خبرگزاری مهر-گروه بین الملل: حملات ترکیه به شمال عراق به موضوعی عادی برای ساکنان مناطق شمالی این کشور و عراقی‌ها تبدیل شده است و با وجود اعتراض‌های متوالی عراقی‌ها، آنکارا به حملات خود به بهانه هدف قرار دادن پ ک ک ادامه داده است؛ اما حمله روز چهارشنبه با حملات قبلی متفاوت بود.
حمله خونبار روز چهارشنبه به مرکز گردشگری «په رخ» زاخو در دهوک اقلیم کردستان با ۹ کشته و بیش از ۳۰ زخمی (عمدتاً زن و کودک) آنقدر نگران کننده شد و واکنش‌های خشم آلود در پی داشت که ترکیه را ناچار به انکار حمله و انداختن آن به گردن پ.ک. ک کرد؛ گروهی که سال‌هاست ارتش ترکیه به بهانه تعقیب و سرکوب عناصر آن در شمال عراق جولان می‌دهد و پایگاه می‌سازد.
این حمله علاوه بر اعتراضات گسترده مردمی در داخل عراق و واکنش شخصیت‌های این کشور، با محکومیت جهانی هم روبرو شد.
اعتراضات گسترده مردم عراق
معترضین در نجف و موصل، در برابر ساختمان کنسولگری و اداره ویزای ترکیه تجمع کرده و علیه اردوغان شعار دادند. همچنین تجمع اعتراض آمیز مردم عراق در برابر سفارت ترکیه در بغداد، موجب آن شد که یکی از کارمندان سفارتخانه ترکیه، پرچم کشورش را پایین بیاورد تا مردم را آرام کند. اما در تصاویر دیگری، به آتش کشیده شدن پرچم ترکیه در دست معترضین مشاهده می‌شود.
قیس الخزعلی دبیر کل جنبش عصائب اهل الحق عراق با انتقاد از موضع دولت عراق در برابر حمله اخیر ترکیه، آن را ضعیف توصیف و تاکید کرد این موضع گیری متناسب با حرمت خون عراقی‌ها نیست.
الخزعلی هنگام حضور در مجلس ختم یکی از جانباختگان کشتار حمله ترکیه به دهوک، افزود: گروه‌های مقاومت برای اجرای تصمیم ملت و پارلمان عراق، آماده هستند. موضع پارلمان و گروه‌های مقاومت متناسب با این ماجرا خواهد بود.
وی خاطر نشان کرد: نیروهای ترکیه‌ای اگر به مسئولیت خودشان اعتراف و عذرخواهی نکنند و مسئولیت را برعهده نگیرند، هزینه خون‌های بیگناه ریخته شده را پس خواهند داد.
مقتدی صدر
مقتدی صدر، رهبر جریان صدر عراق اعلام کرد: «ترکیه بر میزان وقاحت خود افزوده است. به این دلیل که گمان می‌کند عراق توانایی پاسخگویی ندارد و تنها به صدور بیانیه از سوی وزارت امور خارجه کفایت می‌کند.»
مقتدی صدر، ۴ پیشنهاد را برای تنبیه ترکیه مطرح کرد: «نخست: سطح نمایندگی و ارتباط دیپلماتیک با ترکیه کاسته شود. دوم: فرودگاه‌ها و گذرگاه‌های زمینی میان عراق و ترکیه مسدود شوند. سوم: به صورت رسمی شکایتی به سازمان ملل ارائه شود. چهارم: توافق امنیتی با ترکیه لغو شود. ترکیه، در صورت وجود تهدید در نزدیکی مرزهایش، به دولت عراق خبر دهد و کمک بخواهد. چراکه حمله به استان‌های شمال کشور و اقلیم کردستان از سوی داخل و خارج دیگر قابل تحمل نیست.»
سید عمار حکیم
سید عمار حکیم رهبر جریان حکمت ملی عراق در پیامی، حمله ترکیه استان شدیداً محکوم کرد و نوشت: «این اقدامات غیر قابل قبول و تکرار حملات به شهرها و روستاهای عراق نقض حاکمیت ارضی عراق است و اقدام قاطع دولت عراق در محکومیت و پیش گرفتن مسیرهای دیپلماتیک برای جلوگیری از تکرار آنها را ایجاب می‌کند.»
