به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «نقش علمای شیعه در دوره اول قاجار (با تأکید بر جنگ‌های ایران و روس)» اثر نصرالله پورفیاض در ۵۷۶ صفحه به همت مؤسسه بوستان کتاب به چاپ رسید.
ایران در دوره اول قاجار، همزمان با تزار روس و امپراتوری عثمانی و انگلستان مواجه بود. از همه مهم‌تر، هجوم هدفمند غرب صنعتی بعد از مدتی امان را از مردم و حکومت قاجار گرفته بود. در داخل به دلایلی از جمله ضعف و خودکامگی قاجار، ایرانیان دچار نوعی فقر مادی و سیاسی مزمن شده بودند. در این اوضاع علمای شیعه ضمن دستگیری از مردم در برابر ظلم قاجار و حکام محلی، از ساختار ظاهری حکومت قاجار حمایت، و در برابر تهاجم بیگانگان و منحرفان در نظر و عمل مقاومت می‌کردند. آنها با تدوین فقه حکومتی، ضمن مقابله با جریان‌های انحرافی و مبلغان مسیحی، عملاً وارد فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی شدند و توانستند ضمن ایجاد وحدت ملی، نمایی از حکومت ولایی در عصر غیبت را به نمایش بگذارند.
این پژوهش با روش کتابخانه ای به بررسی و تحلیل حوادث تاریخی و نظریات متفاوت مورخان در مورد حوادث دوره اول قاجار پرداخته و با بیان مبانی نظری و عملی علمای اصولی مذهب تشیع، چگونگی تحولات تاریخی، سیاسی و دینی آن دوره را بررسی کرده است.
این کتاب برای تبرئه علمای درباری وابسته یا تخطئه بعضی خادمان کشور نوشته نشده، بلکه برای بیان واقعیات تاریخی و مبارزه چندجانبه علمای راستین شیعه در تدوین مبانی حکومت شیعه و مبارزه با فرقه‌های انحرافی و میسیونر های مسیحی نگاشته شده است تا درایت آنها در ارائه مبانی دینی، سیاسی و حکومتی شیعه طبق آیات و روایات برای ایجاد انسجام ملی ایرانیان و تثبیت مبانی و ساختار حکومت شیعی در ایران، به ویژه نجات کشور از سلطه استعمار و وابستگان آنها روشن شود. در این راستا سعی شده است از بیان خدمات افراد خدوم و مستقل ایرانی با اندیشه متفاوت به این مرز و بوم دریغ نشود.
ساختار اثر
این کتاب در چهار فصل تألیف شده است؛ در فصل اول با عنوان «حکومت دوره اول قاجار و روحانیت» به ساختار حکومت قاجار و نحوه به قدرت رسیدن آن و سازمان روحانیت پرداخته شده است.
در فصل دوم با عنوان «واکنش روحانیت و قاجار در برابر کشورهای استعمارگر در دوره اول قاجار» تعامل و تقابل کشورهای اروپایی با قاجار در طول جنگ‌های ایران و روس و نحوه برخورد و همکاری علما با قاجار توضیح داده شده است.
در فصل سوم با عنوان «جنگ اول ایران و روس» به بیان جنگ اول ایران و روس و اقدامات قاجار و روحانیت و عملکرد و اصلاحات عباس میرزا پرداخته شده است.
«جنگ دوم ایران و روس» عنوان چهارمین و آخرین فصل از کتاب حاضر است که در آن به جنگ دوم ایران و روس و اقدامات روحانیت و قاجار و سپس تأثیرات این جنگ‌ها و مسائل سیاسی و اجتماعی بعدی اختصاص یافته است.
تعلیم و تربیت مردم توسط علما جهت تصدی مناصب دولتی
در آن زمان، علما و روحانیان تقریباً تنها قشر باسواد جامعه بودند و عموماً تعلیم و تربیت اقشار مختلف جامعه به عهده آنها بود. چون بسیاری از مناصب دولتی به افراد باسواد احتیاج داشت، همکاری علما و قاجاریان به پرورش افراد برای مناصب دولتی و دیگر مناصب اجتماعی کمک می‌کرد، به طوری که در بیشتر مواقع، آموزش درباریان و شاهزادگان نیز به علما و روحانیان گذاشته می‌شد.