خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه: دعا کردن از نیازهای مبرم و غیر قابل انکار بندگان خداست و یکی از ابزارهای کلیدی ارتباط معنوی با خدا برای هر مؤمنی است که باید در جهت رسیدن به خواسته‌های بزرگ، دشوار و مشروع خود به کار بگیرد تا توجه خدای متعال را به خود جلب نماید. نادیده گرفتن دعا در زندگی مانند نادیده گرفتن دستهای غیبی و قدرت بی همتای الهی و شاید هم به نوعی خارج شدن از دایره بندگان فروتن است. سید محمود جوادی در یادداشتی چنین آورده است:
دعا در لغت به معنای خواندن و درخواست کردن است و به نوعی عبارت است از درخواست توأم با خضوع و تضرع بنده از خداوند. همچنین دعا کردن به معنای صدا زدن است، فعلی مانند صدا زدن همراه با درخواست، درخواستی که به صورت خارج شدن کلمات از دهان در قالب صوت اتفاق می‌افتد و نه یک درخواست درونی در شرایط سکوت، بلکه ترکیبی از یک خواسته درونی و یک کنش فیزیکی به صورت بیان کردن خواسته‌ها و تبدیل این مکنونات قلبی به کلمات و به زبان آوردن آن به شکل صداست.
استجابت دعا، وعده صدق الهی است
یکی از زیبایی های آیه ۶۰ سوره غافر «وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» این است که خداوند دعای بندگانش را درجا استجابت می‌کند و این یکی از اتفاقات شگفت انگیز و حیرت آور است. خداوند متعال همزمان با درخواست بنده اش دعای وی را اجابت می‌کند و این یک سنت الهی است اما باید زمان و مکان مناسب برای محقق شدن این امر فراهم شود.
البته ممکن است برای بسیاری از ما اتفاق افتاده باشد که دعا کردیم و به خواسته خود نرسیدیم و ممکن است حتی در این دنیا نیز به آن نرسیم اما با اینحال نباید در خصوص وعده استجابت دعا از سوی خدا تردیدی به دل راه بدهیم چراکه اگر این دعا در دنیا محقق نشود به طور قطع و یقین در جهان آخرت به بهترین شکل محقق خواهد شد تا وعده صدق الهی برای ما نمایان شود.
برخی از سست باورانی که ممکن است چیزهایی را در قالب دعا از خداوند درخواست کرده باشند اما شرایط محقق شدن آن فراهم نشده باشد، خیلی زود نا امید شده و ضمن زیر سوال بردن وعده‌های الهی قضاوت نادرستی می‌کنند. برای مثال بعضی معتقدند خداوند به برخی بندگانش بیشتر اهمیت می‌دهد و برخی دیگر را نادیده می‌گیرد، یعنی حتی صدای آنها را هم نمی‌شنود و به نیاز آنها پاسخ نمی‌دهد. این درحالی است که خداوند بینا و شنواست و با نگاهی به آیه ۱۸ سوره نمل که می‌فرماید: «قَالَتْ نَمْلَةٌ یَا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاکِنَکُمْ لَا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ» (مورچه ای [به زبان خویش] گفت ای مورچگان به خانه‌هایتان داخل شوید مبادا سلیمان و سپاهیانش ندیده و ندانسته شما را پایمال کنند)، در می‌یابیم که خداوند نه تنها صدای انسان را می‌شنود و به درخواست او توجه می‌کند بلکه صدای مخلوقات بسیار کوچک را می‌شنود و به منظور ادراک و اثبات این موضوع، این مسئله را در قرآن مطرح می‌کند.
به هر حال این انتظار از ما (بندگان خدا) می‌رود که برای بهبود شرایط زندگی و آینده روشن خود و عزیزانمان از ابزار دعا به خوبی استفاده کرده و دست به دامن پروردگار شویم، در این راه باید سعی کنیم درخواست خودرا با کلماتی واضح و به صورت زبانی بیان کنیم تا مقوله دعا را به درستی ادا کرده باشیم.