هادی العامری
هادی العامری، رئیس ائتلاف فتح عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد: «این فاجعه تنها یک حلقه از زنجیره حملات مستمر ترکیه به خاک عراق بود. ما نباید همانند گذشته، در برابر این رفتار خصمانه و رو به گسترش تنها به محکومیت این جنایت بسنده کنیم. باید موضعگیری ملی را برای حمایت از حاکمیت کشور و حفاظت از جان مردم در پیش بگیریم. لازم است دولت عراق مرزهای خود با ترکیه را فوراً مسدود کرده و فعالیت شرکت‌های ترکیه‌ای را در عراق لغو کند. هر کسی که در برابر این جنایت شنیع سکوت کرده و یا آن را نادیده بگیرد و برای توجیه آن تلاش کند، شریک متجاوزان و قاتلان بوده و در حال خیانت به کشور و مردمش است.»
رئیس اقلیم کردستان عراق
نیچیروان بارزانی رئیس اقلیم کردستان بارزانی در پیام رسمی خود اعلام کرد: «بمباران مکرر مناطق ما و ادامه درگیری ارتش ترکیه و پ.ک. ک در مرزها کاملاً مردود و غیرقابل قبول بوده و امنیت و ثبات اقلیم کردستان و مرزهای بین المللی عراق را مخدوش کرده و صدها روستا را در این منطقه تخلیه کرده است. ارتش ترکیه و پ.ک. ک باید جنگ را متوقف کنند و دیگر باعث کشتار و ویرانی در مناطق مرزی نشوند و یقه مردم اقلیم کردستان را رها کنند.»
برهم صالح رئیس جمهور عراق
«حمله به دهوک توسط ترکیه که منجر به کشته و زخمی شدن تعدادی از فرزندان ما شد محکوم و غیرقابل قبول است. این اقدامات، نقض حاکمیت کشور و تهدیدی برای امنیت ملی عراق است و تکرار آن با وجود هشدارهای قبلی کاملاً غیرقابل قبول است. این گونه اقدامات مغایر با قوانین بین المللی و قواعد حسن همجواری باید هر چه زودتر متوقف شود.»
مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق
نخست وزیر عراق که فرماندهی نیروهای مسلح عراق را بر عهده دارد، در بیانیه‌ای اعلام کرد: ترکیه با هدف قرار دادن یکی از مناطقی گردشگری در استان دهوک، مجدداً زندگی و امنیت شهروندان عراقی را مورد تجاوز قرار داده است. این حمله ترکیه ثابت کرده که طرف ترکیه‌ای به درخواست‌های مستمر عراق برای توقف حملات نظامی علیه اراضی و شهروندان این کشور توجهی نکرده است. عراق حق پاسخگویی به این تجاوزات را برای خود محفوظ نگه می‌دارد و هرگونه اقدام لازم برای حمایت از ملت عراق و متحمل کردن تبعات حملات مداوم به طرف متجاوز را انجام خواهد داد.»
واکنش نظامی
همچنین در کنار واکنش‌های سیاسی، رسانه‌های عراقی از واکنش نظامی خبر دادند و اینکه پایگاه زلیکان ترکیه با چندین راکت هدف قرار گرفته است.
عراقی‌ها به دنبال رهایی از وضعیت بغرنج
حضور نظامی ترکیه در اراضی شمال عراق و استقرار نیروهای آن در پایگاه نظامی «زلیکان» به مصداقی از اشغالگری و تصرف خاک برای جامعه عراق تبدیل شده است؛ جامعه‌ای که در سالیان گذشته، تجربه تلخی از اشغالگری داشته و در آرمان ملی خود، رهایی از این وضعیت را جستجو می‌کند.
عراق مدت‌هاست که با مسئله تجاوز سرزمینی و حملات هوایی ترکیه روبه‌روست. تداوم حملات نظامیان ترکیه به بهانه مبارزه با گروه‌های تروریستی در مرزهای شمالی عراق، این کشور را ناامن کرده و موجب اعتراضات ملی شده است. جریان‌های سیاسی و شخصیت‌های برجسته عراقی علاوه بر اهداف نظامی، اهدافی سیاسی و اقتصادی را نیز برای این سیاست‌های خصمانه ترکیه متصورند.
راهبرد پایگاه سازی آنکارا در اراضی شمال عراق
راهبرد پایگاه‌سازی آنکارا در اراضی شمال عراق تا جایی پیشرفت کرده که دهها پایگاه و مقر نظامی کوچک و بزرگ در شمال عراق احداث کرده است. حملات راکتی به پایگاه «زلیکان» متعلق به نظامیان ترکیه در استان موصل، بارزترین نمونه اعتراض و خشم عراقی‌ها نسبت به تجاوزات سرزمینی آنکاراست که تداوم خواهند داشت. عراق شکایت رسمی خود از ترکیه را به سازمان ملل ارائه داده اما راهبردهای ائتلاف و اتحاد آنکارا در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی امیدها برای رسیدگی منصفانه شورای امنیت به این پرونده را کاهش داده است.
