خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه- فاطمه علی آبادی: مسئولیت در نگاه دینی امر خطیر و حساسی است و مسئول و مدیر در جامعه اسلامی هم در برابر مردم و هم در برابر خدا باید پاسخگو باشد. کارگزار مردم بودن، نعمتی است از جانب خداوند که شکر این نعمت، مردمداری و همراه بودن با مردم است. امام (ره) می‌فرمایند: «ما باید ببینیم که این ملتی که ماها را به این مقام‌ها رسانده اند، از ما چه می‌خواهند و ما باید برای آنها چه بکنیم … اینها می‌خواهند که اینها همه در راه اسلام، که خواست ملت بود و همه کوشششان برای اسلام بود و اسلام آنها را موفق کرد، اینها هم در همان طریق اسلامی راه بروند. طریق اسلامی این است که مستضعفین را حمایت کنند، بیشتر توجهشان به آنها باشد.»
و یا در جایی دیگر آسیب پذیری نظام را در جدایی مسئولان از مردم می‌دانند: «از این بترسید که اگر خدای نخواسته یک وقت این قضیه پیش آمد و شما از آن مردمی بودن بیرون رفتید و یک وضع دیگری پیدا کردید و خیال کردید حالایی که من نخست وزیرم، حالایی که من رئیس جمهورم، حالایی که من وزیر کذا هستم، باید چه و چه و چه باشم، آن وقت بدانید که آسیب می‌بینید…»
امام (ره) با رهنمودهای خویش تلاش کرد با پیوند دادن بین اخلاق اسلامی، رفتار حاکمان و زمامداران بر مردم را مورد توجه قرار دهد و آنان را به مسیری هدایت کند که سرانجامش کمال انسانیت است. ایشان در عین احترام به حقوق مردم و کارگزاران و رعایت قواعد و مقررات، روح معنویت به نحوه مدیریت مدیران می‌دمد و چون طبیبی دردشناس، تلاش می‌کند تا ریشه‌های درد فقدان معنویت و اخلاق را بیابد و راه درمانی ارائه دهد. حال اگر بخواهیم از بیانات و سیره رفتاری امام خمینی (ره) الگوبرداری کنیم، شناخت مبانی و پایه‌های نظری دیدگاه ایشان ضرورت دارد.
بر همین اساس برای واکاوی بیشتر این مسئله با شریف لک زایی دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
شریف لک‌زایی در خصوص ویژگی خواص تراز انقلاب اسلامی عنوان کرد: در بررسی ویژگی‌های خواص تراز انقلاب اسلامی ابتدا باید مراد و منظور از خواص را مشخص کرد. اگر منظور از خواص، خواص و فعالان سیاسی باشند این ویژگی‌ها شامل بخش‌ها و عرصه‌های مختلفی می‌شود. یکی از این بخش‌ها حوزه مباحث سیاسی و آشنایی با ادبیات سیاست داخلی و خارجی است. ضرورتی ندارد این آشنایی در حد یک فرد متخصص باشد، اما مسئول در جامعه اسلامی نباید با این مسائل ناآشنا باشد. کسی که می‌خواهد متصدی یک منصب سیاسی یا اجتماعی شود به طور طبیعی نیازمند حداقل آشنایی‌ها با سیاست است و حتی می‌توان گفت مسئول و خواص تراز انقلاب اسلامی باید از حداقل‌ها نیز گذر کرده و تا حد زیادی به مسائل اشراف داشته باشد.
وی افزود: افرادی که در عرصه داخلی فعالیت می‌کنند به مباحث سیاست داخلی و افرادی که در خارج از کشور حضور و فعالیت دارند باید در عرصه سیاست خارجی و بین‌الملل از علم و دانش این عرصه‌ها تا حدود زیادی مطلع باشند، مطلوب حکمرانی خوب، متعهد و صالح این است که افراد، خواص و مسئولین آن، صاحب علم و تخصص لازم باشند، که اگر اینطور باشد تصمیمات درستی گرفته می‌شود و در حوزه اجرا نیز اجرای تصمیمات اتخاذ شده با دقت و انسجام بیشتری صورت می‌گیرد.
