خبرگزاری مهر، گروه استانها- اعظم محبی: گلستان به سبب برخورداری از جنگل‌های انبوه، رودها و آبشارها، کوه‌ها و دشت‌ها و همچنین میراث تاریخی و فرهنگی یکی از استان‌های مستعد در زمینه جذب گردشگری است و مسئولان استان همواره از این صنعت به عنوان بازوی توسعه استان یاد کرده‌اند.
با وجود تأکید مسئولان، اما در زمینه جذب گردشگر و توسعه زیرساخت‌ها اتفاق خاصی نیفتاده و گلستان تا استان مقصد گردشگران فاصله زیادی دارد.
برای بررسی این مسأله خبرگزاری مهر، گفتگویی را با «مهدی سقایی» دکترای گردشگری و عضو هیئت علمی دانشگاه حکیم جرجانی انجام داده‌ایم.
* آیا گردشگری می‌تواند بازوی توسعه گلستان باشد؟
در سال‌های اخیر گردشگری به عنوان یک ابزار توسعه در جهان مطرح است؛ گونه‌ای از فعالیت اقتصادی که می‌تواند در فضاهای سرزمینی، بسترهای توسعه را به نسبت جاذبه‌ها و قابلیت‌ها فراهم کرده و «محصول گردشگری» به وجود آورد.
اینکه وجود جاذبه می‌تواند باعث شکل‌گیری گردشگری و توسعه آن باشد، برداشت ناقصی است. گردشگری مانند تمام فعالیت‌های اقتصادی دیگر نیازمند تبدیل شدن به محصول است، نمی‌توان مواد خام را به جای ماده فرآوری شده به بازار عرضه کنیم و بفروشیم.
گردشگری نیازمند آن است که در فرایندی تبدیل به محصول گردشگری شده و به بازار عرضه شود. این محصول گردشگری چند جز دارد و جاذبه‌ها جز مهم و قابل اعتنای گردشگری هستند ولی جز کاملی نیستند؛ به عبارت دیگر وجود جاذبه‌ها شرط لازم شکل گیری گردشگری بوده ولی شرط کافی نیست.
لذا جاذبه‌ها باید با دسترسی، خدمات مهمان نوازی، زیرساخت‌ها و عناصر نهادی و سازمانی ترکیب شده و یک محصول گردشگری قابل عرضه را فراهم کنند. وقتی هر یک از این اجزا ناقص باشد نمی‌توان گفت محصول گردشگری وجود دارد.
* این یعنی گلستان محصول گردشگری ندارد؟
غیرقابل انکار است که گلستان از نظر جاذبه‌های گردشگری طبیعی، تاریخی، قومی و فرهنگی دارای قابلیت بالایی است ولی اینکه استان دارای محصول گردشگری دارای قابلیت عرضه باشد، جای سوال است. آیا ما توانستیم در طول زمان یک محصول گردشگری قابل عرضه به بازار تقاضا را مهیا کنیم یا خیر؟
علی رغم توجه به مقوله گردشگری در گلستان مخصوصاً طی دو دهه اخیر، ما هنوز نتوانستیم محصول گردشگری متناسبی با توجه به شرایط بازار در مقیاس داخلی، ملی و بین‌المللی فراهم کنیم.
تصور ما از گردشگری دچار نقص است؛ به عنوان مثال هنوز برنامه‌ریزان به خصوص کارشناسان بدنه تعریف درستی از گردشگری را نمی‌دانند.
گردشگری تعریف بسیار ساده ای دارد، ولی همان تعریف ساده مد نظر قرار نمی‌گیرد در نتیجه به هر کسی که به استان گلستان سفر می‌کند «گردشگر» لقب داده می‌شود. اما گردشگر کسی است که از یک مبدأی با انگیزه‌های مختلف به یک مقصدی سفر می‌کند و حداقل ۲۴ ساعت آنجا اقامت کرده و حداقل مبلغی را هزینه می‌کند، غیر از آن گردشگر نیست و به آن «بازدیدکننده» می‌گویند.
اگر این تعریف را مد نظر قرار دهیم، بسیاری از افرادی که امروز به عنوان گردشگر در استان شناخته می‌شود، گردشگر نیستند و بازدیدکننده هستند و بازدیدکننده مبانی و آداب خودش را دارد.
به صرف اینکه هر کسی که از گلستان گذر کرده و چند ساعت در اینجا ماند نمی‌توان آن را گردشگر دانست.
* پس نیازمند شفاف سازی و تغییر نگاه مسئولان هستیم؟
بله ما از نظر تعریف دچار نقص هستیم و آماری که در گردشگری استان ارائه می‌شود چندان با تعریف گردشگری هم ساز نیست، اینکه ما تعریفی از خود ابداع کرده یا تعاریفی بیاوریم که توجیه گر وضع موجود باشد این امر نمی‌تواند به گردشگری کمک کند.
ما باید تعریف درست و منطقی از گردشگری که از نظر فنی مورد قبول تمام کشورها است و از سوی سازمان جهانی گردشگری ارائه شده را مد نظر قرار دهیم و بر مبنای آن گردشگری را بسنجیم.
