خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه-نگار احدپور اقبلاغ: دین مقدس اسلام در کنار دیگر برنامه‌های فردی و اجتماعی، از مسلمین می‌خواهد که نسبت به آن چه از دیگران می‌بینند بی تفاوت نباشند بلکه آنها را بسوی خوبی‌ها فرا خوانده و از بدی‌ها باز دارند.
این دو وظیفه اساسی، امر به معروف و نهی از منکر نام دارد، که از جمله فروع دین محسوب می‌شوند و نقش مهمی در شکل گیری شخصیت و هویت افراد به ویژه در بعد اجتماعی دارند. در راستای بررسی این نقش مؤثر، با حجت الاسلام رضا یاوری، پژوهشگر تاریخ تشیع و معاون مؤسسه آموزش عالی امام رضا (ع) به گفت و گو پرداختیم که در ادامه تقدیم می‌شود:
حجت الاسلام رضا یاوری در گفت و گو با خبرنگار مهر با بیان اینکه زیست و زندگانی انسان در این دنیای مادی، یا به صورت فردی است و یا به صورت اجتماعی، عنوان کرد: انسان برای این زیست فردی و اجتماعی، نیازمند یک هدف گذاری و همچنین مدیریت در مسیر دستیابی به اهداف است. در این مسیر قابل توجه است که انسان برای رسیدن به سعادت در یک حرکت جمعی نیازمند تعیین الگو و کسانی است، که خط مشی مشخصی را تعیین و به سرمنزل مقصود، هدایت کنند. باید سمت و سوی حرکت مشخص باشد و موانع و مشکلات رسیدن انسان به سعادت، احصا و رفع شود.
امر به معروف و نهی از منکر، مسیر دستیابی به سعادت را هموار می‌کند
وی افزود: دین مبین اسلام در همین راستا، مسئله مهمی را به عنوان یکی از فروع دین قرار داده و در درون خود دین این راهکار پیش بینی شده که آدمی را نسبت به آنچه انسان را به سعادت می‌رساند و معروف و پسندیده است امر شود و نسبت به ناهنجاری‌ها و آنچه مانع سعادت است، پرهیز داده شود.
یاوری تصریح کرد: باید توجه داشت که این امر، وظیفه اصلی و اولیه انبیا الهی، اهل بیت علیهم السلام و عالمان دین، است که شرط و شروطی دارد و البته نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که تحت تأثیر این نظام فکری و این واجب فرعی، شاهدیم که که در جوامع اسلامی، چه در زمینه فردی و چه در زمینه اجتماع، به خصوص در جامعه که نیاز به کنترل دارد، نهادهایی به عنوان متولی این امر انتخاب می‌شوند.
معاون مؤسسه آموزش عالی امام رضا (ع) با اشاره به کتاب «معالم القربة فی احکام الحسبة» تألیف «ابن الإخوة» مصری، خاطرنشان کرد: این کتاب براساس آگاهی‌های شغلی و نیز مطالعات سرشار مؤلف در احکام و مقررات اسلام تألیف شده. حسبت است و حسبت در اصطلاح اداری اسلامی به معنی رسیدگی به کار بازار و کوی و برزن و خرید و فروش و منع از تقلب‌های کسبه و اصناف و کارهایی نظیر اینهاست. در این کتاب، نقش مؤثر نهادهای متولی، در خصوص امر به معروف و نهی از منکر، در کنترل گری و سامان دهی جامعه بشری در حوزه مسائل و رفتارهای اجتماعی به روشنی بیان شده است.
وی افزود: در این کتاب در خصوص اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در تنظیم مشاغل و امور زندگی اجتماعی اشاره شده، به عنوان مثال شغل نانوایی به عنوان یک فعالیت اقتصادی در جامعه، به رعایت بهداشت و نظافت امر و از کم فروشی و گران فروشی پرهیز داده شده، از سوی دیگر در زندگی فردی هم ما شاهدیم که این مسئله یک خود تلنگری به افرادی است که در زندگی فردی به حفظ ارزش‌ها اهتمام و از ناهنجاری‌ها پرهیز دارند، بنابراین امر به معروف و نهی از منکر، شخصیت فرد را می‌سازد و برای ورود به اجتماع آماده می‌کند که آثار و نتایج آن در جامعه بروز و ظهور خواهد کرد. این امر به معروف و نهی از منکر چه در حیطه فردی و چه در حیطه اجتماعی، نقش هدایتگری و سعادتمندی را برعهده دارد و به نظر می‌رسد که ما باید یک توجه ویژه، چنین منابعی را بازخوانی داشته باشیم که چطوری هر کسی که نقش اجتماعی دارد چطور می‌تواند، به این کتاب‌ها و روایت‌ها یک جامع سالمی را داشته باشیم.
تشکیل حکومت اسلامی؛ بالاترین مرتبه امر به معروف و نهی از منکر است
یاوری با بیان اینکه در خصوص فریضه امر به معروف و نهی از منکر باید الزامات قانونی وجود داشته باشد، تصریح کرد: برای عمل به دستورات و فرامین دین مبین اسلام، چه در ابعاد زندگی فردی و چه زیست اجتماعی افراد، اجرای قوانین نیاز به ضمانت اجرایی دارد، اگر ضمانت اجرایی نباشد. سنگ روی سنگ بند نمی‌شود.باتوجه به اینکه تشکیل حکومت اسلامی، خود از مهمترین، عالی‌ترین و بالاترین مراتب امر به معروف و نهی از منکر است، بنابراین این حکومت خود متولی و مسئول اجرای دین، احکام شرع و قوانین اسلام در کشور است و در واقع برای اینکه در موضوعی ضمانت اجرایی ایجاد کند و آن تبدیل به قانون کند، باید نهادهایی را به عنوان متولی قرار دهد.
برای اجرای قوانین اسلام؛ ضمانت اجرایی لازم است
وی افزود: این الزام قانونی در کالبد ارشاد، توجه دادن مردم و آگاه کردن مردم نسبت به وظایفشان و به نوعی تربیت اخلاقی و آموزش مردم. چه در مدرسه و چه دانشگاه ایجاد می‌شود و کنار آنها باید قوه و نهادی باشد که ضامن اجرایی باشد. اینکه کسی در خیابان عربده کشی و مزاحمت ایجاد کند، در مرحله اول امر و به معروف و نهی از منکر باید توسط مردم و خانواده برای آن شخص انجام شود و اگر نتیجه‌ای نداشت. ضمانت اجرایی لازم است. در این حال باید نهادی باشد که پشتوانه‌های لازم برای عملیاتی کردن قوانین را داشته باشد تا بتواند به این موضوع ورود کند.
یاوری در پایان بیان کرد: اینکه می‌گویند قوانین اسلام تبشیری و انذاری است، به همین دلیل است که رویکرد تربیتی دین اسلام، در ابتدا نصیحت و وصیت و مداراست و از طرفی هشدار و انذار می‌دهد به کسی که از قوانین نافرمانی می‌کند. بنابراین امر به معروف و نهی از منکر نقش تربیتی دارد و انسان را از نظر فردی، معنوی، اخلاقی، رفتارهای اجتماعی و… به سعادت می‌رساند و هم موجب دوام و بقای جامعه خواهد شد.
وی افزود: اینکه ما در بسیاری مسائل در جامعه دچار رنج هستیم، به دلیل همین بی توجهی و بی خیالی نسبت به موضوع امر به معروف و نهی از منکر در جامعه است.