خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه- فاطمه کهربائی: امروز ۱۵ ذی الحجة سالروز میلاد با سعادت امام هادی علیه السلام است. زندگی چهل ساله حضرت امام هادی علیه السّلام را به لحاظ موضع‌گیری‌ها و اعمال آن حضرت، همچنین به لحاظ شرایطی که آن حضرت را احاطه کرده بود می‌توان به مراحل متعدّد و مختلفی تقسیم نمود.اوّلین مرحله از زندگانی امام هادی علیه السّلام در فاصله زمانی‌ای که آن حضرت در سایه‌سار امامت پدر بزرگوار خود حضرت امام جواد علیه السّلام به سر آورده است، یعنی فاصله‌ای میان سال‌های ۲۱۲ تا ۲۲۰ قمری رخ می‌نماید. مرحله‌ای که حدّاکثر تقریباً هشت سال به طول انجامیده است. در این مرحله امام هادی علیه السّلام با خلفایی همچون مأمون و معتصم عبّاسی هم‌زمان بوده است.
امّا مرحله دوّم از زندگانی پربرکت حضرت امام هادی علیه السّلام در مدت زمانی میان در دست گرفتن منصب امامت از سوی ایشان در پایان سال ۲۲۰ قمری تا هنگام وفات و شهادت آن بزرگوار در سال ۲۵۴ قمری که مدّت زمانی نزدیک به سی و چهار سال می‌باشد به وقوع پیوسته است. امام هادی علیه السّلام در این قسمت دوّم با شش تن از پادشاهان یا خلفای بنی عبّاس هم‌عصر بوده است.
زیارت جامعه کبیره میراث گران بهای امام هادی (ع)
زیارت جامعه کبیره میراث گران بهای امام هادی (ع)، در توصیف جایگاه امامت در تشیع و اعتقادات شیعه نسبت به ائمه، گنجینه‌ای از آموزه‌های ائمه اطهار (ع) برای شیعه است. مسئله امام‌شناسی یکی از آن معارف ناب است که هر کس توان رسیدن به آن را بدون راهنمای امام‌شناس ندارد و از آنجایی که شناخت امام یکی از مسلمات و ضروریات اسلام است، اگر مسلمانی، بدون شناخت امام از دنیا برود همانند مردمان عصر جاهلیت از دنیا رفته است. خداوند این مقام رفیع و بلند را به عده‌ای انگشت‌شمار که تعداد آنها از دوازده نفر فراتر نمی‌رود، اختصاص داده و پیامبر اعظم (ص) ضمن ده‌ها روایت به نام مبارکشان اشاره کرده و برخی از معصومان (علیهم‌السّلام) همانند امام علی بن موسی الرضا (ع) امام هادی (ع) به گوشه‌ای از اوصاف آنها پرداخته‌اند.
زیارت جامعه کبیره که دارای مضامین بسیار عالی است و از زبان امام هادی (ع) و در پاسخ به خواسته‌ی یکی از ارادتمندان اهل بیت علیهم السلام صادر شده، اگرچه به شیوه خطابی و گفتاری است؛ اما در حقیقت بیانگر مقام والای امامت است که از طرف امام معصوم (ع) بیان گردیده است. این زیارت عارفانه که انشا و گفتار امام هادی (ع) نسبت به سایر امامان (ع) است از زیبایی‌های خاصی برخوردار می‌باشد.
به همین بهانه برای بررسی محورهای فوق، گفت‌وگویی با حجت الاسلام علی ذوعلم، رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی داشته‌ایم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت الاسلام علی ذوعلم در گفتگو با مهر بیان داشت: زیارت جامعه ترسیم کننده نگاهی است که ما به ائمه معصومین باید داشته باشیم؛ هم از بعد نگرشی و معرفتی و هم از بعد باور و اعتقاد و هم از بعد رفتار و عمل. امام هادی علیه السلام در این زیارت یک زمینه بسیار جذاب و جامع و عمیقی را برای تعمیق پیوند امت و امام فراهم کرده‌اند. در حقیقت زیارت جامعه شأن و رسالت خلیفه خدا یعنی ائمه معصومین را تبیین می‌کند و پیمان یک فرد شیعه واقعی با ائمه معصومین است که در ذیل اعتقاد ناب توحیدی، رسالت فردی و اجتماعی فرد زائر را مشخص می‌کند.
وی افزود: نهاد زیارت به این معنا است که ما بتوانیم هویت و شاکله خودمان را در پرتو ارتباط با ائمه معصومین ارتقا بدهیم و از یک سطح نازل دنیا گرایی محض و سرگرمی‌هایی که برای ما فراهم است به یک سطح استعلایی و رشد یافته ولایت الهی نزدیک کنیم. ولایت ائمه معصومین در واقع در طول ولایت خداوند متعال قرار دارد و به همین جهت معرفت ائمه معصومین و معرفت پیامبر اکرم (ص) در رأس همه اینها در ذیل معرفت خدای متعال شکل می‌گیرد. در زیارت جامعه کبیره هم روی این مطلب بسیار تاکید می‌شود که ائمه معصومین برترین اخلاص نسبت به توحید الهی را دارند و بندگان برگزیده‌ای هستند که ذوب در عبودیت خدای متعال شده‌اند و یک فردی که آن زیارت را می‌خواند در هر مزاری که باشد با یک پیمان و عهدی که با ائمه معصومین می‌بندد خودش را در این مسیر قرار می‌دهد.
