به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از الجزیره، شاید بسیاری از شما مصیبت المستنصریه را شنیده باشید، قحطی بزرگی که هفت سال متوالی مصر را در زمان سلطنت خلیفه عباسی المستنصر بالله، در آغاز نیمه دوم قرن پنجم هجری فرا گرفت و آن را به بیابان تبدیل کرد. مردم بر اثر قحطی هلاک شدند، و حتی خود خلیفه المستنصر را تحت تأثیر گرسنگی قرار داد، چنانکه برخی از روایات نشان می‌دهد. اما چیزی که خیلی‌ها نمی‌دانند این است که علت این قحطی بزرگ این است که پادشاه حبشه آب نیل را از مصر قطع کرد و او نظر خود را تغییر نداد و مصر سال‌ها طعمه تشنگی و گرسنگی شد تا اینکه با فشار پدرسالار قبطی اجازه داد دوباره آب در نیل جاری شود.
راهب مسیحی گور دانوس در کتاب خود می‌نویسد که در سال ۱۳۳۰ میلادی، سلطان مصر به اتیوپی‌ها مالیات پرداخت می‌کرد تا اجازه دهند آب نیل به مصر سرازیر شود و اتیوپی‌ها اگر اراده می‌کردند، می‌توانستند مصر را به ویرانه تبدیل کنند. در سال ۱۳۸۴ میلادی، سیمون سیگولی مورخ، اشاره می‌کند که اگر پادشاه حبشه مسیر یکی از رودخانه‌های کشورش را باز کند، قاهره، اسکندریه و تمام سرزمین مصر غرق خواهند شد.
همچنان مقوله مورخ یونانی هرودوت که گفته بود «مصر موهبت نیل است» برای تفسیر زندگی در مصر و حتی تبیین دلایل ظهور، رشد و پیشرفت تمدن در این کشور باستانی که یکی از قدیمی ترین تمدن‌های بشری است، معتبر است. هم اکنون اتیوپی در حال بهره برداری از بزرگترین سد بر روی رود نیل است که تهدیدی قریب‌الوقوع برای مصر، دولت، تاریخ و تمدن آن به شمار می‌رود. اما تاریخ به ما می‌گوید که این تلاش‌ها اولین بار در نوع خود نیستند، و در گذشته حبشه شبیه چنین تلاش‌هایی را انجام داده بود تا آب نیل را از رسیدن به مصر به ویژه در دوره‌های اختلاف سیاسی بین دو کشور، باز دارد.
روابط مصر و حبشه
مصر و حبشه (اتیوپی امروزی) از زمان گذشته و به ویژه در اوسط قرن چهارم میلادی که هر دو کشور تحت تأثیر کلیسای قبطی (ارتودکس) پیرو دین مسیحیت شدند، باهم روابط سیاسی و دینی داشتند.
چند قرن بعد از آن نگذشت تا اینکه مصر در سال ۶۴۳ میلادی اسلام را پذیرفت، در حالی که حبشه اسلام را قبل از آن و در سال ۶۱۵ میلادی پذیرا شده بود. در این دوره روابط نسبتاً دوستانه‌ای میان این دو کشور برقرار بود.تا اینکه از قرن چهاردهم میلادی، پادشاهان حبشه تحت تأثیر کلیسای ارتودکس به دین مسیحیت گرویدند و در پیام‌های تهدید آمیز خود به مصر لحن جدیدی را آغاز کردند. حبشه در این زمان برای اولین بار قصد خود مبنی بر ساخت سد بر روی رود نیل و قطع آب مصر را مطرح کرد. آنها چنین پیامی برای سلاطین مصر می‌فرستادند، «سرچشمه رود نیل که اساس مصر است، در کشور ما قرار دارد و می‌توانیم آن را ببندیم». از سوی دیگر، سلاطین ممالیک مصر که در آن زمان بسیار قدرتمندتر از حبشه بودند، به این پیام‌ها با دید تمسخر و کنایه نگاه می‌کردند.
در این راستا، شهاب الدین احمد بن علی قلقشندی (۷۵۶-۸۲۱ ق) مورخ معاصر می‌نویسد که جبراً مصقل پادشاه حبشه در قرن چهاردم میلادی، نامه‌ای به سلطان النصیر محمد بن قلاوون در مصر فرستاد و تهدید کرد که اگر با مسیحی‌های مصر به درستی برخورد نشود، مسلمانان حبشه را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد و آب نیل را قطع خواهد کرد. چون نیروی او نتوانست مانع از جریان نیل شود، تهدید خود را مبنی بر آزار و اذیت مسلمانان حبشه عملی کرد.
زرء یعقوب پادشاه حبشه تهدید می‌کند که رود نیل را مسدود خواهد کرد
پادشاه حبشه زرء یعقوب بن داوود (۱۴۳۴-۱۴۶۸ م) به ظلم شدیدش در آزار و اذیت مسلمانان در کشورش معروف بود و بیش از پیشینیانش از مصر نفرت داشت و همین نفرت، او را به فکر جدایی کلیسای حبشی از کلیسای مصر و پیوند آن با کلیسای روم انداخت تا از حمایت معنوی پاپ و کشورهای اروپایی برخوردار شود.
پس از آنکه زرء یعقوب از ائتلاف خود با کشورهای اروپایی اطمینان خاطر یافت، برای سلطان وقت مصر «الظاهر جقمق» پیام فرستاد: «بر شما پوشیده نیست که آب رود نیل از سرزمین ما به سمت شما جاری می‌شود و ما توانایی آن را داریم تا از آب زیادی که برای کشور شما می‌رود، جلوگیری کنیم، زیرا ما مناطقی در بالادست داریم که می‌توانیم آب را قبل از اینکه به مصر برسد، به آنها منتقل کنیم و جز ترس از خدای متعال و ترحم برای بندگان خدا، هیچ چیزی مانع ما از این کار نمی‌شود، پس آنچه را باید به شما گفتیم».
این پیام تکرار پیام‌های پادشاهان سابق حبشه بود که به مصر فرستاده بودند و نیل را کارتی برای فشار بر سیاست مصر در قبال اقلیت‌ها می‌دانستند و با اینکه مصر در آن زمان بسیار قدرتمندتر از حبشه بود اما جقمق سلطان مصر برای جلوگیری از آزار و اذیت مسلمانان حبشه دست به اقدام نظامی نمی‌کرد. او برای حفظ و تضمین امنیت مسلمانان مظلوم حبشه، نامه‌ای به زرء یعقوب به همراه هدیه‌ای بدست سفیر خود یحیی بن احمد بن شادبک فرستاد.
بنابراین به نظر می‌رسد که ایده ساختن سدی که مانع از رسیدن آب‌های رود نیل به قاهره می‌شود، محصول تاریخ معاصر نیست، بلکه ریشه‌های تاریخی کهن خود را دارد، تا جایی که برخی از مورخان معتقدند که قحطی المستنصریه که در عصر فاطمیه رخ داد و ده‌ها هزار مصری را از بین برد، از حبشی‌ها بود که در آن دوره از ورود آب‌های نیل جلوگیری کردند. اگرچه تهدید حبشه برای قطع آب مصر در طول قرن‌های بعد متوقف نشد، اما قدرت دولت مصر آن را از اجرای تهدیدات خود باز داشت.امروزه، اتیوپی در حال بهره برداری از سد النهضه است و این امر مصر را با خطر کاهش آب تهدید می‌کند وممکن است بر تاریخ مبارزات طولانی آنها برای حفظ جریان نیل که مایه حیات این کشور باستانی است، خاتمه دهد.