برای مثال حضرت زکریا از خداوند متعال درخواست فرزند می‌کند «هُنَالِکَ دَعَا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ» (آنجا [بود که] زکریا پروردگارش را خواند [و] گفت پروردگارا از جانب خود فرزندی پاک و پسندیده به من عطا کن که تو شنونده دعایی - آیه ۳۸ سوره آل عمران) و یقین دارد که خداوند دعای او را می‌شنود. بعد از این دعا خداوند به وی می‌فرماید: «فَنَادَتْهُ الْمَلَائِکَةُ وَهُوَ قَائِمٌ یُصَلِّی فِی الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکَ بِیَحْیَی مُصَدِّقًا بِکَلِمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَسَیِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِیًّا مِنَ الصَّالِحِینَ» (پس در حالی که وی ایستاده [و] در محراب [خود] دعا می‌کرد فرشتگان او را ندا دردادند که خداوند تو را به [ولادت] یحیی که تصدیق کننده [حقانیت] کلمة الله [=عیسی] است و بزرگوار و خویشتندار [=پرهیزنده از آنان] و پیامبری از شایستگان است مژده می‌دهد – آیه ۳۹ سوره آل عمران). و اینگونه دعای حضرت زکریا مستجاب می‌شود.
نکته مهم در آیه فوق این است که حضرت زکریا در شرایط طهارت و در حالیکه در محراب عبادت بود این درخواست را کرد و دعای او همانجا اجابت شد، اما پس از ماه‌ها و طی شدن زمان، این امر محقق شد و جناب زکریا در زمان مقرر با عنایت پروردگار صاحب فرزند شد. بنابر این ما باید آداب دعا را به درستی رعایت کنیم و درک درستی از این موضوع داشته باشیم که خواسته‌های خودرا با چه کسی در میان می‌گذاریم پس شایسته است دعا کردن ما به شکلی زیبا و با کلماتی زیباتر و سنجیده باشد تا به شکلی دلنشین درآید و مورد توجه خدای متعال قرار گیرد.
اگر دعا نکنیم چه اتفاقی می‌افتد؟
خداوند متعال در آیه ۸۸ سوره فرقان در خصوص اهمیت دعا کردن به پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: {خطاب به امتت} بگو اگر دعای شما نباشد پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی‌کند «قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ». این آیه به خوبی نشان می‌دهد که خداوند به مقوله دعا ارزش بسیار زیادی قائل است به گونه‌ای که انجام آن و یا ترکش، اعتنایی و یا بی اعتنایی پروردگار به دنبال دارد.
کدام مؤمنی است که به دنبال اعتنا کردن خداوند به او نباشد و چه کسی از اعتنای خدا به او بی نیاز است و یا از آن زیان می بیند؟ چه زیبا فرمومده است امام حسین علیه السلام در دعای عرفه: مَاذَا وَجَدَ مَنْ فَقَدَکَ وَ مَا الَّذِی فَقَدَ مَنْ وَجَدَک … (آن‌کس که تو را ندارد، چه‌دارد؟ و آن‌کس که تو را یافته، چه‌ندارد؟).
از آنجا که خداوند همه بندگانش را می بیند «وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ»، بجاست برای اینکه بیشتر مورد توجه خداوند قرار بگیریم و بهتر دیده شویم، اهل دعا باشیم و همواره ذکر او بر زبانمان باشد.
صلوات؛ رمز استجابت دعا
در بعضی از روایات تصریح شده است که برای استجابت دعا، آن را با صلوات بر محمد و آل محمد آغاز کنید، زیرا صلوات بر محمد و آل محمد همواره مستجاب است، و خداوند کریم‌تر از آن است که دعای اول را مستجاب کند و دعای دوم را مستجاب ننماید. از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمود: «اذا کانت لک الی الله سبحانه حاجه فابدء بمسأله الصلوه علی النبی (ص) ثم سل حاجتک، فان الله اکرم من ان یسأل حاجتین، فیقضی احداهما و یمنع الاخری.»
