوجه‌به بررسی‌های انجام شده و مستندات طرح انتقال آب بین حوضه‌ای؛ به دلیل تصمیمات غیرعلمی و اشتباه اتخاذ شده توسط وزارت نیرو در کل ایران و استان کردستان، در هیچ‌کدام از طرح‌های انتقال آب قوانین یونسکو رعایت نشده است.
پروفسور قمرنیا اظهار کرد: مناطق مختلفی از استان کردستان همانند مناطق شمال و غرب استان آبشان به تاراج رفته و محیط‌زیست‌شان به‌شدت صدمه‌دیده است و مناطق شرقی استان نیز خود مستحق‌تر از سایر استانها به آب هستند اما حق‌شان به‌طور کلی نادیده گرفته شده است.
وی تصریح کرد: مرگ آب‌های زیرزمینی، نشست اراضی دشت‌های شرق استان، نابودی کشاورزی دامپروری و باغداری، تخریب محیط‌زیست، کوچ تحصیل‌کردگان و روستایان و بیکاری مردم و روستاییان و در نهایت به خطر افتادن امنیت ملی را به همراه داشته است.
پروفسور قمرنیا اظهار داشت: اگر این‌طور پیش برود استان کردستان خشک شده و در آینده‌ای نزدیک به مشکل استان اصفهان دچار خواهد شد و با باوجود اینکه هیچ‌کدام از روستاهای استان کردستان آب شرب مطلوب و مناسبی ندارند چرا بدون بررسی‌ها و پیش‌زمینه سازی‌های علمی باید آب این استان به استان‌های دیگر اختصاص داده شود؟
راهکارهایی برای پیشگیری از افزایش بحران
پروفسور قمرنیا ازسازگاری با شرایط طبیعی و اقلیمی حاکم بر حوضه‌ها و دشت‌های کشور، توسعه زمین‌های کشاورزی تأمین آب شرب صنعتی و غیره در هر حوضه مبتنی بر آمایش سرزمین باشد و نه بر اساس تصمیم سیاستمداران، حل مشکلات هر حوضه در درون آن حوضه و بدون وابستگی و دست‌درازی به آب سایر حوضه‌ها، رعایت کامل قوانین یونسکو در رابطه با شرایط انتقال آب بین حوضه‌ای و استفاده از نظرات دانشگاهیان در هر منطقه و هر حوضه جهت اخذ تصمیم‌گیری به عنوان راهکارهایی برای پیشگیری از افزایش بحران بی آبی و کم آبی در کشور یاد کرد.
وی در پایان سخنان خود اظهار داشت: با توجه به اینکه امیدی به پیگیری مسائل انتقال آب استان کردستان توسط مسئولین و نمایندگان استان نیست اما از رئیس‌جمهور محترم استدعا کرد که برای اعمال منافع ملی و عدالت اسلامی در اولین سفر خود از استان کردستان مواردی همچون بررسی موضوع انتقال‌های غیرعلمی و نامشروع آب از حوضه‌های استان کردستان و جلوگیری از اجرای هر گونه طرح انتقال آب در استان کردستان باتوجه به پتانسیل‌های آبی، خاکی، اقلیمی را موردتوجه و پیگیری قرار دهد.
نظر شما