تاریخچه ورود ارتش ترکیه به شمال عراق
تاریخچه ورود ارتش ترکیه به شمال عراق به سال ۱۹۸۲ و توافق بین این دو کشور برمی‌گردد. طبق این توافق به ترکیه اجازه داده شده است تا عمق ۲۰ کیلومتری وارد شمال عراق شود. بعد از این توافق در سال‌های ۱۹۹۲، ۱۹۹۵، ۱۹۹۶ و ۱۹۹۷ ارتش ترکیه چندین بار مرزهای شمال عراق را پشت سر گذاشت.
هاوکار الجاف کارشناس امنیتی کُرد با اشاره به حضور گسترده نظامی ترکیه در اقلیم کردستان عراق، به المعلومه تاکید کرد: ارتش ترکیه ۵۰ پایگاه مختلف نظامی در مناطق اقلیم دارد که ۲۱ پایگاه از آنها، پایگاه‌های اصلی محسوب می‌شوند.
وی با اشاره به حضور دستکم ۱۰ هزار نظامی ترکیه در اراضی عراق، افزود:: این ۵۰ پایگاه نظامی در منطقه مابین دو شهر دهوک و اربیل در نوار مرزی اقلیم کردستان عراق قرار دارند. همچنین ارتش ترکیه دهها مرکز اطلاعاتی و جاسوسی در داخل اقلیم کردستان عراق ایجاد کرده که فعالیت‌های آنها در پوشش نمایندگان جامعه مدنی و یا شرکت‌های تجاری انجام می‌شود. بزرگترین پایگاه نظامی ارتش ترکیه در اقلیم کردستان عراق در منطقه کانی ماسی در استان دهوک قرار دارد. پس از این پایگاه، پایگاه بزرگ دیگری در منطقه سیدکان در استان اربیل قرار دارد.
همچنین یک منبع نظامی عراقی در این باره به الحره گفت که برخی از این پایگاه‌ها در عمق ۸۰ و ۴۰ کیلومتری در استان نینوی و شمال موصل دایر شده‌اند.
آنکارا در عراق به دنبال چیست؟
واضح و مبرهن است که ترکیه مایل است که از همه برگه‌های خود در منطقه استفاده کند تا در روند تحولات منطقه دست بالا را داشته باشد. ترکیه از مشکلات سیاسی عراقی آگاه است و همین علم و آگاهی است.
از نگاه تحلیلگران و ناظران امور، بخشی از نگرانی‌های ترکیه از برپایی منطقه کردنشین از سلیمانیه تا اسکندرون و اربیل و نوار کردی در سوریه در جنوب این کشور با سوریه است و بخشی نیز به تمایلات ارث خواهی و اینکه موصل متعلق به ترکیه است مربوط می‌شود.
اقدامات عراق در برابر حملات ترکیه جدی می‌شود
از وزارت خارجه تا پارلمان، گروه‌های مقاومت و مقام‌های اقلیم کردستان؛ عراق در حال آماده شدن برای تقابل با حملات مکرر ترکیه به خاک خود است.
پس از ماه‌ها حملات مکرر ترکیه به شمال عراق از اقلیم کردستان (عمدتاً دهوک) تا استان نینوا (به ویژه سنجار)، با هدف اعلامی سرکوب عناصر حزب کارگران اقلیم کردستان (پ ک ک) و در چارچوب عملیات موسوم به «قفل پنجه» حالا نشانه‌ها و واکنش‌های عراقی‌ها از تشدید موضع گیری ها علیه اقدامات ترکیه حکایت دارد؛ اقداماتی که گفته می‌شود، عمق ۳۰۰ کیلومتری داخل عراق را نشانه رفته و در راستای آن، دهها پایگاه ترکیه‌ای نیز در داخل خاک عراق تأسیس شده است.
عراقی‌ها باید چه کنند؟
-همه توافق‌های منعقد شده میان عراق و ترکیه از سوی پارلمان مورد بازنگری قرار گیرد.
-واکنش مردمی و تشدید آن
-باید حامیان حضور نظامیان ترکیه در عراق و کسانی که حضور این نیروها را برای مبارزه با پ ک ک ضروری می‌دانند، مورد بازخواست قرار گیرند. باید این افراد خائن به عراق معرفی شوند و مجازات سختی همانند اعدام به اتهام همکاری با دشمن در زمان جنگ برای آنها در نظر گرفته شود.
-باید از اهرم فشار اقتصادی در این زمینه استفاده شود و کالاهای ترکیه در عراق تحریم شود.
گزینه‌های بین المللی
در ابتدا هر وضعیتی که صلح جهانی را به مخاطره بیندازد باید از طرق مسالمت‌آمیز (مذاکره، میانجی‌گری، سازش، داوری، رسیدگی قضائی)، حل و فصل گردد. عراق با جسارت تمام باید این موضوع را دنبال کند و همانند موارد قبل صرفاً یک دادخواست و شکوائیه ضعیف نباشد.
