خبرگزاری مهر؛ گروه مجله: دیده‌اید وقتی برای بچه‌ها کتاب می‌خوانید آنها با چه شوق و ذوقی گوش می‌دهند و به شما اصرار می‌کنند که باز هم برایشان کتاب بخوانید؟ در زندگی هرکدام از ما یک نفر هست که آشنایی ما با کتاب توسط او رقم خورده است. همه ما آن اتفاق یا آن کسی که منجر به آشنایی ما با کتاب شده است را یک جور دیگری دوست داریم و همیشه یادآوری‌اش برایمان اتفاق خوشایندی است. حالا یک جمعی آمده‌اند تا واسطه رفاقت خیلی از بچه‌ها با کتاب باشد. این جمع سال‌هاست که با هدف «ساختن ایرانی عاری از تبعیض و فقر فرهنگی» در زمینه ساخت و تجهیز مدارس در مناطق محروم فعالیت می‌کند. این مؤسسه چند سالی است که در کنار ساخت مدرسه به ساخت و تجهیز کتابخانه در مناطق محروم روی آورده است. به بهانه برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سراغ «مهدی توکلی» مسئول طرح «کتاب برای همه» مؤسسه مهر گیتی رفته‌ایم تا درباره فعالیت‌های متنوع آنها درباره کتاب و کتابخوانی و اهدای کتاب بشنویم.
ساخت بیشتر از ۵۵۰ مدرسه در مناطق محروم کشور
ما یک سازمان مردم‌نهاد با مأموریت ارتقاء عدالت آموزشی در کشور هستیم. ۱۵ سال است که شروع به فعالیت کرده‌ایم و محور اصلی حرکت‌مان هم ساختن فضای آموزشی استاندارد، یعنی مدرسه درست، برای بچه‌هاست. در این ۱۵ سال ۵۵۴ تا مدرسه ساخته‌ایم که ۳۵۰ مدرسه تحویل آموزش و پرورش شده و حدود ۲۰۰ مدرسه هم در دست ساخت است. تمام این کارها را هم بدون یک ریال کمک دولتی انجام داده‌ایم. حدود هزار خیر ایرانی در کل دنیا با ما همکاری می‌کنند و منابع مالی ما از این طریق تأمین می‌شود. البته دولت هم با در اختیار گذاشتن زمین به ما کمک می‌کند. یعنی زمین را آموزش و پرورش را در اختیار ما قرار می‌دهد و ما ساخت آن را بر عهده داریم. پس کار اصلی ما در این سال‌ها احداث مدرسه برای مناطق محروم بوده است، اما در کنار این دو تا طرح جنبی هم برای خودمان تعریف کرده‌ایم تا کارمان را تکمیل کرده باشیم؛ یکی طرح «کتاب برای همه» است که مختص تجهیز کتابخانه‌ها اعم از کتابخانه مدارس یا کتابخانههای روستایی و عمومی است، یکی هم طرح «تجهیز مدارس به سایت کامپیوتر» است. هر دوی این طرح‌ها را از شش هفت سال پیش با کمک مردم آغاز کرده‌ایم. در طرح تجهیز مدارس به کامپیوتر اگر مردم کامپیوتری دارند که نیاز ندارند، آن را به ما اهدا می‌کنند و ما با تجمیع اینها کامپیوتری می‌سازیم که کف پایداری نرم‌افزاری و سخت‌افزاری را داشته باشند و بتوانند اهداف آموزشی مدارس را محقق کنند. در طرح «کتاب برای همه» نیز دست ما به سوی مردم دراز است و بدون حمایت آنها کاری پیش نمی‌رود.
