به گزارش خبرگزاری مهر، کارگاه آموزشی «نگارش زندگی‌نامه مستند شهدای دفاع مقدس» همزمان با ششمین روز از هفته دفاع مقدس، چهارشنبه پنجم مهر با همکاری انتشارات نشر بیست‌وهفت بعثت و بسیج دانش‌آموزی سپاه محمد رسول‌الله (ص) تهران بزرگ ویژه نوجوانان و جوانان عضو سازمان بسیج دانش‌آموزی با حضور مرتضی قاضی مستندنگار در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
برای رسیدن به حقیقت باید واقعیت‌ها را کشف کنیم
در این کارگاه مرتضی قاضی مستندنگار درباره تکنیک‌های مصاحبه، نوشتن زندگی‌نامه و ثبت و ضبط خاطرات توضیح داد و گفت: دغدغه من با ورود به حوزه ادبیات دفاع مقدس کشف حقیقت بود و برای رسیدن به حقیقت باید واقعیت‌ها را کشف کنیم. بین حقیقت و واقعیت تفاوت وجود دارد؛ از طریق بیان جزئیات داستان‌های زندگی افراد به واقعیت می‌رسیم. اگر جزئیات در کار نباشد، زندگی‌ها با یکدیگر تفاوتی ندارند و همه شبیه به هم خواهند بود.
وی افزود: وظیفه ما به عنوان محقق این است که این تفاوت‌ها را کشف کنیم و صرفاً در نقش یک ضبط صوت عمل نکنیم بلکه کاملاً فعال باشیم. به عبارتی وظیفه محقق، حقیقت‌یابی است که سخت‌ترین کار است چرا که از طریق مصاحبه، گوهر حقیقت را از دل انسان‌ها استخراج می‌کند و به طلا و الماس می‌رسد. بعضی از مصاحبه‌ها سال‌ها طول می‌کشند و در طول انجام بعضی از مصاحبه‌ها نیز باید سختی‌های زیادی تحمل کرد.
قاضی ادامه داد: ما به حقیقت از طریق واقعیت‌ها و به واقعیت‌ها از طریق قصه پی می‌بریم. در قصه باید به محیط، زمان، توصیفات، اصطلاحات، ویژگی‌های شخصی افراد و… توجه کنید. هنگام مصاحبه باید به گونه‌ای رفتار کنید که در حال ساخت یک فیلم هستید؛ هر چه تصویر شما رنگی‌تر و احساسات و عواطف آن بیشتر باشد قصه قوی‌تر خواهد بود. در اینجا منظور از قصه، تخیل نیست بلکه هدف رسیدن به واقعیت‌های زندگی است. برای تبدیل شدن به یک مصاحبه‌گر فعال باید خود را به دانش‌های مختلف مجهز کنید.
این مستندنگار با تأکید بر اینکه در هیچ کارگاهی تمام تکنیک‌های مصاحبه و مستندنگاری را یاد نمی‌دهند، گفت: تجربیات انسان با انسان و موضوع به موضوع با هم متفاوت هستند و نمی‌توان از یک تکنیک واحد برای همه آنها استفاده کرد. برای رسیدن به جزئیات باید به چرایی، چیستی، چگونگی، زمان، مکان، بستر و زمینه‌ها، عمل و کنش، بینش و دانش و… توجه کنیم.
وی به کلیدهای لازم در مراحل مختلف مصاحبه اشاره کرد و افزود: با استفاده از کلید «اسکن هوایی» باید نقشه کلان زندگی فرد مصاحبه شونده را از طریق مطالعه، استفاده از کتاب‌ها و منابع مختلف، اخبار موجود و حتی فضای مجازی استخراج کنید. قرار نیست هیچ زندگی‌نامه‌ای ادعا کند که روز به روز زندگی یک فرد را بیان کند مگر در مواردی که روزنوشت زندگی آن فرد را در اختیار داشته باشیم. در کلید «تنظیم نور» باید برهه خاصی از زندگی یک شهید را منعکس کنیم اما خط سیر زندگی آن شهید باید کامل باشد و خلأ و پرشی در آن مشاهده نشود.
علاوه‌بر محتوا باید به جزئیات نیز بپردازید
این نویسنده در توضیح کلید «یکی شدن» گفت: امام علی (ع) در نامه ۳۱ به امام حسن (ع) می‌فرمایند: «درست است که من به اندازه پیشینیان عمر نکرده‌ام، اما در کردار آنها نظر افکنده‌ام و در اخبارشان اندیشیده‌ام و در آثارشان سیر کردم تا آنجا که گویا یکی از آنان شده‌ام؛ بلکه با مطالعه تاریخ آنان، گویا از اول تا پایان عمرشان با آنان بوده‌ام.» برای تحلیل رفتار و کردار گذشتگان باید با آنها یکی شوید و از این کلید در روند مصاحبه استفاده کنید. زندگی آدم‌ها مانند جزیره‌ای ناشناخته است و همه چیز مانند یک تصویر در ذهن ثبت و ضبط می‌شود. برای یکی شدن با گذشتگان باید تاریخ آنها را بخوانید و بشنوید.
وی با بیان اینکه در کلید «سفر به اعماق تاریخ» محقق باید اطلاعات جامعه‌شناسی، ارتباطات، مردم‌شناسی، زبان‌شناسی، روانشناسی، تاریخ و… داشته باشد، افزود: با استفاده از کلید «دوربین پشت سر راوی» یاد می‌گیرید که علاوه‌بر محتوا به جزئیات نیز بپردازید. در کلید «پروژه دوستیابی» باید به این نکته توجه کنید که راوی، سوژه شما نیست بلکه دوست شماست. راوی باید بفهمد که برای شما اهمیت دارد؛ بنابراین از خودش و زندگی‌اش شروع کنید و سپس سراغ فعالیت‌هایش بروید.
قاضی در پایان گفت: کلید «قاعده گوله برفی» به این معناست که هر فرد، جدا از خاطراتی که برای ما تعریف می‌کند، اطلاعاتی را نیز در اختیار ما می‌گذارد و افراد مرتبط با موضوع مصاحبه را معرفی می‌کند. فرد جدید، افراد جدید را معرفی می‌کند و به همین شکل شبکه‌ای، افراد مرتبط با موضوع شناسایی می‌شوند. «اولین برخورد»، «تمرکز روی اشتراکات»، «زمانی برای شنیدن»، «مکانی برای شنیدن»، «چشم‌های سخن‌گو» و «اقتصاد مصاحبه» از دیگر کلیدهای مصاحبه هستند که یک محقق باید به همه آنها در روند مصاحبه توجه کند.