خبرگزاری مهر، گروه بین الملل؛ طی چند سال گذشته تحت تأثیر عوامل متعددی مانند توسعه زیرساخت‌ها و ابزارهای ارتباطی، پیاده روی زائران حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام در آستانه محرم ظهور و بروز متفاوتی پیدا کرده است. میلیون‌ها نفر فارغ از تعلقات قومی، زبانی، ملی و حتی مذهبی در کنار یکدیگر یک سفر معنوی و کاملاً داوطلبانه را آغاز می‌کنند و با مهمان نوازی تمام عیار عراقی‌ها جلوه‌ای از ارزش‌های انسانی را در برابر چشم جهانیان به نمایش می‌گذارند. استمرار مراسم پیاده روی اربعین و توسعه هر ساله آن ایجاب می‌کند که یک مجموعه دائمی و متشکل برای هماهنگی و بهره برداری از ظرفیت‌های حداکثری این رخداد بی نظیر ایجاد شود. اما تشکیل چنین مجموعه‌ای چه ضرورتی دارد و کارکردهای آن چیست؟
پیاده روی اربعین؛ پدیده‌ای فراملی
گرچه در ظاهر پیاده روی اربعین پدیده‌ای است که تعلق به شیعیان دارد اما در عمل دیده می‌شود که جمع کثیری از شرکت کنندگان در این مراسم از سایر مذاهب و ادیان هستند. علاوه بر تنوع مذهبی مهمترین بُعد چشمگیر پیاده روی اربعین فراملی بودن آن است. مشارکت افراد با ملیت‌های مختلف از کشورهای جمهوری آذربایجان، ترکیه، پاکستان، افغانستان، هند، کشورهای حاشیه خلیج فارس و آسیای میانه و سایر مناطق جهان، چهره فراملی پیاده روی اربعین را برجسته می‌کند.
این افراد با عبور از چندین مرز بین المللی و بعضاً با مصائب بسیار خود را به مسیر پیاده روی اربعین می‌رسانند. مطابق با آمار منتشر شده، در پیاده روی اربعین بیش از ۷۰ ملیت حضور دارند که آن را به بزرگترین تجمع انسانی خارجی و فراملی تبدیل می‌کند. گفته می‌شود که در طول مسیر پیاده روی اربعین بیش از ۱۰۰ میلیون وعده غذایی و ۱۵۰ میلیون لیتر آب آشامیدنی و میزانی در حدود ۵۰۰ هزار تن انواع میوه و سبزیجات در بین زائران پخش می‌شود.
فراملی بودن پدیده اربعین حضور افراد مختلف با ملیت‌های متفاوت در آن تصویر خاصی از این مراسم را نمایان می‌کند و الزامات قابل توجهی را پیش رو قرار می‌دهد که مهمترین آن ضرورت سازماندهی و تسهیل مشارکت در این مراسم فراملی است.
ضرورت سازماندهی فراملی پیاده روی اربعین
اگرچه پیاده روی اربعین یک پدیده خودجوش و مردمی است که بر اساس علاقه و اعتقاد به مکتب امام حسین علیه السلام و گفتمان عاشورا شکل گرفته است، اما به منظور استفاده بهینه و حداکثری از ظرفیت‌های موجود در این پدیده فراملی لازم است برنامه ریزی های لازم بصورت فراملی انجام و اجرا شود. در این رابطه ضرورت‌های متعددی برای سازماندهی مراسم فراملی پیاده روی اربعین وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
تأمین امنیت زائران
اشاره شد که در پیاده روی اربعین افراد با ملیت‌های گوناگون و عبور از مرزهای بین المللی شرکت می‌کنند. اولین و مهمترین موضوعی که در این رابطه وجود دارد تأمین امنیت زائران است، به گونه‌ای که بتوانند در صحت و سلامت معنوی سفر خود را انجام داده و به کشورشان بازگردند. طبیعی است که تأمین امنیت زائران و مشارکت‌کنندگان در یک پدیده فراملی از عهده یک کشور خارج باشد و مشارکت جمعی در سطح بین المللی را طلب کند. به ویژه اینکه زائران اربعین عمدتاً به صورت زمینی سفر می‌کنند و در این مسیر با مخاطرات متعددی روبرو می‌شوند.
پشتیبانی زائران
مشارکت توأم با آرامش و راحتی زائران در پیاده روی اربعین مستلزم ارائه خدمات و پشتیبانی از زائران مانند حمل و نقل و ارائه مکان‌هایی برای اسکان است. اگرچه در شرایط کنونی بخش اعظمی از پشتیبانی زائران به صورت خودجوش و عمدتاً توسط شهروندان عراقی صورت می‌گیرد، اما لازم است که این پشتیبانی‌ها از مبدا حرکت زائران آغاز شده و تا بازگشت آنها به کشورشان ادامه داشته باشد.
از طرفی دیگر بسیاری از خدمات پشتیبانی مانند ارائه تسهیلات ارتباطی و مراقبت‌های بهداشتی و درمانی نمی‌توانند به صورت خودجوش و مردمی ارائه شوند و نیاز به سازماندهی دارند. در این گونه موارد لازم است همکاری‌های دولتی و ملی شکل گرفته تا پشتیبانی از زائران به صورت حداکثری انجام شود.