لک زایی اضافه کرد: برای مثال کسی که می‌خواهد نماینده مجلس شود باید با ادبیات سیاسی و حقوق اساسی آشنایی داشته باشد. این حداقل کار یک نماینده مجلس است چرا که نماینده وظیفه قانونگذاری دارد و وضع قوانین خوب و متناسب کشور بدون علم و آگاهی امکان پذیر نیست. متأسفانه بخشی از افرادی که امروز نماینده مجلس هستند، با مباحث و ادبیات سیاسی موجود در ایران و جهان آشنایی کافی ندارند. کسانی که در رشته‌های غیر علوم انسانی مانند رشته پزشکی تحصیل کردند، آشنایی کمتری با حیطه سیاست دارند. این مسئله کار را دشوار می‌کند. قوانینی که در مجلس و نهادهای تصمیم‌گیر تصویب می‌شود، قوانین زندگی اجتماعی مردم است و قرار است زندگی مردم با این قوانین سروسامان پیدا کند. اگر امروز شاهد مشکلاتی در جامعه هستیم یکی از مهمترین دلایل آن وجود اشکال در قانونگذاری است.
دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه حوزه اجرا نیز از این قاعده استثنا نیست، گفت: از دیگر ویژگی‌های یک مسئول تراز انقلاب اسلامی این است که علاوه بر اشراف و آشنایی حداقلی با سیاست و علم و تخصص عرصه فعالیت خود، نیازمند حداقلی از تجربه‌ها نیز هست. از بالاترین منصب در حوزه اجرا در سطح وزارت گرفته تا همه سطوح و لایه‌های میانی مدیریتی حداقل تجربیات سیاسی و اجرایی باید وجود داشته باشد. اگر افراد فاقد هر گونه تجربه در مناصب مختلف قرار بگیرند نتیجه آن جز بروز مشکلات بسیار در حوزه اجرا نخواهد بود.
وی بیان داشت: چهل و چند سال از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام اسلامی می‌گذرد، بعد از گذشت چهار دهه از انقلاب نیروهای زیادی در حوزه‌های مختلف تربیت شدند، نیروهای شایسته‌ای که در نقاط مختلف کشور حضور دارند. فارغ از هر گونه موضع‌گیری جناحی باید از آنها استفاده شود چرا که این افراد سرمایه‌های جامعه هستند. نمی‌شود سرمایه‌های متخصص و متعهد جامعه را به بهانه‌ها واهی کنار گذاشت و افرادی را در مناصب مستقر کرد که نه با ادبیات سیاست آشنا هستند و نه تجربه و تخصص کافی دارند و انتظار داشت جامعه و نظام پیشرفتی نیز داشته باشد.
مؤدب به آداب بودن و فضائل اخلاقی نشانه یک سیاستمدار اسلامی است. اساساً تفاوت میان یک سیاستمدار در جامعه اسلامی ایران بعد از انقلاب و یک سیاستمدار پیش از انقلاب در همین ویژگی است
لک زایی از دیگر ویژگی‌های خواص تراز انقلاب اسلامی را توجه به فضائل اخلاقی و اجتناب از رذائل اخلاقی بیان و عنوان کرد: مؤدب به آداب بودن و فضائل اخلاقی نشانه یک سیاستمدار اسلامی است. اساساً تفاوت میان یک سیاستمدار در جامعه اسلامی ایران بعد از انقلاب و یک سیاستمدار پیش از انقلاب در همین ویژگی است. آنچه در این عرصه اهمیت دارد حرکت و فعالیت سیاسی بر مبنای اخلاق و فضائل اخلاقی است. سیاستمدار مسلمان و کسی که در جامعه اسلامی صاحب منصب است این اجازه را ندارد که از هر وسیله‌ای برای رسیدن به هدفش بهره ببرد. امام موسی صدر به زیبایی این مسئله را مطرح کرده و فرمودند: با ابزار غیر شرافتمندانه نمی‌توان به اهداف شرافتمندانه دست پیدا کرد. اگر هدف مسئول و سیاستمداری شرافتمندانه باشد ابزار و وسیله‌اش نیز باید شرافتمندانه باشد.
دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: به نظر می‌رسد این ویژگی از واجبات خصوصیات یک مسئول و خواص تراز انقلاب است. اینکه فضائل اخلاقی در درون و نهاد هر مسئولی در حکومت اسلامی جا افتاده باشد و آن شخص انسانی خودساخته از نظر اخلاقی باشد. به عنوان مثال صداقت یکی از مهمترین ویژگی‌های یک سیاستمدار مسلمان و تراز انقلاب اسلامی است. اگر یک سیاستمدار در جایی یک دروغ بگوید نه دروغ‌ها بلکه تنها یک دروغ بگوید باید او را از سیاست و مسئولیت سیاسی حذف و عزل کرد تا چه رسد به اینکه فرد مسئول تهمت بزند و یا خدای نکرده منافقانه عمل کند.
وی افزود: از دیگر فضائل اخلاقی که برای یک سیاستمدار مسلمان واجب است عدالت است. مسئول باید در محیط کاری خودش عدالت را رعایت کند. فردی که قرار است بخشی از سامانه اداره جامعه اسلامی باشد نمی‌تواند و نباید در قضایای گوناگون ناعادلانه رفتار کند. اگر این صفات در سیاستمداران نظام اسلامی وجود نداشته باشد آسیب‌های جبران ناپذیری به جامعه تحمیل خواهد شد.
لک زایی اضافه کرد: در نگاهی کلان‌تر یک مسئول و خواص تراز انقلاب باید دغدغه فرهنگی داشته و با حوزه فرهنگ آشنا باشد. سیاستمدار نظام اسلامی باید متدین به احکام و اعتقادات اسلامی باشد. اعتقادات اسلامی فضای خاصی را ایجاد می‌کند و در صدر آن نگاه توحیدی است که به فرد می‌بخشد. مسئول نظام اسلامی باید به احکام توجه داشته باشد. البته منظور از تدین این نیست که فرد در ظاهر یک سری مناسک را انجام بدهد و در معرض دید عمومی به انجام احکام تمسک بکند بلکه مقصود این است که فرد مسئول در عمق وجود و باطن خود عامل به احکام و متدین به دین باشد. به تعبیر دیگر فرد باید واجد ایمان باشد و در فضای زندگی اجتماعی و سیاسی خود احکام و اعتقادات دینی را مورد توجه قرار بدهد.
دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه حوزه فرهنگ حوزه گسترده‌ای است که بخشی از آن به دین و دیانت مربوط می‌شود، گفت: اما بخش دیگر آن اهتمام به مشارکت در امور فرهنگی، مطالعه کتاب و آشنایی با افکار و فضای فرهنگی جامعه است. به طور کلی یک سیاستمدار تراز انقلاب باید با ادبیات فرهنگی این مرز و بوم آشنایی داشته باشد. باید بتواند نگاه‌های محلی و بومی در استان‌های مختلف را درک کند و از نکات مثبت ادبیات فرهنگی کشور بهره گرفته و آنچه وجود دارد را تضعیف نکند بلکه به تقویت فرهنگ جامعه نیز اهتمام ورزد.
مسئول جامعه اسلامی باید یک زندگی معمولی داشته و امتیازات خاصی برای خود، بستگان و نزدیکانش قائل نباشد، مسئول متعهد باید مانع از سو استفاده و رانت‌خواری اطرافیان خود بشود تا منجر به بروز تبعیض در جامعه نشود
وی به دیگر ویژگی مسؤول تراز انقلاب اسلامی اشاره و بیان داشت: ویژگی دیگری که انتظار می‌رود یک مسئول و خواص تراز انقلاب اسلامی واجد آن باشد ساده زیستی است. ساده زیستی به معنای عدم تعلق به ذخایر دنیوی و مادیات است. مسئول جامعه اسلامی باید یک زندگی معمولی داشته و امتیازات خاصی برای خود، بستگان و نزدیکانش قائل نباشد. مسئول متعهد باید مانع از سو استفاده و رانت‌خواری اطرافیان خود بشود تا منجر به بروز تبعیض در جامعه نشود. مسئول انقلاب اسلامی در عین حال که باید بسط رفاه و آرامش اقتصادی در جامعه و مردم تلاش می‌کند خود مانند اکثر شهروندان زندگی معمولی و ساده‌ای داشته باشد.
