به گزارش خبرنگار مهر، کشت خشخاش در افغانستان به پایین‌ترین سطح در طی ۲۰ سال گذشته رسیده است. تغییر کشت از خشخاش به گیاه مخدر دیگر تغییر سیاستی است که این کشور دنبال می‌کند. در بخش اول این گفت و گو به چگونگی سازگاری کشاورزان افغان برای بقا، در مواجهه با چالش‌های محیطی و سایر چالش‌های اجتماعی اقتصادی پرداخته شد و آمد که افغانستان با گسترش خشکسالی از کشت خشخاش به عنوان مواد اولیه تریاک به سوی بهره برداری از گیاه افدرا با ارزش افزوده بالاتر حرکت کرده که بسیار خطرناک‌تر از خشخاش است. افدرا برای مواد مخدر شیمیایی استفاده می‌شود و تهدیدی جدی برای کشورهای همسایه از جمله ایران است. ادامه گفت و گو مهر با حسین شیرزاد، کارشناس و تحلیل گر بخش کشاورزی می‌آید که به تهدیدهای این دگردیسی از نظام بهره برداری زراعی خشخاش به نظام بهره برداری مرتعی افدرا می‌پردازد.
این تغییر کشت در افغانستان چقدر سلامت جامعه ایرانی و همسایگان افغانستان را تهدید می‌کند؟
در واقع حرکت به سمت تولیدات گیاهی در «باکوا» شکل اشتغال را تغییر داده است. تخمین زده می‌شود که سایت‌های استخراج افدرین موجود در باکوا (بازار عبدالودود) با ظرفیت تولید حدود ۹۸ تن افدرین در ماه (از ۳ هزار تن افدرای خشک) را داشته باشند که می‌تواند حدود ۶۵ تن متامفتامین کریستال در ماه تولید کنند. برای پردازش این مقدار دارو به حدود ۵۰۰ آزمایشگاه مت آمفتامین نیاز است و بعید است که این تعداد آزمایشگاه متامفتامین در خود منطقه باکورا وجود داشته باشد و گزارش‌هایی مبنی بر حمل افدرین به استان‌های دیگر یا انبارش مواد در مرز افغانستان، پاکستان و ایران وجود دارد.
تحلیلگران بر این باورند که رشد این صنعت در استان‌هایی که در کنار ایران و پاکستان قرار دارند، بیشتر دیده می‌شود. مطالعه مؤسسه ODI نشان داده در استان نیمروز در جنوب غربی افغانستان، در مرز ایران از نظر تناژ، متامفتامین بیشتر از تریاک تولید و جا به جا می‌شود. صنعت مت، با سرعت سرسام آور در این مناطق در حال رشد است و این نگرانی را در میان کارشناسان برانگیخته است که در زمان طالبان، افغانستان می‌تواند به یک تأمین کننده اصلی تبدیل شود زیرا تقاضا در سطح منطقه‌ای و جهانی به طور دائم افزایش می‌یابد. از جمله مقاصد مت آمفتامین افغانی کشورهای همسایه ایران و پاکستان و هند است. همچنین گزارش‌های فزاینده‌ای مبنی بر کشف متامفتامین مرتبط با افغانستان در مناطق دورتر مثلاً سریلانکا، اندونزی، استرالیا و کشورهای آفریقایی وجود دارد. بنابراین تغییر رژیم مواد مخدر به گیاه ارزان و در دسترس افدرا پیامدهای مخرب سلامت عمومی نه فقط برای افغانستان بلکه برای کشورهای همسایه از جمله ایران نیز دارد. تا قبل از ۲۰۱۸ کشت تریاک یکی از عوامل اصلی بی ثباتی سیاسی در افغانستان بوده و به خشونت، جنگ داخلی و فساد دامن می‌زد. در واقع، این امر منجر به رشد یک اقتصاد سایه شده است که درآمد قابل توجهی برای شبکه‌های مافیایی و گروه‌های شورشی ایجاد می‌کند و آنها را قادر می‌کند تا فعالیت‌های خود را تأمین مالی کنند و با مصونیت نسبی فعالیت کنند.
پس باید گفت به تدریج تریاک جای خود را به افدرین می‌دهد. درست است؟
بله. محاسبات سازمان ملل (UNODC) پیرامون مقیاس تولید نشان داده که افغانستان، تقریباً ۶۵.۵ تن در ماه (۷۸۶ تن در سال) مت آمفتامین کریستالی می‌تواند تولید کند. در میانمار، قیمت یک کیلوگرم متامفتامین با استفاده از مواد اولیه P-2-P از ۳ هزار دلار فراتر می‌رود، در افغانستان این قیمت فقط در حدود ۲۸۰ دلار در هر کیلوگرم تخمین زده می‌شود. بسیاری از آزمایشگاه‌های هروئین به دلیل کاهش هزینه تولید، اکنون بیشتر بر روی تولید مت آمفتامین تمرکز می‌کنند؛ بنابراین صنعت فزاینده مت آمفتامین به دلیل هزینه کم مواد تشکیل دهنده و همچنین نیاز اندک به آزمایشگاه‌های بزرگ و مقیاس بزرگ تولید، جای خود را برای حاشیه سود جدید برای طالبان فراهم کرده است.
به اعتقاد کارشناسان بین المللی، طالبان با چندین دهه تجربه در پردازش و انتقال هروئین، تقریباً تمام شبکه‌های توزیع مواد مخدر افغانستان را کنترل می‌کند، اما اکنون این گروه به طور فزاینده ای به تولید افدرین و مت به عنوان منبع درآمدی مطمئن متکی شده است و سالانه ۴.۲ میلیون دلار مالیات از این گونه فعالیت‌ها به دست می‌آورد.
سهم این ماده مخدر در تجارت جهانی چقدر خواهد بود؟
اگر این روند قیمت‌های پایین در زنجیره ارزش افدرا که به راحتی تهیه می‌شود ادامه یابد، افغانستان به کمک مافیای غربی به زودی می‌تواند نقش مهمی در تجارت جهانی مواد مخدر مصنوعی و بازار رو به رشد محرک‌های نوع آمفتامین که شامل مت آمفتامین، اکستازی و متامفتامین کریستالی و نیز کاپتاگون بازی کند و حتی اروپا، کشورهای بالکان و ترکیه همراه با سایر بازارهای بین المللی در جنوب غرب آسیا و کشورهای حوزه خلیج فارس به مقاصد برجسته‌تری تبدیل خواهند شد. در حالی که تقریباً ۹۰ درصد متامفتامین های کشف شده در سراسر جهان در دو منطقه، شرق و جنوب شرق آسیا و آمریکای شمالی بوده است، داده‌های کشف و ضبط شده از سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که این بازارها در سطح بالایی تثبیت شده اند، اما قاچاق در جاهای دیگر مانند خاورمیانه و غرب آفریقا افزایش یافته است.
کشفیات مربوط به متامفتامین تولید شده در افغانستان حاکی از تغییر اقتصاد مواد مخدر در این کشور است، پیش بینی دوام و اهمیت صنعت غیرقانونی هروئین و مت آمفتامین در زمان کنونی یک موضوع حساس جهانی است که جهان به ویژه اروپا و آمریکا باید به حساسیت‌های آن پی ببرد. در این میان، ایران به عنوان خط مقدم مبارزه با این اپیدمی نوظهور جهانی نیاز به توجه و حمایت بیشتر و کمک‌های افزون‌تر جامعه جهانی و همراهی نهادهای بین المللی دارد.