خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه - نگار احدپور اقبلاغ: عزت و محبوبیت، احساس و نیازی فطری است که انسان همواره از آن لذت می‌برند و آرزو دارند در خانواده، جامعه، دنیا و … عزیز و محبوب باشند و در برابر آن از ذلت بیزار است. با این حال در مواردی چنین به نظر می‌رسد که عده‌ای در تعیین مصداق عزت و ذلت دچار اشتباه می‌شوند، معیارهایی را به عنوان معیار عزت در نظر می‌گیرند و برای به دست آوردن آنها در زندگی تلاش فراوانی می‌کنند، ولی پس از دستیابی به این معیارها باز هم احساس عزت نمی‌کنند و خود را عزیز نمی‌دانند، بلکه احساس ذلت و سرشکستگی از احساس عزت و سربلندی در آنان بیشتر است. به نظر می‌رسد دلیل این اتفاق، کم توجهی به آیات و روایات و مصادیق عزت و عزت مندی در سیره اهل بیت (ع) و شاید عدم پیروی از این مضامین باشد. به همین منظور با حجت الاسلام نظری منفرد، به گفت و گو پرداختیم که در ادامه حاصل آن تقدیم نگاهتان می‌شود:
حجت الاسلام علی نظری منفرد، کارشناس سیره اهل بیت علیهم السلام در گفت و گو با مهر، با بیان اینکه عزت حالتی روحی در انسان به معنای برتری، سرافرازی، گران قدر بودن، قدرت و صلابت است، گفت: انسان عزت مند کسی است که در جامعهی خودش مورد احترام و تکریم قرار بگیرد، احساس شرف و بزرگواری و کرامت کند، به گونهای که مورد تکریم قرار گرفته و به عنوان شاخص و الگو برای دیگران معرفی شود.
رابطه ایمان و عزت
وی افزود: از عوامل عزت در اشخاص، ایمان به خدای متعال و نیز اراده آهنین در مقابل پستی‌ها و پلیدی‌ها و زذالت هاست. انسان مؤمن دارای جایگاه والا و ارزشمندی است که دین اسلام بر عزیز و ارجمند بودن آن پافشاری نموده و هرگونه عمل، سخن و رفتاری را که با این عزت مندی ناسازگار باشد، بر نمی تابد و با آن به مقابله بر می‌خیزد. انسان باید در دنیا و آخرت سرفراز و عزت مند زندگی کند و زندگی به همراه خواری و زبونی، سزاوار و شایسته ی انسان‌های با ایمان نیست. در مقابل واژه عزت، وازه ذلت قرار دارد که انسان به شدت از آن نهی شده است.
نظری منفرد با اشاره به روایتی از امام رضا (ع) عنوان کرد: در روایتی ذکر شده که روزی شخصی نزد حضرت رضا (ع) آمد و چیزی طلب کرد، حضرت به آن شخص فرمودند که برو بیرون و آنگاه خواسته او را اجابت کردند. سپس یاران حضرت دلیل این اقدام حضرت را جویا شدند، ایشان فرمودند نمی‌توانستم ذلت او را در هنگام درخواستش تماشا کنم.
نظری منفرد همچنین با اشاره به روایتی از امام صادق (ع) امام صادق علیه السلام فرمودند: «فَالْمُؤْمِنُ یکونُ عَزِیزاً وَ لَا یکونُ ذَلِیلًا - مؤمن، پیوسته عزیز و سرافراز است و خوار و زبون نیست» و نیز فرمودند: «خداوند اختیار همه امور را به انسان واگذار کرده، جز آن که اجازه نداده است خود را خوار و ذلیل کند.»
وی در ادامه به روایتی از رسول خدا (ص) اشاره و خاطرنشان کرد: حضرت رسول (ص) درباره ی جایگاه و اهمیت وجود عزت نفس در مسلمانان می‌فرماید: «هر کس ذلت را بپذیرد از خاندان ما نیست».