ساخت مدرسه سخت‌افزاری و اهدای کتاب نرم‌افزاری است
ساخت مدرسه یک کار سخت‌افزاری است ولی سخت‌افزار بدون نرم‌افزار مؤثر واقع نمی‌شود. به همین خاطر ما با اجرای این دو طرح سعی کردیم به مباحث نرم‌افزاری هم بپردازیم. هم کتاب و هم کامپیوتر می‌توانند به محقق شدن هدف اصلی ما که رشد دانش‌آموزان است خیلی کمک کنند. در مورد طرح کتاب برای همه باید بگویم که ما از هفت هشت سال پیش که کار را شروع کردیم تا انتهای سال نود و نه، یک چیزی حدود سه میلیون کتاب به مدارس و کتابخانه‌ها اهدا کرده‌ایم. مردم به ما کتاب اهدا می‌کنند، ما آنها را تفکیک می‌کنیم، آن کتاب‌هایی که به کار کتابخانههای ما می‌آید را نگه می‌داریم و آنهایی که به کار ما نمی‌آید را به کتاب‌های مناسب تبدیل می‌کنیم و در نهایت کتاب‌ها را به کتابخانه‌هایمان ارسال می‌کنیم. از اواخر آذر ۹۹ ما آمدیم هر دو تا طرح را ارتقا دادیم. نکته اصلی این بود که ما می‌دیدیم که محتوای خیلی خوبی در کشور منتشر می‌شود اما این آثار لزوماً از سمت مردم به ما اهدا نمی‌شود. به همین خاطر تصمیم گرفتیم در کنار پذیرش کتاب‌های اهدایی مردم، خودمان هم یک کار کارشناسی انجام بدهیم و محتوایی که نیاز داریم را بررسی و طبقه‌بندی کنیم. بعد از انتخاب کتاب‌های مناسب با ناشرین مختلف صحبت کردیم تا با ما همکاری کنند. بعضی ناشرین به ما کتاب اهدا کردند، عمده ناشرین هم با ارائه تخفیف‌های بالا با ما همراهی کردند. مخزنی ایجاد کردیم که حدود هزار و دویست سیصد عنوان در آن جای می‌گیرد. تا امروز از آن هزار و دویست سیصد عنوان کتاب تقریباً ششصد عنوان کتاب تهیه شده است و بنا داریم دیگر عناوین مورد نیازمان را با طرح کتاب برای همه تهیه کنیم.
پیش‌شرط اهدای کتاب توسط ما، داشتن مربی و فضای مناسب کتابخانه‌ای است
ما برای قبول درخواست هر کتابخانه‌ای که به ما تقاضای کتاب می‌دهد شروطی داریم. اولین شرط ما این است که در آن کتابخانه باید مربی حضور داشته باشد تا کتابخانه‌ای که ایجاد می‌شود بدون استفاده نماند و به بهره‌برداری برسد. دومین شرط هم این است که کتابخانه باید از نظر فیزیکی محیط مناسبی داشته باشد. یعنی فضای مناسب و مشخصی برای این کار تهیه شده باشد و قفسه‌بندی و میز و صندلی داشته باشد. اگر این دو شرط رعایت شود، ما وارد بررسی و تجهیز این تقاضاها می‌شویم. یکسری فرم‌های اطلاعاتی هست که برای آنها ارسال می‌کنیم، بعد با تحلیل اطلاعاتی که درباره مربی و فضای کتابخانه برای ما ارسال می‌کنند تصمیم می‌گیریم چطور منابع را تخصیص بدهیم. ضمن اینکه با مربی آن کتابخانه مصاحبه تلفنی داریم. همه این بررسی‌ها ما را به اینجا می‌رساند که آیا آن مربی و آن فضای آموزشی و کتابخانه‌ای و یا آن منطقه صلاحیت دارند یا نه. نهایتاً به یک ارزیابی قطعی می‌رسیم و مبتنی بر آن ارزیابی یک بسته محتوایی آماده می‌کنیم و برای محل تقاضا ارسال می‌کنیم.
کتابخانه‌ها را بعد از احداث و تجهیز رها نمی‌کنیم و با آنها ارتباط مستمر داریم
ما به خاطر سابقه طولانی که در ساخت مدارس در مناطق محروم داریم، چون در ۲۶ استان کشور این فعالیت را داشته‌ایم، شناخت خیلی خوبی از مناطق مختلف و نیاز این مناطق به کتابخانه داریم. مضاف بر اینکه ما داده‌ها را جمع و ارزیابی می‌کنیم تا ببینیم این جایی که به ما تقاضا داده نیاز جدی دارد یا نه؟ خیلی از اوقات یک مدرسه برای ما تقاضایی می‌فرستد و ما می‌بینیم که این تقاضا بیهوده است. به خاطر اینکه آنجا مربی وجود ندارد یا مثلاً صرفاً می‌خواهند بیلان کاری بدهند و بگویند که ما کتابخانه هم داریم. این‌طوری فایده ندارد. به همین خاطر ما کمی سختگیری می‌کنیم. چون کتاب‌هایی که تهیه می‌شود با دشواری تمام تهیه می‌شود، به خصوص که الآن قیمت کتاب هم خیلی افزایش پیدا کرده است. بنابراین ما مجبور هستیم در مصرف منابع‌مان خیلی با احتیاط رفتار کنیم تا به اعتماد مردم به خوبی جواب بدهیم. این سختگیری‌ها نتیجه‌بخش هم بوده است. ما پارسال ۳۵ هزار کتاب به ۱۸ استان کشور فرستاده‌ایم؛ یعنی تقریباً ۵۰ تا کتابخانه. راجع به تک تک این کتابخانه‌ها با مربی‌هایشان مفصلاً ارتباط داشته‌ایم و داریم. خیلی از اوقات پیش می‌آید که مربی انگیزه معنوی دارد ولی آموزش‌دیده نیست. ما برای آنها در سه سطح مقدمانی، معمولی و پیشرفته کارگاه‌های آنلاین و آفلاین برگزار می‌کنیم تا به این نیاز آنها هم جواب داده باشیم. موضوعات کارگاه‌ها هم بسیار گسترده است؛ کارگاه اولیه‌مان اصول کتاب‌داری است و بعد به مسائل دیگر می‌پردازیم. مثلاً در سطح پیشرفته به آموزش تفکر انتقادی و مهارت‌های زندگی و از این دست مسائل توجه داریم. می‌خواهم بگویم ما کتابخانه را بعد از تجهیز و احداث رها نمی‌کنیم و سعی می‌کنیم نیازهای آنها را پوشش بدهیم. خیلی از اوقات شده که ما دیده‌ایم یک کتابخانه خیلی فعال است و به خوبی دارد پیش می‌رود، به همین خاطر برای بار دوم و سوم و در مواردی برای بار پنجم و ششم برایشان کتاب فرستاده‌ایم.