از سویی آمریکا باید به مسئولیت خود مطابق توافقنامه همکاری استراتژیک و توافقنامه امنیتی میان عراق و آمریکا عمل کند. به ویژه که موضوع مخاطرات امنیتی مطرح است. اگر طبق توافقنامه‌های میان عراق و آمریکا، تهدیدی متوجه بغداد شود که حاکمیت، استقلال سیاسی، وحدت و تمامیت اراضی، آب‌ها و حریم هوایی عراق را در معرض خطر قرار دهد و تهدیدی متوجه نهادها و مؤسسات منتخب آن شود، بنا به درخواست دولت عراق، آمریکا اقدمات لازم شامل دیپلماتیک، اقتصادی، نظامی و یا هر اقدام دیگری برای بازدارندگی در برابر این تهدید باید انجام دهد.
موانع پایان دادن به حضور نظامی ترکیه در اقلیم کردستان عراق چیست؟
وابستگی شدید اقتصادی دولت اقلیم کردستان به ترکیه به ویژه در مورد صدور نفت از طریق خاک این کشور، بی ثباتی سیاسی در عراق و وجود اختلاف میان اکراد عراقی، و نیز همسویی برخی سیاستمداران سُنی با ترکیه از جمله موارد ممانعت از شکل گیری جبهه واحد در برابر دخالت‌های نظامی ترکیه در شمال عراق هستند.
اهداف سیاسی آنکارا از حمله به «زاخو»
جان دوندار روزنامه نگار افشاگر ترکیه، در تحلیل کشتار زاخو، هدف رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از این حمله را پرت کردن حواس‌ها از مشکلات داخلی و همراه کردن احساسات ملی گرایانه احزاب اپوزیسیون با خود توصیف کرد.
وی در تحلیل خود نوشت: «هدف اردوغان پرت کردن حواس‌ها از موضوع مشکلات داخلی ترکیه بود. اردوغان همچنین می‌خواست با یک حمله خارجی احساسات ملی گرایانه احزاب اپوزیسیون ترکیه را با خود همراه کند که به نظر می‌رسد دراین زمینه نیز موفق شد. به دلیل مخالفت مسکو، واشنگتن و تهران با حمله به سوریه، [اردوغان] نمی‌توانست به این کشور حمله کند. در دریای اژه نیز ناتو را در مقابل خود می‌یافت. ولی احتمالاً با عراق مشکلی پیش نمی‌آمد. بنابراین به زاخو حمله کرد.»
این روزنامه نگار منتقد به تکذیب نه چندان قاطع مولود چاوش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز پرداخت و گفت: «پس از واکنش کشورهای مختلف به این موضوع و محکوم شدن ترکیه از سوی اغلب آنها، چاووش اوغلو توپ را در زمین وزارت دفاع انداخت و گفت: بنابر گزارش نیروهای مسلح ما غیر نظامیان را هدف قرار نمی‌دهیم. پس از این همHPG شاخه نظامی PKK در بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهایش در آن منطقه حضور ندارند و در آن منطقه تنها تپه‌های تحت کنترل پایگاه‌های نظامی ارتش ترکیه وجود دارد.
دوندار در ادامه به سکوت اپوزیسیون و همراهی تلویحی آنها با حکومت واکنش نشان داد و گفت: در حالی که همه احزاب و شخصیت‌های سیاسی به خانواده افراد جان باخته تسلیت گفتند، حزب جمهوری خواه خلق (CHP) بسیار غیر مسئولانه به خاطر حمله به سفارت خانه ترکیه در عراق، مراتب همدردی خود را به وزارت خارجه اعلام کرد. به این ترتیب اردوغان به اهدافی که می‌خواست رسید.
این در حالی است که مراد یتکین، دیگر تحلیل گر با سابقه ترکیه، معتقد است این کشتار باعث شد اردوغان در ادامه عملیات نظامی در خاک عراق و انجام یک حمله نظامی جدید به شمال سوریه با مشکلات بیشتری روبه رو شود.
هدف نظامی از این حمله چه بود؟
برخی تحلیلگران حوزه مسائل کردی با اشاره به اینکه منطقه گردشگری روستای پرخ در زاخو در محدوده دو پست نظامی ترکیه قرار دارد و روستاهای اطراف آن قبلاً تخلیه شده بودند، گمان می‌کنند که ترکیه با هدف تخلیه این منطقه و دسترسی بیشتر به محل‌های حضور پ.ک. ک آن را هدف گلوله توپ یا خمپاره قرار داده است.