این کارشناس مذهبی عنوان کرد: واژه عزت و عزیز در قرآن بیش از ۱۱۲ مورد به کار رفته است، ولی خداوند به صراحت می‌فرماید که «فانّ العزة للّه جمیعا» (نساء/۱۳۹)؛ بدون تردید تمام عزت نزد خداوند است، اگر دیگران از این نعمت برخوردار می‌باشند به دلیل ارتباط با خداوند است. لذا امام حسین علیه السلام عزت را تنها در پیوند با خداوند می بیند. به بعضی از بخشهای دعای مشهور عرفه توجه کنید: «انت الذی اعززت» ای خدای من، این تویی که عزت داده ای».
وی با بیان اینکه عزت در دین اسلام به میزانی اهمیت دارد که حضرت امام حسین (ع) برای حفظ آن، حاضرند جان خویش را فدا کنند. خاطرنشان کرد: حضرت سیدالهشدا (ع) می‌فرمایند: شأن و منزلت من، شأن و منزلت کسی نیست که از مرگ بترسد. چقدر آسان است مرگ برای رسیدن به عزت و زنده کردن حق. مرگ در راه رسیدن به عزت نیست، جز زندگی ابدی و زندگی با ذلت چیزی نیست جز مرگ تدریجی.
این استاد درس خارج فقه همچنین به جمله گرانبهای «هیهات من الذله» امام حسین (ع) اشاره و عنوان کرد: براساس منابع تاریخی، در واقعه کربلا، عبیدالله بن زیاد به سپاهیانش دستور داد؛ امام حسین (ع) یا تسلیم گردد و یا به جنگ تَن دهد. امام حسین (ع) روز عاشورا در خطبه‌ای در مقابل لشکریان عمر سعد چنین گفت: «عبیدالله، فرزند زیاد بن ابیه، مرا بین دو امر نگاه داشته: شمشیر کشیدن، و یا ذلّت و خواری، «هیهات منّا الذلّة؛ محال است تَن به ذلّت دهیم.»
وی خاطرنشان کرد: بدون تردید یکی از دستاوردهای ایمان و تقوا، وجاهت و شخصیت اجتماعی است. انسان با تقوا در نظر افراد خوب و بد جامعه، دارای عظمت و عزت است. چنین شخصی در نظر مردم، آبرومند و با فضیلت است و در دل‌های آنان نفوذ پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، محبت افراد با ایمان در سرشت پاک انسان‌ها جای دارد و انسان‌های با تقوا، مورد علاقه و محبت خواهند بود و انسان نسبت به آنها نوعی احساس انس و الفت داشته، به برقراری ارتباط و هم صحبتی با آنان علاقه مند می‌شود. از داستان حضرت یوسف علیه السلام در زندان چنین بر می‌آید که آن دو نفری که آمدند تا حضرت یوسف علیه السلام خوابشان را تعبیر کند، آثار ایمان و تقوای حضرت بود که آنها را به سمت ایشان کشاند؛ از این رو پس از بیان درخواست خود مبنی بر تعبیر خوابشان گفتند: «إِنَّا نَراک مِنَ الْمُحْسِنینَ - ما تو را از نیکوکاران می‌بینیم.
پروا پیشگی
وی با اشاره به روایتی از امام صادق (ع) تصریح کرد: امام صادق علیه السلام با اشاره به اثرات مثبت خویشتنداری و رعایت تقوا فرمودند: «مَنْ أخْرَجَهُ اللهُ مِنْ ذُلِّ الْمَعَاصِی إلَی عِزِّ التَّقْوَی أغْنَاهُ اللهُ بِلَا مالٍ وَ أعَزَّهُ بِلَا عَشِیرَةٍ وَ آنَسَهُ بِلَا بَشَرٍ» کسی که خداوند او را از خواری گناهان به عزت پرهیزگاری در آورد، او را بی نیاز می‌گرداند، بی آن که ثروتی داشته باشد و عزیز و قدرتمندش می‌کند بی آن که ایل و تباری داشته باشد و از تنهایی به درش می‌آورد بی آن که کسی با او همدم شود.»
