به گزارش خبرنگار مهر، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، شامگاه شنبه ۲۴ اردیبهشت مهمان برنامه «صف اول» بود. این برنامه که اجرای آن را مهدی مهدی‌قلی برعهده داشت، به طور همزمان از شبکه یک سیما و شبکه خبر به صورت زنده و مستقیم پخش شد.
در ابتدای این گفت‌وگو، مجری از تفاوت این دوره نمایشگاه کتاب با سال‌های قبلی و شاخصه‌های آن به عنوان اولین دوره بعد از کرونا پرسید. اسماعیلی در پاسخ به این سوال گفت: نمایشگاه کتاب بزرگ‌ترین جشنواره فرهنگی ماست و شور و نشاط متفاوتی را به جامعه تزریق می‌کند. این دوره پس از فاصله سه ساله و توقف دو دوره نمایشگاه، اشتیاق بیشتری را هم در بین اهالی فرهنگ ایجاد کرده است. با این حال موقع تصمیم‌گیری درباره شیوه برگزاری نمایشگاه، برخی همکاران بنده توصیه کردند که به سمت برگزاری تمام عیار فیزیکی نمایشگاه نرویم چون آن زمان، در بهمن‌ماه، سویه جدید کرونا گسترش پیدا کرده بود و ممکن بود ادامه پیدا کند. اما من به دوستان گفتم برای اینکه نگرانی مرتفع شود شما سناریوهای مختلف پیش‌بینی کنید و تلاش‌مان این باشد که نمایشگاه به بهترین شکل فیزیکی برگزار شود.
او افزود: مهمترین نکته این بود که ما باید امسال که سال اول این نمایشگاه در دولت جدید است، یک کار ممتاز انجام می‌دادیم. اما کرونا رقیب جدی برای برگزاری بود. خوشحال هستیم که به همت دولت انقلابی و همکاری مردم و لطف خدا، امروز در جایی قرار گرفته‌ایم که کشور کاملاً در وضعیت آبی کرونا و در شرایط سالم است و شعار نمایشگاه هم بر همین اساس «با کتاب سلامتی» انتخاب شده است. به هرحال کرونا خیلی موجب نگرانی بود که بتوانیم برگزاری فیزیکی را انجام دهیم یا نه و خدا لطف کرد. الان که صحبت می‌کنیم این نمایشگاه افتتاح و روز چهارم هم رد شده است.
وزیر فرهنگ درباره استقبال از نمایشگاه گفت: بسیار خوب بوده است. روز اول و دوم مشکلاتی داشتیم اما همان طور که می‌دانید مساحت نمایشگاه ۹۰ هزار متر است اما با تلاش همکارانم، یک غرفه هم زیر چادر نرفته و موفق شدیم همه را زیر سقف ببریم. خیلی کار سختی بود اما اتفاق افتاد. طبق آماری که گرفتم استقبال هم خیلی خوب بوده است.
او درباره محاسن نمایشگاه مجازی اظهار کرد: نمایشگاه مجازی، حوزه بسیار خوبی است که فضای جدیدی را باز کرده است. کرونا هم فرصت بود و هم تهدید و از جمله فرصت‌هایش همین تجربه کم‌نظیر نمایشگاه مجازی کتاب بود.
او گفت: تاکنون در نمایشگاه مجازی، یک میلیون و سیصد و پنجاه هزار کتاب فروخته‌ایم و نمایشگاه بهمن‌ماه، یارانه‌های زیادی دادیم و با همکاری پست، کتاب‌ها را رایگان به مردم رساندیم. در ۲۹۰۰ روستا کتاب توزیع کردیم که خیلی‌هاشان حتی آدرس دقیق هم نداشتند.
اسماعیلی افزود: نهضت کتابخوانی که مطالبه رهبری است و نمایشگاه مجازی کمک خوبی بود. بنابراین همان تجربه را همزمان با نمایشگاه حضوری انجام دادیم و اما تخفیف‌ها را از همان مسیر مجازی ارائه دادیم. چون واقعاً دلیلی هم ندارد مردم را از همه جا جمع کنیم در تهران! خوب است که هر کسی در روستای خودش در رایانه شخصی‌اش کتاب را انتخاب کند و ما ببریم و تحویلش بدهیم.
سپس مهدی‌قلی، مجری برنامه ضمن طرح این انتقاد که چرا تعداد عناوین منتشره در ایران بالاست اما شمارگان پایین است، از برنامه‌ریزی برای رفع این مشکل پرسید.
وزیر ارشاد در پاسخ گفت: ما در سال بالای ۱۰۰ هزار چاپ کتاب به ازای عناوین داشته‌ایم. حدود نصف این عدد مربوط به چاپ‌های دوم و سوم بوده و همین مقدار هم چاپ اول که آمار خوبی است. البته ما شبکه بزرگی هم از کتابخانه‌های عمومی داریم که به ۳۵۰۰ در کل کشور می‌رسد.