زیارت جامعه شأن و رسالت خلیفه خدا یعنی ائمه معصومین را تبیین می‌کند و پیمان یک فرد شیعه واقعی با ائمه معصومین است که در ذیل اعتقاد ناب توحیدی، رسالت فردی و اجتماعی فرد زائر را مشخص می‌کند
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطر نشان کرد: در این زیارت رسالت ائمه معصومین هم بیان شده است. در حقیقت یک ضلع زیارت جامعه کبیره، بیان شخصیت و شأن ائمه معصومین است که چگونه خودشان را تربیت کرده بودند. چگونه در مسیر خدای متعال قرار داشتند. بر اساس آن استحکام معرفتی و اخلاقی و اعتقادی عمیقی که در سطح عصمت از آن برخوردار بودند رسالت اجتماعی خودشان را هم در همین عرصه تعریف می‌کردند. اینکه ائمه معصومین در جامعه نماز را اقامه می‌کردند یا امر به معروف می‌کردند، نهی از منکر می‌کردند، در راه خدا آنچنان که شایسته جهاد در راه خدا است مجاهدت می‌کردند و واجبات خدای متعال و حدود الهی را برای مردم تبیین می‌کردند و سنت و روش خدا را به پا می‌داشتند در همین مسیر هم رنج‌ها دیدند و به شهادت رسیدند.
رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تصریح کرد: در ادامه نقش اجتماعی که ائمه معصومین دارند باید این عهد و پیمان بسته بشود که خب حالا من هم همراه شما هستم إِنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ که در زیارت جامعه کبیره است، همچنین اینکه ائمه معصومین در واقع تربیت کننده و سیاست مدار جامعه بشری هستند و اینها تکیه گاه نیکان اند و کسانی هستند که در صدد اصلاح جامعه و به دنبال اقامه عدالت هستند. ستون‌های معنوی و اجتماعی جامعه انسان‌ها هستند. اینها مضامینی است که در زیارت جامعه مطرح شده است.
حجت الاسلام ذوعلم اضافه کرد: شاید بیش از ۲۰۰ عنوان و کلید واژه در این زیارت وجود دارد که یک منبع معرفتی جامع و عمیق است. اگر عنوان جامعه بر این زیارت نهاده شده است یعنی همه ابعادی که در شناخت یک معصوم بلند پایه به آن نیاز داریم، همه آنچه که ما در اصلاح جامعه به آن نیاز داریم، خطوط کلی نقش ائمه معصومین در هدایت و راهبری جامعه در این زیارت آمده است و مهم‌تر از آن، نقشی که فرد فرد ما برای اصلاح جامعه به عنوان تبعیت از ائمه معصومین داریم در این زیارت قرار دارد و یک برداشت ذوقی هم که می‌شود داشت این است که اگر در ادبیات عرب به دانشگاه می‌گویند جامعه واقعاً زیارت جامعه یک دانشگاه جامع برای تربیت ما در طول زمان است هرچند که متأسفانه غالباً در زیارت ائمه معصومین اگر زیارت جامعه هم می‌خوانیم صرفاً به نیت ثواب بردن و اجر معنوی است در حالی که این تقلیل جایگاه زیارت است. فلسفه زیارت این است که بتواند اصول اساسی هویت توحیدی را برای ما بازخوانی کند و در جهت تعالی و پیشرفت معنوی ما در بعد فردی و همچنین در بعد اجتماعی مؤثر واقع شود و زیارت جامعه کبیره این ظرفیت بسیار عمیق را دارد کما اینکه در مدیریت جامعه بعضی از بزرگان آثاری نوشته‌اند هم علمای گذشته هم از اندیشمندان و اساتیدی که ما از آنها فیض بردیم و شاگردی کردیم ولی آنها اعتراف دارند به اینکه آنچه که نوشته‌اند حق مدیریت جامعه را ادا نکرده است.
وی در پایان گفت: نکته اصلی این است که هر فردی خودش باید با تأمل و یک نوع ژرف نگری نسبت به نظام زیارت، خودش را به آن نزدیک کند. تنها خواندن ترجمه زیارت یا خواندن کتاب‌هایی که در شرح زیارت جامعه کبیره است کافی نیست. در حقیقت زیارت کردن عمل به یک فعل است. نه یک امر نظری و یک امر ذهنی و با همین نگاه باید به زیارت جامعه کبیره نگریست. زیارت جامعه کبیره یک نقش عینی و تکوینی در تربیت و اصلاح انسان‌ها دارد به شرط اینکه به حجاب‌ها و موانع و کوته بینی‌ها و خودخواهی‌ها و آنچه که مانع یک اتصال عمیق با امام معصوم می‌شود را داشت را ما کاهش دهیم برای اینکه آن ارتباط تقویت بشود. همان طور که در خود قرآن کریم در آیات قرآن است که لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ. نمی‌تواند کسی حقیقت قرآن را درک کند مگر اینکه به یک طهارت باطنی و معنوی رسیده باشد. به هر مقدار که این طهارت عمیق‌تر باشد این درک ارتقا پیدا می‌کند. هر مقدار که این درک عمیق‌تر شود به طهارت کمک خواهد کرد. در امتداد قرآن کریم ائمه معصومین که آنها قرآن ناطق هستند همین طور است. یعنی ما ارتباط مان با ائمه معصومین در اثر آن معرفتی که زیارت جامعه به ما عنایت می‌کند باید بتوانیم به آن طهارت عمیق بیشتر برسیم و إن شاءالله بهره برداری کنیم.