به گزارش خبرنگار مهر، در اولین قسمت از برنامه سوره، فصل کوفه سعید طاووسی پژوهشگر تاریخ و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی تاریخ کوفه تا مرگ خلیفه سوم پرداخت.در ابتدای برنامه حجت الاسلام مسعود دیانی با پرسش از تاریخچه کوفه از مهمان برنامه خواست تا بیان کند کوفه به عنوان شهری که از امام حسین (ع) دعوت به قیام کرد از چه زمانی قابل بررسی و ارزیابی است؟
طاووسی با بیان این که از نظر استاد شهید مرتضی مطهری حتی اگر دعوت مردم کوفه هم نبود امام قیام می‌کردند تاکید کرد که دیدگاه وی قدری متفاوت است و دعوت مردم کوفه را فاکتوری حیاتی در قیام امام می‌داند.
طاووسی دیدگاه خود را به دیدگاه شهید صدر نزدیک می‌داند و بیان می‌کند که از نظر شهید صدر هم قیام امام (ع) واکنش بود نه کنش. او با بیان این که مردم کوفه فقط دعوت نکرده بودند بلکه نماز جمعه حاکم کوفه را نیز تحریم کرده بودند همین مساله باعث شد حجت بر امام حسین (ع) تمام شود.
طاووسی در ادامه سخنانش با بیان این که هر چه شناخت ما از کوفه بیشتر شود واقعه عاشورا را بهتر درک خواهیم کرد به بیان تاریخی از تأسیس کوفه پرداخت و گفت: تأسیس کوفه به سال ۱۷ برمی‌گردد. در سال ۱۴ و در نبرد قادسیه تیسفون سقوط می‌کند و آن را مدائن می‌نامند و یک سال بعد هم پیروزی بزرگ دیگری به دست می‌آورند. فاتحین نزد خلیفه دوم می‌روند و از وضع مدائن شکایت می‌کنند و به همین خاطر خلیفه دوم به سعد ابن ابی وقاص وظیفه تأسیس شهری جدید را می‌دهد و سعد هم با مشورت دو نفر از اصحاب از جمله جناب سلمان محل کوفه را انتخاب می‌کند که در نزدیکی فرات است.
در ادامه برنامه حجت الاسلام دیانی درباره هدف نظامی تأسیس کوفه پرسشی را مطرح کرد که مهمان برنامه با بیان این که تأسیس کوفه هدفی نظامی هم داشته است گفت: با تأسیس کوفه هم می‌شد شام را زیر نظر داشت و هم نیم نگاهی به ادامه فتوحات داشت چرا که در آن زمان هنوز شهرهایی مانند نهاوند فتح نشده بود. خلیفه دوم هم کوفه را نیزه خداوند می‌داند که می‌توان از این جمله اهداف نظامی تأسیس این شهر را هم درک کرد.
طاووسی در پاسخ به سوال بعدی مجری برنامه در مورد بافت جمعیتی کوفه و این که آیا این بافت جمعیتی فقط نظامی بودند یا نه با بیان این که هم سپاه نظامی و خانواده‌های‌شان در کوفه مستقر می‌شوند و هم قبایل مختلف به سمت کوفه می‌آیند به تأسیس شهر بصره همزمان با کوفه اشاره می‌کند و می‌گوید: ماهیت نظامی بصره و اهمیت آن کمتر از کوفه است و ترکیب جمعیتی آن هم نسبت به کوفه محدود است. گفته می‌شود ۱۲ هزار یمنی و ۸ هزار عرب شمالی به شهر کوفه می‌روند که ترکیب عرب شهر را به سمت یمنی‌ها سنگین‌تر می‌کند و ۴ هزار ایرانی هم به سعد می‌پیوندند و وارد کوفه می‌شوند که البته تعداد ایرانی‌ها پس از فتح نهاوند بیشتر هم می‌شود.
مهمان برنامه سوره با اشاره به بزرگ بودن صحن مسجد کوفه دلیل آن را این می‌داند که جای کافی برای اقامه نماز جمعیت کوفه را داشته باشد و ضمن اشاره به قرعه کشی زمین‌های اطراف مسجد بیان می‌کند: زمین‌های مرغوب طبق قرعه به یمنی‌ها می‌رسد و همین مساله بذر اختلاف میان کوفی‌ها می‌شود و از طرف دیگر در تقسیم بندی جمعیت با وجود این که عرب‌های شمال کمتر بودند، به دلیل نزدیکی به خلیفه و سعد دست بالا را در اختیار می‌گیرند. این مساله البته در زمان امام علی برعکس می‌شود و یمنی‌ها چهار گروه می‌شوند و دست بالا را در اختیار می‌گیرند و عرب‌های شمال سه گروه. از سال ۱۷ تا سال ۳۶ که امام علی (ع) کوفه را پایتخت می‌کند هم تعداد یمنی‌ها با مهاجرت افزایش پیدا می‌کند.
طاووسی در ادامه گفتگوی خود با بیان این که مکه شهری به معنای امروزی نبوده و ترکیبی از چند قبیله با فاصله از یکدیگر بوده است، کوفه را نیز شهری می‌داند که با شهر به معنای امروزی متفاوت است و با وجود داشتن حاکم واحد زندگی در آن قبیله‌ای و جدا از هم بوده است که حتی قبرستان‌های آنها نیز جدا بوده است. او همچنین به دستوری از خلیفه اشاره می‌کند که افراد را تشویق می‌کند مدائن را ترک کرده و به کوفه بروند و این مساله را یکی از دلایل مهاجرت به این شهر می‌داند.