او ادامه داد: در شهرستان‌ها ۵ تا ۱۰ هزار عنوان کتاب در هر کتابخانه موجود است اما به طور کلی تعداد عناوین بسته به بزرگی کتابخانه متفاوت است. بنابراین بسیاری از مردم به خاطر شرایط اقتصادی کتاب را نمی‌خرند اما در کتابخانه‌ها به آن‌ها دسترسی پیدا می‌کنند.
او افزود: نهاد کتابخانه‌ها یا معاونت فرهنگی ارشاد بسیاری از کتاب‌ها را می‌خرند و در کتابخانه‌ها توزیع می‌کنند. کتابخانه‌های مساجد و مدارس و دانشگاه‌ها را هم باید به این آمار اضافه کرد. بنابراین شبکه وسیعی از کتابخانه در سراسر کشور داریم و از این طریق کتاب به دست مردم می‌رسد. چرا که الان با وضعیت مشکلات اقتصادی، اقتصاد جلوتر از فرهنگ است.
اسماعیلی درباره آمار رضایت‌بخش مطالعه در کشور گفت: ما همیشه در بحث سرانه مطالعه نگرانی‌هایی داریم برخی می‌گویند سرانه ۲۰ دقیقه است. اما طبق آمار ۶۴ درصد مردم در سال کتاب می‌خوانند و مهم‌تر اینکه ۴۴ درصد، کتب غیر از ادعیه و درس می‌خوانند. این یعنی نیمی از جامعه کتاب‌خوان هستند.
او تاکید کرد: البته تا نقطه مطلوب فاصله داریم. توجه به اقتصاد نشر ضروری است. به علت مشکلات اقتصادی، فرهنگ در اولویت مردم نیست.
مجری برنامه موضوع نگاه صرفاً فرهنگی به حوزه نشر و بی‌توجهی به اقتصاد نشر را مورد توجه قرار داد و وزیر ارشاد در پاسخ گفت: من در ابتدای دولت گفتم برنامه وزارت ما، «ملی شدن صنعت نشر» است. ما در مسئله کاغذ، ۹۰ درصد وابسته به خارج هستیم و به همین ترتیب در فیلم و زینک و سایر بخش‌های چاپ. بنابراین برنامه‌ریزی کردیم چون کاغذ، اولویت اول ماست.
او تصریح کرد: از ابتدا کارگروهی با حضور رئیس جمهور برای کاغذ تشکیل شد و من همین جا از پیگیری شخص رئیس جمهور تقدیر کنم که هر هفته ۲ یا ۳ بار از من پیگیری می‌کنند. تلاش کردیم با همه مشکلات ارز، مبلغ لازم برای کاغذ را تأمین کنیم. بعد از دو سه ماه پیگیری این مبلغ تخصیص پیدا کرد و واردکنندگان دارند تأمین می‌کنند.
اسماعیلی وعده داد: در حوزه مطبوعات تا سال آینده دیگر مشکل کاغذ نخواهیم داشت و در حوزه کتاب هم تا چند ماه آینده کاملاً مشکل کمبود کاغذ رفع می‌شود.
او گفت: برنامه ما این است که تولید داخل راه بیفتد. با مسئولان کارخانه‌ها جلسه گذاشتیم و بانک‌ها را هماهنگ کردیم تا تسهیلات بدهند. آموزش و پرورش هم از آن‌ها پیش خرید کرده است. در هر حال واردات نیاز به نقدینگی دارد که بتواند چرخه‌اش را راه بیندازد.
او اظهار کرد: متأسفانه تا قبل از این تولید کاغذ داخلی از بالای ۹۰ هزار تن به زیر ۱۰ هزار رسیده بوده اما وظیفه ما درست کردن وضعیت است. بنابراین از کارخانه فارس بازدید کردیم. با استاندار فارس و مسئول کارخانه و بانک عامل تسهیلات‌دهنده صحبت کردیم. در خوزستان هم همین اتفاق در جریان است. داریم از ۴ مرکز تولیدی کاغذ حمایت می‌کنیم و چشم‌اندازمان این است که تا سال ۱۴۰۲ همه مشکلات خودمان را رفع کنیم و به صادرات برسیم.
در این بخش مصاحبه‌ای کوتاه با حمید حسام نویسنده کتاب پخش شد.
سپس اسماعیلی درباره برنامه وزارت فرهنگ برای حمایت از نویسندگان و اهل قلم گفت: عدد نشر و تولید کتاب ما، عدد خوبی است اما وقتی کشوری با این سطح بالای فارغ التحصیل و هر سال بالای ۵-۶ هزار نفر ورودی دکترا داریم، یعنی ظرفیت بزرگ‌تری وجود دارد و نیازمند تقویت نشر هستیم. دولت باید به صورت ویژه وارد شود. به برنامه‌ریزی نیاز داریم وگرنه از حرکت به سمت تمدن نوین اسلامی باز خواهیم ماند. هرجا تمدن رشد کرده کتاب رونق داشته و باید مصنفین و مولین برجسته حضور داشته باشند.
