خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: ایالات متحده آمریکا همواره در سیاست خارجی، خود را مدافع و مروّج حقوق بشر نشان می‌دهد. در عین حال اقدامات این کشور در نقاط مختلف جهان از جمله لشکرکشی به افغانستان و عراق و اعمال تحریم‌ها گسترده علیه کشورهای مخالف موجب نقض گسترده حقوق بشر و در مواردی ارتکاب جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت شده است.
دفاع از حقوق در کلام و نقض گسترده آن در عمل باعث شده است که حقوق بشر به ابزاری در خدمت منافع ملی ایالات متحده آمریکا تبدیل شود. بررسی اقدامات این کشور هم در سطح سیاست خارجی و هم در حوزه سیاست داخلی نیز نشان می‌دهد نگاه ایالات متحده نسبت به حقوق بیشتر یک نگاه ابزاری است. در این یادداشت تلاش خواهد شد به این سوال پاسخ داده شود که «حقوق بشر چگونه به ابزاری در خدمت منافع ملی ایالات متحده آمریکا تبدیل شده است؟»
حقوق بشر و سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا
حقوق بشر چه جایگاهی در منظومه سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا دارد؟ برای پاسخ به این سوال باید گفت که ایالات متحده آمریکا از جمله معدود کشورهایی است که سیاست خارجی ایدئولوژیک دارد. با این تفاوت که در بسیاری از موارد مانند حمایت از حقوق بشر، ترویج دمکراسی و گسترش صلح، سیاست خارجی ایدئولوژیک بعنوان یک ابزار برای تأمین منافع ملی ایالات متحده آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بعنوان مثال ایالات متحده آمریکا حمله نظامی گسترده به افغانستان و اشغال طولانی مدت این کشور را با بهانه ترویج دمکراسی در این کشور توجیه می‌کرد. اما با گذشت بیش از دو دهه از اشغال این کشور و خروج فرارگونه از آن در سال گذشته نشان می‌دهد عبارات و الفاظی مانند ترویج دمکراسی تنها لایه‌ای تزئینی در سیاست خارجی این کشور برای توجیه سیاستهای جاه طلبانه است.
حقوق بشر نیز در سیاست خارجی ایالات متحده طی دهه‌های گذشته بیشتر ابزاری برای فشار بر کشورهای مخالف و رقیب بوده است. در طی جنگ سرد «حقوق بشر» ابزاری کارآمد در دستان ایالات متحده بود تا به وسیله آن پرده آهنین شوروی را نفوذ پذیر کند و مهمترین رقیب آمریکا را در موضع انفعال قرار می‌داد. در مقاطع بعدی تاریخی نیز استفاده ایالات متحده آمریکا از حقوق بشر ابزاری بوده است. در حالی که مقامات آمریکایی در مواضع و اظهارات، خود را مدافع ارزش‌های حقوق بشری نشان می‌دهند در عمل نه تنها روابط نزدیک و تنگاتنگی با کشورهای ناقض حقوق بشر برقرار می‌کنند بلکه خود نیز ابایی از نقض حقوق بشر ندارند.
وضعیت حقوق بشر در داخل ایالات متحده آمریکا
علی رغم تمام تلاش‌هایی که ایالات متحده برای ساختن ظاهر مدافع حقوق بشر از خود انجام می‌دهد، موارد متعددی از نقض حقوق بشر در داخل ایالات متحده آمریکا وجود دارد. «نژاد پرستی» اصلی ترین و مهمترین رویکرد ناقض حقوق بشری است که در سطوح متعدد حاکمیتی و اجتماعی ایالات متحده آمریکا وجود دارد. نقض گسترده حقوق رنگین پوستان در ایالات متحده موضوعی است که طی سالهای اخیر به اشکال مختلف خود را نمایان کرده است. جدای از برخوردهای اجتماعی، رفتار پلیس این کشور با رنگین پوستان فجایعی را رقم زده است که علاوه بر داخل ایالات متحده موجب بهت و حیرت جهان نیز شده است.
نحوه برخورد ایالات متحده آمریکا با مهاجرین یکی دیگر از محورهایی است که موجب انتقادات حقوق بشری می‌شود. تصویب قانون «در مکزیک بمان» در زمان دونالد ترامپ جداسازی هزاران کودک مهاجر از والدین آنها در مرزهای ورودی ایالات متحده را در پی داشته است. موارد متعدد دیگری نیز از نقض گسترده حقوق بشر در سطح داخلی ایالات متحده آمریکا وجود دارد که شامل شکنجه زندانیان، استفاده ابزاری از زنان و کودکان و غیره می‌شود.