محور کار ما کودک و نوجوان است
محور فعالیت‌های ما کودک و نوجوان است. دلیلش هم این است که معتقدیم اگر کودک و نوجوان کتاب‌خوان بار بیاید تا آخر عمر کتاب را رها نمی‌کند. این‌طور نیست که بزرگسالان را رها کرده باشیم ولی محور کارمان روی کودک و نوجوان است. کتاب‌ها هم طیف متنوعی از موضوعات را در بر گرفته است؛ از داستان گرفته تا کتب علمی و مذهبی و هرآنچه که فکر می‌کنیم یک کودک و نوجوان برای طی مسیر رشدش به آن نیاز دارد.
راه‌اندازی اولین کتابخانه سیار در استان تهران
کار جدیدی که امسال شروع کرده‌ایم راه‌اندازی «کتابخانه سیار» است. در حوزه کتاب پیدا کردن مربی دلسوز و آموزش‌دیده کار بسیار دشواری است. برای همین ترجیح دادیم یک مربی به چهار روستا سر بزند تا اینکه چهار تا مربی در چهار نقطه مختلف داشته باشیم. برای همین کتابخانه سیارمان را امسال راه‌اندازی کرده‌ایم و یک فعالیت جدید را هم شروع کرده‌ایم. ماشینی را تجهیز و آن را کابین‌دار کرده‌ایم، داخلش قفسه‌بندی شده است و حدود هزار و پانصد تا دو هزار کتاب در آن قرار داده‌ایم. این ماشین هفته‌ای یکبار به همراه یک مربی بسیار مجرب به چهار روستای منطقه پاکدشت ورامین سرکشی می‌کند، به بچه‌ها کتاب می‌دهد و کتاب‌های قبلی را پس می‌گیرد و برنامه‌های قصه‌گویی و سرود و کلاس‌های آموزشی و هنری مثل نقاشی و خوشنویسی و کاردستی و امثال این را اجرا می‌کند. دو هفته پیش فعالیت کتابخانه سیار شروع شده است و این کتابخانه سیار روز شنبه به چهارمین روستای مورد نظرمان خواهد رفت تا طرح در قدم اول کامل شود. بعد از آن هم به صورت مرتب به این چهار روستا سرکشی خواهد شد و یک ارتباط مستمر با بچه‌ها برقرار خواهد کرد.
دوست داریم ناوگان کتابخانه سیار داشته باشیم
ما بنا داریم کتابخانههای سیارمان به شکل یک ناوگان باشد؛ یعنی تعدادی از ماشین‌ها این کار را انجام بدهند. مثلاً ده تا ماشین مجهز شوند و هر کدام چهار روستا از استان تهران را پوشش بدهند. اگر این طرح کامل شود ما می‌توانیم ۴۰ مقصد را پوشش بدهیم که اتفاق بزرگی است. نکته‌اش این است که اجرای این طرح کار بسیار دشواری است. دلیل اینکه ما استان تهران را انتخاب کرده‌ایم هم این است که این استان در زمینه کتابخانههای سیار از دیگر استان‌ها عقب‌تر است. کانون پرورش فکری که اصل ایده کتابخانه سیار از آنهاست، با اینکه در دیگر استان‌ها فعالیت دارد استان تهران را به خاطر بعد مسافت پوشش نمی‌دهد. استاندارد فاصله هر روستا با مرکز کتابخانه سیار سی کیلومتر است. در تهران این اتفاق نمی‌افتد، چون اگر ماشین بخواهد از خود شهر تهران حرکت بکند باید سی کیلومتر مسافت طی کند. این باعث می‌شود که استان تهران زیر پوشش کتابخانههای سیار نباشد. ما تصمیم داریم این خلأ را پر کنیم و دوست داریم تمرکزمان بر استان تهران باشد.
