خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: محتشم کاشانی با ترکیب‌بند معروف خود روح تازه‌ای در کالبد مرثیه‌سرایی برای اهل بیت دمید و به مرثیه‌سرایی در ادبیات فارسی اعتبار داد. از بدو پیدایش این‌ترکیب‌بند، بسیاری از شاعران مطرح پارسی‌سرا به استقبال این‌ترکیب‌بند و سراینده‌اش رفته و آثاری درباره قیام عاشورا و ائمه اطهار سرودند.
مهدی امین‌فروغی پژوهشگر ادبیات آیینی و مرثیه‌سرایی است که در کتاب «محتشم‌نامه» گزیده‌ای از ترکیب‌بندهای فارسی را که در استقبال از ترکیب‌بند محتشم سروده شده‌اند، گردآوری کرده است. این‌کتاب با ۵۴۸ صفحه، سال ۱۳۹۴ توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شد.
قرن اول تا پایان سوم هجری شاعرانی را در خود پرورش داد که معاصر با ائمه (ع) بودند و اشعاری در مدح و مرثیه خاندان پیامبر (ص) سرودند. برخی از این‌شاعران بارها به تشویق ائمه مفتخر شدند. شاعران این‌دوره، بی‌باکانه از ضمیر دردمند شیعه پرده برداشتند و مصائب اهل‌بیت را در اشعار خود برشمردند. با وجود خفقان عصر خلفای اموی، جان بر کف شعر سرودند که با ورود به عصر عباسیان، حرارت این‌سوزوگذار و حماسه‌اش بیشتر شد. چون شاعران دریافتند بنی‌عباس در ظلم و ستم چیزی کم از بنی‌امیه ندارد. اما شاعرانی که بناست در کتاب «محتشم‌نامه» به آن‌ها پرداخته شود، از این‌گروه شاعران شیعی نیستند و از نظر تاریخی متاخرتر و نزدیک‌تر به روزگار امروزند.
به این‌ترتیب شاعران و اشعاری که در کتاب موردنظر معرفی می‌شوند، میراث‌داران آن‌شاعران مبارز و حماسه‌سرای دوران بنی‌امیه و بنی‌عباس هستند. مولف کتاب، پس از اشاره اجمالی و گذر از مرثیه‌سرایان قرن اول تا سوم، سراغ شاعران قرن چهارم تا پایان ششم و سپس مرثیه‌سرایان قرن هفتم تا پایان نهم هجری می‌رود. «قرن دهم تا پایان سیزدهم هجری» و «از آغاز تا قرن دهم هجری» دو طبقه‌بندی دیگری هستند که فروغی برای معرفی مرثیه‌سرایان پارسی‌گو از آن‌ها استفاده کرده است.
اسامی مرثیه‌سرایانی که در مقدمه کتاب از قرن اول تا سیزدهم هجری از آن‌ها نام برده شده و مرثیه‌سرایان پارسی‌گو میراث‌دار آن‌ها هستند، به این‌ترتیب است:
عقبه بن عمرو سهمی، سلیمان بن قته، سفیان بن مصعب عبدی کوفی، کمیت بن زید اسدی، سید اسماعیل حمیری، دعبل خزاعی، ابوالاسود الدولی، فرزدق، جعفر بن عفان طائی، منصور نمری، دیک الجن، فضل بن محمد، علی بن محمد بسامی، افوه حمانی، صنوبری، کشاجم، ابوفراس، شریف رضی، شریف مرتضی، مهیار دیلمی، ابوالقاسم زاهی، امیر ابوفراس حمدانی، ابوالفتح کشاجم، ناشی صغیر، صاحب بن عباد، ذوالحسین شریف رضی، شریف مرتضی علم‌الهدی، ابوالحسن مهیار بن مرزویه دیلمی، ابن هانی اندلسی، جوهری، ابومحمد عونی، ابن حماد، ابومحمد صوری، ابوالعلاء معری، ابن‌العودی، قاضی جلیس، خطیب خوارزمی، قطب‌الدین راوندی، ابن‌التعاویذی، ابن‌ابی‌الحدید (سنی‌مذهب معتزلی)، علاءالدین علی حلّی، حافظ رجب برسی حلّی، صالح بن عبدالوهاب مشهور به ابن عرندس، مغامس بن داغر حلّی، ابوالحسن المنصور بالله، عبدالرحمن کتّانی، ابوالحسین جزّار، بهاءالدین اربلی، ابوالحسن خلیعی، حسن آل عبدالکریم مخزومی، سید محمد امیر الحاج، شیخ یوسف