فرمانبرداری از خدا
منفرد خاطرنشان کرد: اطاعت و فرمانبرداری از خداوند - که ثمره‌ی ایمان به او است - از مهم‌ترین عوامل عزیز شدن است. و خداوند در اعلانی عمومی و جاودان، جاده عزت مندی و کرامت را به همگان نشان داده است. امام علی علیه السلام که مصداق بارز عارفان و بندگان حقیقی خداوند است که در سایه بندگی و اطاعت - علی رغم تلاش همه ی بدخواهانش - مدال عزت و کرامت ابدی گرفت، نیز خطاب به ره پویان عزت می‌فرماید: «اگر می‌خواهید بدون داشتن مال و ثروت بی نیاز باشید و بدون داشتن ایل و تبار عزتمند گردید و بدون برخورداری از قدرت، از شما فرمان ببرند، باید از خواری معصیت خدا به عزت طاعت او در آیید که در این صورت همه ی آنها را خواهید یافت. بنابراین عبادت و بندگی انسان، زمینه ساز عزت و عظمت او خواهد بود و در نقطه‌ی مقابل گناه و معصیت، زمینه ساز ذلت و زبونی.
تواضع و فروتنی
وی خاطرنشان کرد: فطرت و طبع هر انسانی به سوی محبت، نرمی، خوش خویی و مهربانی گرایش دارد و در نقطه‌ی مقابل، از فرد یا عاملی که از او خشونت، بی رحمی، بی عاطفه بودن، عدم رعایت حریم‌های رفتاری و گفتاری و… احساس کند، گریزان است. به طورحتم تأثیری که نرم خویی، مهربانی، ملاطفت و فروتنی افراد در جلب احترام و محبت متقابل و به دنبال آن، عزت و کرامت در پی خواهد داشت، از دیگر عوامل پررنگ‌تر و بارزتر است؛ زیرا این شاخصه در افراد گوناگون به لحاظ حضور آنان در اجتماع و در تمامی شئون زندگی و برخوردهای روزانه نمود و جلوه‌ی خاصی می‌یابد و انسان می‌تواند برای جلب محبت و احترام دیگران از این عامل به نحو شایسته و بایسته بهره بگیرد.
منفرد عنوان کرد: سفارش به تواضع و فروتنی امری است که در آموزه‌های دینی بر آن تأکید فراوان شده است. در قرآن کریم تواضع و فروتنی مؤمنان در برابر یکدیگر، به عنوان یکی از ویژگی‌های افراد با ایمان مطرح شده است. خداوند در سوره می‌فرماید: «یأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَن یرْتَدَّ مِنکمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یأْتی اللَّهُ بِقَوْمٍ یحُبهُّمْ وَ یحُبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلی الْکافِرِین - ای کسانی که ایمان آورده اید! هر کس از شما از دینش برگردد به زودی خدا قومی را می‌آورد که آنان را دوست دارد و آنها نیز او را دوست دارند (و از ویژگی‌های آنان این است که) در برابر مؤمنان فروتن و در برابر کافران سخت گیر و گردنکش هستند.
کنترل و مهار خشم
وی تصریح کرد: کنترل خشم و غضب و تسلط بر هوای نفس و کم رنگ نمودن حضور پر رنگ شیطان در لحظات خشم و غضب، به مجاهده و ریاضتی فراوان نیاز دارد که از عهده‌ی هر کس بر نمی‌آید؛ ولی در هر صورت اگر کسی به این مقام برسد و بتواند در مواقع فَوَران خشم و غضب، اراده (و کنترل) خود را از دست ندهد و احساس و هوای نفسش بر عقل او چیره نگردد، به عزت و بزرگی خواهد رسید که پاداش دنیوی چنین شخصی شوکت و عظمت در نظر دیگران و برخورداری از ثواب صبر و بردباری در آخرت خواهد بود.