مردم مدینه گمان نمی‌کردند کوفه به این میزان از اهمیت در تاریخ برسد
حجت الاسلام دیانی در این قسمت از گفتگو از نگرش مردم مدینه به اهمیت گرفتن کوفه و مخالفت احتمالی با آن پرسشی را مطرح می‌کند که مهمان برنامه در پاسخ با اشاره به این که خلیفه دوم برای مدینه اهمیت زیادی قائل بود و حتی اصحاب بدون اذن گرفتن حق خروج از آن را نداشتند این احتمال را مطرح می‌کند که مردم مدینه گمان نمی‌کردند کوفه به این میزان از اهمیت در تاریخ برسد و بر این اساس مخالفت زیادی با رسیدگی به این شهر نمی‌کردند.
طاووسی با بیان این که یمنی‌ها از امام علی (ع) خاطره خوشی داشتند و به دست حضرت نیز اسلام می‌آورند و حتی پیامبر نیز برای جبران خسارت خالد بن ولید امام علی (ع) را به آنجا می‌فرستد گفت: ایرانی‌ها نیز از امام علی (ع) خاطره خوشی داشتند و برای نمونه امام پیشنهاد می‌دهد به جای این که همه ایرانی‌ها به عنوان برده تلقی شوند بخشی از درآمد آنها از کار بر روی زمین گرفته شود و همین مساله موجب محبت ایرانی‌ها می‌شود. این دو گروه جریان محب امام علی (ع) در کوفه را تشکیل می‌دهند. البته این گونه نبوده است که همه یمنی‌ها حامی امام باشند و برخی از آنها بسیار ایشان را اذیت نمودند.
مهمان برنامه سوره با بیان این که ابن سعد در کتاب خود کوفه را جریان شناسی کرده است این جریان‌ها را این گونه بیان کرد: جریان علاقه مند به خلیفه دوم، جریان علاقه‌مند به امام علی (ع) و جریان علاقه مند به عبدالله بن مسعود و در کنار این سه جریان به تدریج جریان عثمانی هم شکل می‌گیرد و بعد از قتل عثمان این جریان برجسته‌تر می‌شود و برخی از چهره‌های شاخص جریان مسعودی و جریان خلیفه دوم به جریان عثمانی می‌پیوندند.
دیانی در این قسمت از مهمان درباره نسبت کوفه و قتل عثمان و جریان‌های مرتبط با این ماجرا در کوفه سوال می‌کند که طاووسی در پاسخ بیان می‌کند: خلیفه سوم پس از اختلاف سعد با عبدالله بن مسعود او را عزل می‌کند و کسی را حاکم کوفه می‌کند که کلید خشم اهالی کوفه علیه عثمان است. ولید بن عقبه که توسط عثمان منصوب می‌شود همان کسی است که آیه درباره او نازل شده و خداوند به فاسق بودنش شهادت داده است. انتصاب او جرقه خشم مردم است که در آن زمان بالغ بر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت داشتند. در چنین فضایی فرماندار شهر نماز صبح را در حال مستی ۴ رکعت می‌خواند و بعد از آن رو به اصحاب می‌گوید اگر ناراحت هستید بیشتر بخوانم. پس از شورش مردم عثمان سعید بن عاص را منصوب می‌کند و می‌گوید از بهترین اهلم کسی را فرستادم در حالی که او فرقی با ولید نمی‌کرده است و او نیز جزو نخستین خطبه‌هایش در شهر ترساندن مردم از سرکوب بوده است.
طاووسی با اشاره به مهم‌ترین تحول کوفه که باعث غلبه جریان عثمانی می‌شود این تحول را صلح امام حسن می‌داند و بیان کرد که رفتن امام به مدینه باعث می‌شود وزن جریان عثمانی به اندازه وزن شیعیان شود و با انتصاب مغیره به حاکمیت کوفه جریان علوی نیز توسط او تضعیف می‌شود. او در مورد راه‌های تضعیف شیعیان گفت: تنها تبلیغات نبود که علیه این جریان انجام می‌شد بلکه به عنوان مثال علویان رسماً مجبور به مهاجرت از شهر می‌شدند و سیاست شخص معاویه این بود که شیعیان اقلیتی تأثیرگذار و جدی نباشند.
مهمان اولین برنامه سوره پس از این به خوارج اشاره کرد و ضمن بیان این که ریشه ظهور خوارج بیشتر از آن که عقیدتی بوده باشد قبیله‌ای بوده است گفت: خوارج عمدتاً یمنی بوده‌اند و از سیادت قریش بر کوفه ناراضی بودند و برداشت‌شان این بود که حتی در زمان امام علی (ع) هم سهمی از قدرت ندارند. معتقد بودند امام لازم نیست قریشی یا حتی مرد باشد.
طاووسی در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به این که تشیع اعتقادی و سیاسی در کوفه رشد می‌کند گفت: حضور امام علی (ع) در کوفه ابعاد مختلفی داشت و باعث شد کوفه در اندیشه شیعی تبدیل به مکانی مقدس تبدیل شود و به مرکز تشیع تبدیل شود و بسیاری از اصحاب شیعه ائمه ساکن کوفه بوده‌اند.