از جنبه دیگر، غیر از محصول، پبشبرد و تخصص گردشگری مطرح می‌شود. در این بخش هم در استان متأسفانه کثرت افرادی است که بیان می‌کنند متخصص گردشگری هستند را شاهد هستیم و این امر اپیدمی هم شده است.
شاید افرادی را بشناسید که به دلیل سفر به پنج کشور خود را متخصص گردشگری می‌دانند نه چنین چیزی نیست. بهترین متخصص گردشگری صرفاً سفر زیادی نداشته و رفتن سفر یا اینکه اظهارنظر در مورد گردشگری از کسی متخصص نمی‌سازد.
در گردشگری گلستان متخصصانی وجود دارند که انواع راهکارها را ارائه داده، راهکارهایی که هیچ سنخیتی با گردشگری و توسعه آن ندارد.
* در کل مشکلات بخش گردشگری گلستان ناشی از چیست؟
مشکلات ناشی از سه ضعفِ عدم تعریف درست از گردشگری، عدم شناخت از محصول گردشگری و کثرت متخصصان بی دانش است که سبب شده برنامه ریزی برای توسعه گردشگری مورد توجه نباشد.
هرچند که تاکنون، گردشگری با همین وضعیت بغرنج هم توانسته بار سنگینی را در خصوص روند اشتغالزایی و کسب درآمد بومیان به دوش بکشد ولی نتوانسته به ایده آل خودش یا وضعیت مطلوب خود در توسعه استان دست یابد.
* سند آمایش گردشگری گلستان اجرا می‌شود؟
برای توسعه گردشگری و حل شبکه مشکلات و چالش‌های موجود، از سال ۱۳۹۸ تدوین سند آمایش بخش گردشگری استان شروع و در سال ۱۴۰۰ تدوین آن به پایان رسید و تحویل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شد.
این سند در کمیسیون سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تصویب و نهایی شد و ما اولین بار در کشور سندی را به عنوان سند آمایش بخشی گردشگری تهیه کرده که مشتمل بر سه بخش مهم است. یک بخش آن ساختار فضایی مبتنی بر دو اصل «شبکه مقاصد گردشگری» و «منظومه های گردشگری» بوده و تمام جاذبه‌های و محصولات گردشگری در چهار سطح دسته بندی شده است.
چشم انداز سند تا افق ۱۴۱۴ بوده و بر پایه آن مأموریتی تعریف شده که راهبردهای یازده گانه تدوین شده است.
طبق این راهبردها برنامه ریزی عملیاتی انجام شده و صفر تا ۱۰۰ مسائل گردشگری استان با توجه به تعاریف فوق، نگاه محصول محور و در سه افق کوتاه، میان و بلندمدت تدوین شده است.
با وجود اینکه این سند از سال ۱۴۰۰ برای اجرا ابلاغ شده اما متأسفانه مانند تمام طرح‌های دیگر در قفسه‌های ادارات خاک می‌خورد.
چندین نامه برای اجرای آن نوشته‌ایم ولی توجهی به آن نشده است. مهم‌تر اینکه این سند، نیاز گردشگری گلستان را سنجیده و به فضابینی در گردشگری توجه کرده است.
* فضابینی در گردشگری به چه معنا است؟
گردشگری را باید در چارچوب «فضا» دید اما فضا غایب بزرگ برنامه ریزی استان نه تنها در بخش گردشگری بلکه در سایر موضوعات است، برنامه ریزی های ما فاقد فضااندیشی و فضابینی است لذا بیشتر روی کاربری می چرخد.
برای همین به استان به عنوان یک فضای سرزمینی که دارای قابلیت توسعه است، نگاه نمی‌شود بلکه به عنوان یک چارچوب بخشی به آن نگاه می‌شود که هر بخش برنامه خودش را می‌دهد، کشاورزی برنامه خودش را می‌دهد، صنعت برنامه خودش را می‌دهد و غیره.
ما این دید فضایی را در آمایش بخش گردشگری ایجاد و برای همین مسیر گردشگری را به چهار دسته قطب‌های گردشگری، مراکز رشد گردشگری، کانون‌های مرکزی و کانون‌های اقماری تقسیم کردیم.
از نظر قابلیت‌ها پنج قطب گردشگری در استان داریم که قابلیت عرضه محصول گردشگری را دارد و جالب است که ذکر شود گنبدکاووس قطب اول گردشگری استان از نظر قابلیت و جاذبه‌های گردشگری بوده و گرگان با توجه به تمرکز خدمات گردشگری قطب دوم است.
یعنی بیش از ۸۰ درصد خدمات اقامتی ما در گرگان واقع شده در حالی که باید در سطح استان توزیع شود؛ این یعنی ما دید فضایی نداریم، بیشترین تمرکز ما در بسیاری از موارد از جمله خدمات کشاورزی در گرگان است در حالی که سایر شهرستان‌های قطب تولید هستند.