کارکردهای ابزاری «دفاع از حقوق بشر»
نقش حقوق بشر در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا بصورت کلی «ابزاری» است. اما این ابزار با اهداف و انگیزه‌های متفاوت به تناسب در مقاطع زمانی و مکانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عبارتی دیگر حقوق بشر کارکردهای متفاوت و متعددی در سیاست خارجی ایالات متحده دارد. مهمترین این کارکردها عبارتند از:
۱. دیپلماسی عمومی
شاید مهمترین انگیزه ایالات متحده آمریکا از اینکه خود را مدافع ارزش‌های حقوق بشری نشان دهد، پیشبرد دیپلماسی عمومی و تقویت قدرت نرم این کشور است. البته در عمل ایالات متحده همواره منتقد نقض حقوق بشر توسط کشورهای رقیب و مخالف خود بوده است و تقریباً اقدام جدی از این کشور در رابطه با نقض حقوق بشر توسط کشورهایی مانند عربستان سعودی مشاهده نشده است. به هر حال دفاع ظاهری از حقوق بشر به ایالات متحده اجازه می‌دهد، ظاهری موجه از خود و سیاست‌هایی که پیگیری می‌کند نزد افکار عمومی ارائه کند.
نقش رسانه‌های تحت امر ایالات متحده در این میان برجسته و مهم است. به عبارتی دیگر ایالات متحده به کمک ابزار رسانه خود را یگانه مدافع و منجی حقوق بشر در جهان معرفی می‌کند و تلاش می‌کنند که این فرایند در نهایت موجب تحکیم پایه‌های سلطه آمریکایی بر جهان شود.
۲. توجیه سیاستهای جاه طلبانه
یکی از کارکردهای مهم استفاده ابزاری از حقوق بشر در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا، توجیه سیاست‌هایی است که این کشور در نقاط مختلف جهان دنبال می‌کند. اقداماتی که ایالات متحده علیه کشورهای رقیب و مخالف خود انجام می‌دهد در غالب موارد حاوی یک بخش مرتبط با دفاع از حقوق بشر است. بعنوان نمونه تحریم‌هایی که ایالات متحده علیه ایران وضع کرده و موجب نقض گسترده حقوق اساسی مردم می‌شود در مواضع مقامات آمریکایی با هدف دفاع از حقوق بشر در داخل ایران توجیه می‌شوند.
در برهه‌ای که ایالات متحده به افغانستان و عراق حمله نظامی کرد نیز حقوق بشر بعنوان بخشی از توجیهات ارائه شده مورد استفاده قرار می‌گرفت. این در حالی است که ایالات متحده کارنامه سیاهی در زمینه رعایت موازین حقوق بشر دارد که شامل تحریم، ترور، حمله نظامی، شکنجه زندانیان، نژادپرستی و غیره می‌شود.
۳. فشار بر کشورهای رقیب و مخالف
ایالات متحده آمریکا در مقاطع مختلف تاریخی از ابزار حقوق بشر علیه کشورهای رقیب و مخالف خود استفاده کرده است. همانگونه که اشاره شد تقریباً تمام مواردی که ایالات متحده آمریکا یک کشور یا دولت را به دلیل نقض حقوق بشر مورد انتقاد قرار داده در مورد کشورهای رقیب و مخالف بوده است. در این رابطه چین، روسیه و ایران مورد بیشترین انتقادات از سوی ایالات متحده آمریکا بوده اند. این در حالی است که دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا تقریباً واکنش جدی نسبت به قتل «جمال خاشقچی» روزنامه نگار عربستانی در کنسولگری عربستان سعودی در ترکیه نشان نداد.
جو بایدن نیز اخیراً علی رغم مواضعی که اتخاذ کرده بود بدون در نظر گرفتن نقش حاکمان سعودی در قتل روزنامه نگار عربستانی برای سفر به این کشور برنامه ریزی کرده است. انتقادات حقوق بشری باعث می‌شود رقبا و مخالفین ایالات متحده آمریکا در سطح بین المللی به انفعال کشیده شده و نهایتاً مغلوب شوند. آنگونه که در مورد شوروی اتفاق افتاد.
بعنوان جمع بندی، علاوه بر اینکه ایالات متحده آمریکا در زمینه رعایت حقوق بشر کارنامه قابل قبولی ندارد، در سیاست خارجی به روش‌های مختلف از حقوق بشر استفاده ابزاری می‌کند. اتخاذ ظاهر مدافع حقوق بشر به ایالات متحده اجازه می‌دهد دیپلماسی عمومی مطلوب خود را دنبال کند. همچنین دفاع از حقوق بشر زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا ایالات متحده سیاستهای جاه طلبانه خود را که در نقاط مختلف جهان دنبال می‌کند توجیه کند. نهایتاً اتهام نقض حقوق بشر ابزاری است که علیه رقبا و مخالفین ایالات متحده استفاده می‌شود و آنها را در موقعیت ضعف و انفعال قرار می‌دهد.
*سالار نامدار وندایی: کارشناس مسائل اروپا و آمریکا