او درباره این برنامه‌ریزی توضیح داد: ما در جلساتی که با انجمن‌های نویسندگان داشتیم پیشنهاد دادیم برنامه‌های مختلفی مثل آموزش نویسندگی را در یک شبکه گسترده راه بیندازند. اگر بنا بر حفظ وضع موجود باشد کار جدیدی شکل نمی‌گیرد. باید هم نویسنده‌های فعلی حمایت شوند و با فراغ خاطر بنویسند هم نویسندگان جدید به فضای نشر بیایند.
او درباره ضعف در تألیف داخلی حوزه کتاب کودک و نوجوان را مثال زد و گفت: رتبه خریداران کتاب در حوزه کودک و نوجوان، بالاترین رتبه است. تصاویر نمایشگاه را نگاه کنید همه با بچه‌ها می‌آیند. ۱۷ درصد فروش از مجموع فروش، مال این‌هاست. دو بخش در نمایشگاه به آن‌ها اختصاص داده شده است. اما تولید بومی در این حوزه پایین است. عمدتاً کتاب‌های پرفروش ما ترجمه‌ای هستند. کارهای ترجمه‌ای هم در این حد حتماً به ما ضربه خواهد زد. نیازمندیم که فرهنگ خودمان را به نسل بعد منتقل کنیم.
وزیر ارشاد درباره قراردادهای مولفین کتاب گفت: ایم مسئله، خارج از دولت است. البته ما با دوستان ناشر صحبت می‌کنیم اما مسائلی مثل قرارداد برمی‌گردد به اقتضائاتی که درباره هر نویسنده و هر اثر وجود دارد. الان ممکن است رقم قراردادها پایین باشد اما براورد ما این نیست که مستقیماً حمایت کنیم. بلکه کار ما باید پشتیبانی و تکمیل حلقه‌های مفقوده نشر باشد مثل حلقه کتابفروشی‌ها. تلاش می‌کنیم با برگزاری نمایشگاه و ارائه تخفیف‌ها، به آن‌ها آسیب نزنیم.
او تاکید کرد: کتابفروشی‌ها در هر شهری پرچم و نماد فرهنگی هستند. ما این حلقات از نویسنده تا ناشر و توزیع و شبکه اصلی فروش یعنی کتابفروشی، همه را با هم حمایت کنیم.
اسماعیلی درباره مشکلات ترجمه‌ها علی‌رغم وفور آن‌ها گفت: در حوزه ترجمه مجموعه‌ای از نهادها در کنار ما وظیفه دارند. مثلاً وزارت علوم در زمینه کتاب‌های دانشگاهی مسئول است و هر دانشگاه هم معمولاً یک بخش نشر دارد که خودشان نیازشان را در رشته‌های مختلف تأمین می‌کنند. اما درمورد کتب عمومی معتقدم به اندازه کافی در حوزه فعالیت ما وجود دارد و خلأیی در ترجمه ندیدم. ممکن است در بخش خاصی کم باشد اما به طور کلی اوضاع ترجمه خوب استهرچند مشکلاتی مثل عدم رعایت حق تألیف کتب اصلی وجود دارد که در حال برنامه‌ریزی برای آن هستیم.
او به مسئله ضرورت ترجمه معکوس آثار خوب ایرانی به زبان‌های دیگر گفت: در سال‌های اخیر جزو تأکیدات رهبری بوده است و دفتری در سازمان فرهنگ و ارتباطات به همین موضوع اختصاص یافته است. برخی ناشران معتبر هم دارند همین کار را انجام می‌دهند. من هم در زمستان از یک مجموعه از نهادهای انقلابی بازدید کردم که ۴۵۰ عنوان را در حال ترجمه داشت.
وی افزود: یکی از دوستان رایزن فرهنگی گفت مجموعه منابع عربی از نویسندگان مسیحی مربوط به ائمه وجود دارد که ترجمه نشده در این حوزه هم مستقیماً وارد شدیم تا ترجمه انجام شود. برخی از ترجمه‌ها هم در مؤسسه ایران انجام می‌شود.
او ادامه داد: وظیفه نهاد حاکمیتی همین است که کتاب‌هایی مثل کتب دفاع مقدس را منتشر کند. این کتاب‌ها در خارج کشور تبدیل به تجربه‌های موفق شده‌اند. شخصاً در سفر به لبنان از رهبر عزیر حزب‌الله شنیدم که بعضی از این کتاب‌ها چه میزان با استقبال شگفت مردم لبنان مواجه شده‌اند و چقدر ظرفیت وجود دارد.