لک زایی ادامه داد: مسئول جامعه اسلامی باید در بین مردم و با مردم زندگی کند. رفت و آمد، حرکات و سکنات و رفتار اقتصادی‌اش در جامعه نباید به گونه‌ای باشد که او را از جامعه ممتاز و جدا کند. بنابراین فرد مسئول باید از امتیازات، ویژه‌خواری‌ها و رانت‌های اقتصادی دوری کند. برخی از ویژگی‌هایی که برای مسئول تراز انقلاب بیان شد از شاملیتی برخوردار هستند که سایر بخش‌ها را نیز دربرمی‌گیرند. مانند ویژگی اخلاق مداری که در همه عرصه‌ها قابل تسری است. اخلاق‌مداری ویژگی است که در حوزه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیز جاری است و نباید مورد غفلت قرار بگیرد. ویژگی‌هایی که ذکر شد در عین حال که بسیار کلی اما وجود هر کدام به نحوی ضروری و الزامی است. مردم به خوبی قضاوت می‌کنند که هر کدام از خواص یا صاحبان مناصب سیاسی در شمار حافظان و عاملان یک زیست مومنانه، متعادل و تراز انقلاب اسلامی در جامعه هستند یا نه. به نظر می‌رسد قضاوت عمومی می‌تواند بسیار تعیین کننده باشد و باید مورد توجه قرار بگیرد.
دانشیار گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه اگر خواص فاقد این ویژگی‌ها باشند چه آسیب‌هایی به جامعه وارد می‌شود؟ خاطرنشان کرد: به طور قطع آسیب‌هایی که به جامعه وارد می‌شود به شدت زیاد خواهد بود. شاید بتوان گفت وضعیتی که امروز در بحث‌های اعتقادی و انحرافی که در زیست متدینانه مردم ایجاد شده نتیجه برخی سیاست‌های نادرست است. مسئولینی که مسیر صحیح و مومنانه را طی نمی‌کنند از هر جهت به زندگی مردم آسیب می‌رسانند. اگر مسئولین نظام اسلامی متعهدانه و مومنانه عمل نکنند به طور طبیعی فضای زیست اجتماعی دچار اختلال می‌شود.
وی با استناد به سخنان امام صدر گفت: امام موسی صدر در مباحث تفسیر قرآن‌شان راجع به رذائل اخلاقی می‌فرمایند: به رذائل اخلاقی مانند غیبت، تهمت، دورویی و نفاق نباید نگاهی فردی داشت، اینها رذائلی است که اگر در یک جامعه به وجود بیاید باعث فروپاشی آن جامعه می‌شود. وقتی سیاست اشتباهی توسط مسئولی اتخاذ شده و سال‌ها بر آن تاکید و تکیه می‌شود، انحرافات را تشدید می‌کند و مشکلات و آسیب‌های متعددی را در پی خواهد داشت.
لک زایی در پایان اظهار داشت: بحث پیرامون ویژگی‌های خواص تراز انقلاب اسلامی بحث بسیار مهمی است. تأمل و تاکید در این موضوعات و توجه دادن به آن می‌تواند بسیار راهگشا باشد. ممکن است مردم با بسیاری از مشکلات کنار بیایند اما با تبعیض و ویژه‌خواری مسئولین هیچ گاه کنار نخواهند آمد. بنابراین مردمی بودن مسئولین، مدیران، کارگزاران و صاحب منصبان نظام اسلامی یکی از مهمترین ویژگی‌های خواص تراز انقلاب اسلامی است. در کنار مردم بودن فضا را تلطیف کرده و شکاف ایجاد شده بین دولت و مردم را کاهش می‌دهد.