استقبال بچه‌ها از کتابخانه سیار فوق‌العاده بوده است
از وقتی کتابخانه سیار راه افتاده است اولیا به ما التماس می‌کنند تا کار را ادامه بدهیم. به خصوص که ما نقاطی را می‌رویم که واقعاً منطقه محروم هستند. خیلی‌هایشان هم از مهاجرین افغانستانی هستند، یعنی کسانی که به بسیاری از امکانات آموزشی دسترسی ندارند و تا حالا مربی ویژه‌ای ندیده‌اند و برنامه‌های پرورشی خاصی برایشان تدرک دیده نشده است. ما داریم خدماتی را به این بچه‌ها ارائه می‌کنیم که حتی اگر مدرسه بروند این خدمات را در مدرسه دریافت نمی‌کنند. بله، معلمین زحمت می‌کشند ولی حقیقت این است که کمتر معلمی وجود دارد که برای بچه‌ها برنامه قصه‌خوانی داشته باشد یا آموزش خوشنویسی و … به آنها بدهد. به خاطر تنوع و عمق کاری که ما می‌کنیم استقبال بچه‌ها و اولیا فوق‌العاده بوده است و ما با واکنش‌هایی که گرفته‌ایم می‌توانیم بگوییم به این طرح بسیار امیدوار هستیم.
کتاب، تنها مسیر رشد کودک و نوجوان
تأثیر مطالعه بر روی کودک و نوجوان غیرقابل انکار است. من عقیده دارم که مسیر همین مسیر است و هر مسیر دیگری اشتباه است و کسی را به هدف نمی‌رساند. اگر بچه بخواهد وسعت دید پیدا کند، انواع و اقسام مهارت‌های فردی را در خود ارتقا دهد، واژگان گسترده‌ای در زبان‌آموزی و دایره ارتباطاتش داشته باشد، با جامعه‌اش بهتر و راحت‌تر ارتباط برقرار کند و از نظر جسمانی و روانی به سطح مناسبی از سلامتی برسد، شک نکنید که بدون کتاب نمی‌شود. هیچ جایگزینی هم ندارد. نه انیمیشن جایگزین کتاب است نه فیلم و نه هیچ چیز دیگر. بچه از دو طریق رشد پیدا می‌کند؛ یک خواندن و دو بازی. از این دو طریق می‌توان بچه را رشد داد. به شخصه طریق سومی متصور نیستم. بنابراین کتاب و همه آموزش‌های مرتبط با آن برای ما در صدر اولویت و اهمیت قرار دارد و ما تمام تلاش‌مان را می‌کنیم همه بچه‌ها به کتاب دسترسی داشته باشند. امیدوارم با کمک مردم بتوانیم بیشتر از قبل به هدف‌مان نزدیک‌تر شویم.
دوست داشتیم در نمایشگاه کتاب حضور داشته باشیم، اما...
در پایان خوب است اشاره کنم که ما خیلی دوست داشتیم در نمایشگاه کتاب تهران شرکت داشته باشیم، اما متأسفانه به دلیل اینکه مطلع نبودیم دو سه روز دیرتر به وزارت ارشاد تقاضا دادیم، غرفه‌ای به ما اختصاص داده نشد. ما داوطلبینی داریم که این عزیزان به عنوان همیار به ما کمک می‌کنند و می‌توانستند با حضور در نمایشگاه مردم را با طرح کتاب برای همه آشنا کنند و از مردم دعوت کنند که به ما کتاب اهدا کنند. متأسفانه امسال این فرصت را از دست دادیم و امیدوارم سال دیگر بتوانیم از این امکان بهره ببریم. همینجا از همه مردم تقاضا دارم برای کمک به مؤسسه مهر گیتی برای تجهیز کتابخانه‌ها و مدارس کم‌برخوردار و محروم کشور به قسمت اختصاصی مؤسسه مهر گیتی در دیجی‌کالامهر بروند و در طرح کتاب برای همه یاریگر ما باشند. همچنین اگر دوست دارند از برنامه‌های ما اطلاعات بیشتری به دست بیاورند، می‌توانند به سایت مؤسسه سر بزنند و با ما ارتباط برقرار کنند. چشم‌انتظار یاری همه مردم هستیم...