در پایان بخش دوم گفت‌وگو گزارشی درباره نمایشگاه مجازی کتاب پخش شد.
سپس اسماعیلی با ارائه ارزیابی از ظرفیت‌های نمایشگاه مجازی گفت: ما شعاری داشتیم با عنوان «برقراری عدالت» که در حوزه فرهنگ می‌شود «عدالت فرهنگی». آن هم یعنی توزیع عادلانه امکانات فرهنگی در همه نقاط کشور. یعنی در کشور بین آقا و خانم و کودک در روستایی در ایلام از لحاظ دسترسی به کتاب با کسی که با نزدیک مصلی در تهران زندگی می‌کند فرقی نباشد.
او ادامه داد: یک زمانی این امکان فراهم نبود اما امروز دستاوردهای جدید بشری این امکان را ایجاد کرده که شخصی در نقاد مرزی دورافتاده، در ماکو و تایباد و سرخس و جزیره ابوموسی بنشیند پشت رایانه شخصی‌اش، کتاب بخرد و رنج طی مسافت هم را نکشد. تازه تخفیف هم می‌دهیم. بر همین اساس بود که امسال کارت‌های ویژه تخفیف دانشجویان و طلاب را در نمایشگاه مجازی ارائه کردیم. پست هم رایگان کتاب‌ها را می‌برد. ما از این امکان کاملاً عادلانه و بدون تبعیض، پاسداری می‌کنیم و آن را گسترش می‌دهیم.
مهدی‌قلی سپس پرسید که آیا نمایشگاه کتاب آینه تمام‌نمای وضعیت کتاب در کشور است. وزیر ارشاد پاسخ داد: سابقه‌اش این طور نشان می‌دهد. فرض کنید نمایشگاهی بدون این تعداد ناشر و خریدار و حضور کشورهای خارجی برگزار می‌شد.الان ۳۱ کشور خارجی در نمایشگاه هستند. اگر این طور بود شما احساس ناخوشایندی داشتید. اما الان مشکل دوستان ما از نیروی پلیس و راهنمایی‌ورانندگی این است که نمایشگاه، گره ترافیکی ایجاد می‌کند. من نشانه‌های نشاط فرهنگی را در برگزاری باشکوه نمایشگاه می‌دانم و به همین دلیل اصرار به برگزاری حضوری داشتیم.
در دقایق پایانی برنامه، مجری دغدغه تولیدکنندگان محصولات فرهنگی خصوصاً سینما را درباره نگرانی از قاچاق و سرقت مطرح کرد و از برنامه دولت برای مبارزه با آن پرسید.
وزیر ارشاد گفت: این اتفاق، مایه تأسف و ناراحتی است. برای دو سه فیلم پیش آمد که من سریعاً توضیح خواستم. شبکه‌ای که برای بررسی و ارزیابی در ارشاد داریم مطمئن است و هیچ تهیه‌کننده‌ای هم نگفته در این فرایند سرقت اتفاق افتاده است بلکه ظاهراً دزدی به روش فیلم‌برداری از پرده د رنمایش عمومی بوده است. ما موظف به پیگیری هستیم و همین الان طرحی ارائه شده است که در بخش راهبردی وزارت‌خانه با استفاده از یک روش دانش‌بنیان، امکان این سرقت‌ها از بین برود. اگر کسانی متضرر شده باشند هم ما وظیفه خود می‌دانیم که حمایت کنیم.
اسماعیلی درباره حذف برخی افراد از صندوق اعتباری هنر توضیح داد: صندوق همیشه این را در دستور کار دارد چون همیشه عده‌ای از آن شرایطی که اعلام کرده، خارج می‌شوند یا از ابتدا ورودشان اشتباه بوده است. مواردی داشتیم که فرد، کارمند رسمی یک مجموعه بوده اما همزمان در این صندوق هم عضو بوده است. بنابراین برای کمک به استحقاق‌یابی، پالایش‌ها را انجام می‌دهند.
او در پاسخ به آخرین سوال درباره ناهماهنگی در برگزاری کنسرت در برخی شهرها نیز افزود: مطالبه ما این است که همه به مجوزی که وزارت فرهنگ صادر می‌کند، احترام بگذارند چرا که نظام، قانون دارد. اینکه مجوز صادره وزارت ارشاد، مورد بی‌توجهی باشد، پذیرفته نیست و من هم به شدت ناراحت می‌شوم و دوستان هم گلایه دارند و وظیفه ما پیگیری است. یکی می‌گوید اگر فلان اتفاق بیفتد چه و چه می‌شود. اما ما نمی‌توانیم از قبل به خاطر اتفاقی در آینده، مجوزی را صادر نکنیم بلکه وظیفه ما این است اجازه ندهیم که اتفاق ناخوشایندی بیفتد.