منفرد با اشاره به روایتی از امام صادق (ع) گفت: امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «مَا مِنْ عَبْدٍ کظَمَ غَیظَاً إلّا زَادَهُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ عِزَّاً فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ - هیچ بنده‌ای خشم خود را فرو نمی‌خورد، مگر این که خداوند بر عزت او در دنیا و آخرت می‌افزاید.»
بی نیازی از دیگران
این کارشناس سیره اهل بیت (ع) در ادامه بیان کرد: یکی دیگر از عواملی که تأثیر شگرفی در عزتمندی و ارتقای محبوبیت انسان دارد، پرهیز از سوال و درخواست نیاز از دیگران است؛ به واقع کسی که دست حاجت و نیاز به سوی دیگری دراز می‌کند، دست خفت و خواری و زبونی به سوی دیگران درازا کرده و با این کار خواری و ذلت را به سوی خود می‌کشاند. درخواست و سوال کردن یا نکردن، ریشه در عزت نفس، استغنا، علو طبع و شخصیت انسان دارد و سوال کردن معیار و ارزش اینها را مشخص می‌کند.
وی افزود: از این رو در آموزه‌های دینی، مؤمن به بی نیازی از دیگران دعوت شده و از عواملی که زمینه ساز این نوع درخواست‌ها هستند (مانند طمع، تنبلی، کسالت و…) به شدت نهی شده و بر عوامل مؤثر در ایجاد عزت (مانند قناعت و مناعت طبع)، تأکید شده است.
منفرد گفت: پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «عِزُّ الْمُؤمِنِ إسْتِغْنَاؤُهُ عَنِ النَّاسِ وَ فِی الْقِنَاعَةِ الْحُرِّیةُ وَ الْعِزُّ - عزتِ افراد با ایمان در بی نیازی از دیگران است و آزادی و شرافت در قناعت به دست می‌آید.»
وی تصریح کرد: کار و تلاش نمایانگر همت و غیرت افراد برای حفظ عزت، کرامت و ارجمندی خانواده و فرزندان است و افراد مؤمن به خواری و نداری خانواده خود رضایت نمی‌دهند و برای سربلندی آنان تلاش و کار را بر خود واجب می‌دانند تا از این راه، عزت، افتخار، سربلندی و شرف را برای خود و خانواده شأن به ارمغان بیاورند.
منفرد خاطرنشان کرد: انجام کارهای شایسته، نقش بنیادی در ایجاد عزت دارد؛ به طور کلی عمل، سازنده ی شخصیت و وسیله‌ای برای سرفرازی انسان به شمار می‌آید؛ البته از نظر قرآن عملی مورد تأیید است که انسان را به سوی شاه راه نور، هدایت، کمال و سعادت برساند که به آن «عمل صالح» گفته می‌شود. در قرآن نیز از عمل صالح به عنوان عامل عزت یاد شده است: «مَنْ کانَ یریدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمیعاً إِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یرْفَعُهُ - کسی که خواهان عزت است (باید از خدا بخواهد؛ چرا که) تمام عزت برای خدا است؛ سخنان پاکیزه به سوی او بالا می‌روند و عمل صالح به آن رفعت می بخشد.»
وی در پایان گفت: در آیات و روایات عوامل دیگری همچون علم و دانش، قناعت، صبر و بردباری، بخشش و انصاف، خواری نفس، راست گویی، عقل و درایت، شجاعت، تلاوت برخی سوره‌ها مانند سوره زمر و… برای عزتمندی بیان شده است، همچنین ترک گناهان و اعمال و رفتارهای ناشایستی همچون دروغ گویی، طمع کاری، چاپلوسی و تملّق، تکبر و غرور، پیروی از شهوات، بیان مشکلات نزد دیگران، بی حیایی، قمار و شراب خواری، گفتن سخنان هزل و بیهوده، عیب جویی، بد زبانی، همنشینی با بدنامان و… از مواردی است که برای تقویت عزت مندی و محبوبیت و رهایی از ذلت و خواری در روایات و منابع معتبر اسلامی به آنها اشاره شده است.