در روایات دیگری آمده است که دعایتان را با صلوات شروع و با آن ختم کنید، تا دعای شما بین دو دعای مقبول واقع شود و مستجاب گردد، زیرا خدا کریم‌تر از آن است که اول و آخر دعاء را مستجاب کند و وسط آن را مستجاب ننماید.
ذکر مبارک صلوات بر محمد و آل ایشان حجاب بر انداز است. گاه رفتار، کردار و نیات نادرست بندگان، حجاب بین خلق و حق تعالی می‌گردد که با ذکر صلوات آن حجاب از بین برداشته شده و دعاء به جانب او صعود می‌کند.
از حضرت امام صادق (علیه‌السلام) گزارش شده است که: «لا یَزَال الدّعاء مَحجُوباً حَتّی یُصَلّی عَلَی مُحَمد وَ آلِ مُحمد» پیوسته دعاء بر حجابی مستور است تا که بر محمد و آل او درود فرستاده شود.
از همان امام همام نقل شده که فرمود: «من کانت له الی الله عزوجل حاجه، فلیبدء بالصلوه علی محمد و آله، ثم یسئل حاجته، ثم یختم بالصلوه علی محمد و آل محمد؛ فان الله عزوجل اکرم من آن یقبل الطرفین و یدع الوسط، اذا کانت الصلوه علی محمد و آل محمد لا یحجب عنه» کسی که نیاز و حاجتی به خداوند داشته باشد پس به صلوات بر محمد و آل او شروع کند، سپس از او حاجت بطلبد، و بعد از آن دعاء با صلواتی بر محمد و آل او برنامه را پایان برد، البته خداوند متعال گرامی‌تر از آن است که دو طرف را قبول ولی بخش میانی نیایش را رد کند. همین که صلوات بر محمد و آل او فرستاده شد دیگر دعاء محجوب نخواهد ماند.
اذن دعای بندگان در دست پروردگار
بسیاری از ما تصور می‌کنیم که سعادت بندگی در قالب دعا، توبه و کارهای خیر از جمله کارهایی است که ما خود اقدام به انجام آن می‌کنیم درحالی که اگر توفیق انجام آن از سوی خدا نباشد هرگز دست به این کارها نمی‌زدیم. قرآن کریم در خصوص توفیق الهی انجام کارهای نیک از زبان حضرت شعیب علیه السلام می‌فرماید: و ما توفیقی الا بالله، یعنی حتی انجام کارهای خیر از سوی پیامبران و اولیا نیازمند توفیق الهی است و اگر اذن پروردگار در آن نباشد این امر محقق نمی‌شود.
در پایان، به آخرین وصیت امیر المومنین حضرت علی علیه السلام به امام حسن مجتبی علیه السلام در باره اهمیت دعا و توفیقات آن اشاره می‌کنیم که فرمود: «وَ اعْلَمْ أَنَّ الَّذِی بِیَدِهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ قَدْ أَذِنَ لَکَ فِی الدُّعَاءِ وَ تَکَفَّلَ لَکَ بِالْإِجَابَةِ وَ أَمَرَکَ أَنْ تَسْأَلَهُ لِیُعْطِیَکَ وَ تَسْتَرْحِمَهُ لِیَرْحَمَک»؛ فرزندم، بدان آن کس که گنج‌های آسمان و زمین در دست اوست به تو اجازه‌ی دعا و درخواست را داده و اجابت آن را تضمین نموده است، به تو امر کرده که از او بخواهی تا عطایت کند و از او درخواست رحمت کنی تا رحمتش را شامل حال تو گرداند.
آن حضرت در بخشی دیگر از سخنان گهربار خویش محبوب ترین کارها نزد خداوند را دعا می‌داند: «أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِعَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَرْضِ الدُّعَاءُ»، پس قدر خودرا هنگام دعا کردن بدانیم و دریابیم از چه کسی حاجت خودرا طلب می‌کنیم که اگر بدهد یا ندهد طبق این آیه شریفه: «وَ عَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، خیر و صلاح ما در آن است.