بهره برداری از ظرفیت جهانی اربعین
سومین ضرورت سازماندهی فراملی پیاده روی اربعین بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت جهانی این پدیده است. هویت یابی فراملی یک فرصت بی نظیری را فراهم کرده است که می‌توان با استفاده از آن قدرت نرم مذهب تشیع به صورت خاص و دین اسلام را به صورت عام، به نمایش گذاشت.
در شرایطی که رسانه‌های غربی به صورت شبانه روزی مطالبی را برای ارائه یک چهره ضدصلح و جنگ طلب از اسلام منتشر می‌کنند، ارائه یک تصویر واقعی از اسلام در بستر پیاده روی اربعین، می‌تواند مهمترین دستاورد بهره‌برداری از ظرفیت جهانی این پدیده فراملی باشد.
اتحادیه جهانی اربعین
ضرورت‌هایی که مورد اشاره قرار گرفتند، ایجاب می‌کنند تا به منظور ارتقا کمی و کیفی مراسم پیاده روی اربعین و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های این پدیده فراملی و منحصربفرد، سازمانی تحت عنوان پیشنهادی «اتحادیه جهانی اربعین» با ویژگی‌هایی مشخص تأسیس شود. اشاره به این نکته لازم است که با توجه به ماهیت خودجوش و مردمی پیاده روی اربعین، تشکیل یک نهاد فراملی نه با هدف مدیریت و یا کنترل آن، بلکه به منظور تسهیل و بهره برداری از ظرفیت‌های موجود ضروری به نظر می‌رسد. اتحادیه جهانی اربعین حداقل باید از سه ویژگی اساسی برخوردار باشد؛
غیردولتی بودن
یکی از اصلی ترین و اساسی‌ترین ویژگی‌هایی که اتحادیه جهانی اربعین باید از آن برخوردار باشد غیر دولتی بودن آن است. ضرورت این موضوع به دلیل ماهیت خودجوش و مردمی پیاده روی اربعین است، در حقیقت اتحادیه جهانی اربعین باید متشکل از نمایندگان غیر دولتی و مردمی باشد. همانگونه که در شرایط فعلی شاهد آن هستیم اتحادیه جهانی اربعین نیز باید کاملاً متکی بر ظرفیت مردمی بنا شود. در این چارچوب احتمالاً لازم است که یک مجمع مردمی و غیر دولتی تشکیل شده و اجلاس دوره‌ای سالانه داشته باشد. این اجلاس می‌تواند هم منشأ تأسیس اتحادیه جهانی اربعین بوده و هم به عنوان رکن اساسی مدیریتی آن عمل کند.
فراملی بودن
دومین ویژگی مهم که بایستی اتحادیه جهانی اربعین داشته باشد ویژگی فراملی بودن آن است. به عبارتی بهتر ضروری است که نمایندگانی از افراد و سازمان‌های غیردولتی با ملیت‌های مختلف در آن عضویت داشته باشند تا ویژگی فراملی اتحادیه جهانی اربعین تحقق پیدا کند. ضرورت این ویژگی به دلیل ماهیت فراملی پدیده پیاده روی اربعین است و انجام کار ویژه‌های مشخص مانند هماهنگی‌های بین المللی ایجاد می‌کند که اتحادیه جهانی اربعین با مشارکت فراملی تأسیس شده و فعالیت کند.
دائمی و مستمر بودن فعالیت
سومین ویژگی ضروری اتحادیه جهانی اربعین دائمی و مستمر بودن فعالیت آن است. در حقیقت هدف از تشکیل چنین اتحادیه‌ای استمرار برنامه ریزی و خدمات رسانی به زائران و مشارکت کنندگان در پیاده روی اربعین به صورت سالانه است. استمرار فعالیت اتحادیه جهانی اربعین این فرصت را نیز فراهم می‌کند که با سایر نهادها و مجامع بین المللی همکاری‌های لازم تعریف شده و به منظور ارتقای کمی و کیفی مراسم پیاده روی اربعین هماهنگی‌هایی منظم و مستمر در سطوح دولتی و بین المللی انجام شود.
جمع بندی
پدیده پیاده روی اربعین که در بستر گفتمان عاشورا و مکتب امام حسین علیه السلام شکل گرفته است، سالانه با مشارکت گسترده زائرانی با ملیت‌ها و تعلقات قومی، زبانی و حتی دینی متنوع، یکی از جلوه‌های زیبای معنوی در جهان معاصر را به نمایش می‌گذارد. ارتقا کمی و کیفی این مراسم ایجاب می‌کند که با توجه به ویژگی‌های اساسی آن، اتحادیه‌ای بر مبنای ضرورت‌های موجود تشکیل شود. اولین ضرورت، ماهیت غیر دولتی بودن چنین اتحادیه‌ای است که بر مبنای ماهیت خودجوش و مردمی پیاده روی اربعین تعریف می‌شود.
دومین ضرورت برای چنین اتحادیه‌ای، غیر دولتی بودن آن است. با توجه به اینکه پیاده روی اربعین محدود به یک دولت خاص نبوده و ماهیتاً غیر دولتی است اگرچه دولت‌ها نقش پررنگی در تسهیل برگزاری آن دارند. ویژگی سوم فراملی بودن اتحادیه جهانی اربعین است تا نمایندگانی را از ملیت‌های مختلف در برگرفته و زمینه لازم را برای انجام هماهنگی‌های ضروری جهت ارتقا کمی و کیفی مراسم پیاده روی اربعین فراهم سازد.
* سالار نامدار وندایی، کارشناس مسائل بین الملل