بحرانی، علامه سید محمد مهدی بحرالعلوم، سید محمد جواد عاملی، شیخ صالح تمیمی، سید حیدر حلّی، شیخ ابراهیم کفعمی، ابن ابی شافین بحرانی، سید ماجد بحرانی، شیخ بهایی، سید علی‌خان مشعشعی، شیخ حر عاملی، سید احمدخان، عبدالله شبراوی، ملاکاظم ازری، شیخ ابراهیم عاملی، حاج هاشم کعبی، سید ابراهیم عطار، شیخ محمد علی اعسم، شیخ عبدالحسین اعسم، شیخ صالح کوّاز، شیخ محمد نصّار، شیخ رحمت‌الله کرمانی، علامه سید محسن امین، محمد مهدی الجواهری، بولس سلامه، محسن ابوالحب، سید صالح قزوینی نجفی، سید رضا هندی، علامه سید محسن امین، حسین علی الاعظمی، سعید العسیلی، یحیی عبدالامیر شامی، شیخ حسون عبدالله، سیدجعفر حلی، شیخ عبدالحسین جواهری، حسن الحمود، احمد شوقی، شیخ محمد السماوی، محمدحسین کاشف‌الغطا، شیخ محمدعلی اردوباری، علامه شیخ محمدحسین غروی اصفهانی، بدر شاکر السیاب، سید محمدرضا شرف‌الدین، عبدالمنعم الفرطوسی، ابراهیم النصیراوی، محمد تقی جمال‌الدین الهاشمی، عبدالرحمن شرقاوی، شیخ عبدالله العائلی، محمدمهدی الجواهری، قطران تبریزی، زین‌الدین ازرقی هروی، شهاب‌الدین عمعق بخارایی، خاقانی، فردوسی، کسایی مروزی، ناصر خسرو، امیر معزی، سنایی غزنوی، امیر بدرالدین (قوامی رازی)، فریدالدین عطار نیشابوری، خلاق‌المعانی کمال‌الدین اصفهانی، سیف فرغانی، خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، محمد بن حسام خوسفی،
فروغی در کتاب پیش‌رو به گردآوری گزیده آثار و مراثی شاعران مبارز شیعه پرداخته و معرفی خود از آن‌ها را در مقدمه کتابش شروع می‌کند. او ابتدا، مقدمه خود را در «نگاهی گذرا به تاریخ مرثیه‌سرایی» بنا می‌گذارد و سپس به معرفی این‌شاعران می‌پردازد:
محتشم کاشانی، وحشی بافقی، فیاض لاهیجی، حزین لاهیجی، عاشق اصفهانی، صباحی بیدگلی کاشانی، وصال شیرازی، اشراق آصفی، داوری شیرازی، هنر جندقی، فدایی مازندرانی، سروش اصفهانی، رضاقلی‌خان هدایت، همای شیرازی، نیاز اصفهانی (جوشقانی)، وقار شیرازی، وفایی شوشتری، محمودخان ملک‌الشعرا، نیّر تبریزی، صفایی جندقی، طرب شیرازی، ادیب‌الممالک فراهانی، مدرس اصفهانی، ضیایی ناظم‌الملک، سیدموسی سبط‌الشیخ، جلال‌الدین همایی، غروی اصفهانی، شیخ عبدالسلام تربتی، صغیر اصفهانی، امیر فیروزکوهی، مشفق کاشانی، سیدعلی موسوی گرمارودی، بهاءالدین خرمشاهی، محمدحسن زورق، علیرضا قزوه.
بخشی از ترکیب‌بندهای حجت‌الاسلام نیر تبریزی در این‌کتاب به ترتیب زیر است:
مهلت گرفت آن‌شب از آن‌قوم بی‌حجاب
پس شد به برج سعد، درخشنده آفتاب
۳
گفت ای گروه هرکه ندارد هوای ما
سر گیرد و برون رود از کربلای ما
ناداده تن به خواری و ناکرده ترک سر
نتوان نهاد پای به خلوت‌سرای ما
تا دست و رو نشست به خون، می‌نیافت کس
راه طواف بر حرم کبریای ما
این عرصه نیست جلوه‌گه روبه و گراز
شیرافکن است بادیه ابتلای ما
همراز بزم ما نبود طالبان جاه
بیگانه باید از دو جهان آشنای ما
برگردد آنکه با هوس کشور آمده
سر ناورد به افسر شاهی گدای ما
ما را هوای سلطنت ملک دیگر است
کاین عرصه نیست در خور فرّ همای ما
یزدان ذوالجلال، به خلوت‌سرای قدس
آراسته‌ست بزم ضیافت برای ما
برگشت هرکه طاقت تیر و سنان نداشت
چون شاه تشنه کار به شمر و سنان نداشت