خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-عصمت علی آبادی: یکی از پرسش‌هایی که همواره پس از دعوت به کتابخوانی پدید می‌آید این است که چه باید خواند و چه کتاب‌هایی ارزش آن را ندارد که وقت، فکر و انرژی انسان را معطل خود کند.
برای واکاوی جایگاه کتاب و کتاب‌های دینی در اسلام و پاسخ به این پرسش‌ها با آیت الله تحریری تولیت مدرسه علمیه مروی به گفت‌وگو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می‌شود:
*در خصوص جایگاه کتاب و مطالعه در اسلام سخن زیاد گفته شده است، این موضوع چه ابعادی دارد؟
این مسأله به چند بخش تقسیم می‌شود بخش اول مربوط به جایگاه کتاب در عالم و زندگی ما است، کتاب در اذهان افراد و جامعه جنبه ماندگاری دارد. در لغت کتاب به معنای ثبت یعنی نوشتن آمده است که جنبه ماندگاری آن را به ما نشان می‌دهد. از این جهت کتابت عمدتاً با نگاه ارتباط دارد و خود نگاه یک تأثیر بیشتری از شنیدن دارد.
خداوند دو راه شنیدن و دیدن را برای رسیدن به معلومات در وجود ما قرار داده است. در آیات قرآن کریم آمده است که خداوند برای شما قوه بینایی، شنوایی، جان و دل را قرار داده که شکرگزار باشید. دیدن و شنیدن دو راه تثبیت آگاهی در جان انسان است که دل آن را نگه می‌دارد، بنابراین کتابت از این نظر که جایگاه تثبیت علوم را در نفس انسان بر عهده دارد مهم است. این اهمیت اولیه کتاب است.
قرآن کریم به جایگاه دیدن امور و وقایع بسیار اهمیت داده است و در چند مورد مساله عبرت گیری از این امور را به اولی الابصار نسبت داده است. از این جهت در تثبیت علوم به این نکته اشاره می‌کنیم. در جنگ بدر خداوند این مساله را مطرح می‌کند که این جنگ بین حق و باطل زمانی رخ داد که مؤمنان در طرفداری از دین الهی و نفی عبودیت غیر خدا و طاغوت ثبات قدم خاصی را از خود نشان دادند و اولین جنگ بین جبهه شرک و ایمان بود. با این ثبات قدم که مؤمنان داشتند به عنایت الهی راه پیدا کردند. در مورد دیگر در وقایع اجتماعی و سیاسی این عبرت گیری آمده است. در قضیه بنی نظیر این وقایع را بیان می‌کند که پس از اینکه پیامبر (ص) با یهود و نصارا پیمان بستند که آنها به صورت آرام مانند بقیه همشهریان مسلمان زندگی مسالمت آمیز داشته باشند که اگر خیانت کردند حکومت اسلامی بتواند آنها را محدود کند، پیامبر (ص) در ابتدا به دیدار یکی از رؤسای آنها رفتند او توطئه ای کرد که پیامبر (ص) را بکشد خداوند به پیامبر (ص) خبر داد به اینکه باید از اینجا بروند، منافقان پیغام دادند که شما بمانید ما کمک می‌کنیم این آیات بیان می‌کند که این منافقان به آنها کمک نکردند پس از اینکه آنها خیانت منافقان را دیدند دست به دامن پیامبر (ص) شدند که ما حاضریم اموال خود را ببریم، حضرت فرمود نه باید خودتان بروید، پس از التماس آنها فرمودند که به اندازه یک شتر بار می‌توانید ببرید. دیدن این امور و مواجه شدن با آنها، برای صاحبان عقل و اندیشه عمیق، موجب عبرت و بهره برداری بیشتر می‌شود. در داستان دیگری خیانت برادران حضرت یوسف (ع) نسبت به ایشان و پدرشان به طور گسترده مطرح می‌شود. و موجب عبرت گیری برای صاحبان عقل می‌شود.
در اهمیت کتابت، خداوند متعال برای اتمام حجت بر انسان مسأله کتابت اعمال مطرح می‌شود، آیه ۱۵۶ اعراف، آیاتی از قرآن کریم، نشان دهنده این است که کتابت نقش مهمی در تثبیت آگاهی‌ها و اتمام حجت بر کسانی دارد که با دین الهی مخالفت دارند، لذا یکی از مسائلی که در این عالم مطرح می‌شود و در عالم دیگر ظهور پیدا می‌کند مساله کتابت اعمال است.
اهمیت دیگر کتابت در روابط اجتماعی برای تثبیت برخی از معاهده‌ها و مسائل اقتصادی است که آنها ثبت شوند تا موجب اختلاف و درگیری نشود. لذا خداوند می‌فرماید: که در روابط اقتصادی مانند قرض دادن، شاهد بگیرید و آن را ثبت کنید.
*توصیه‌های بزرگان دین، درباره جایگاه کتاب در نگهداری علوم چه بوده است؟
در این زمینه روایات متعددی از ائمه (ع) داریم که به ما سفارش کردند علوم خود را بنویسید، پیامبر (ص) می‌فرمایند علم خود را با کتاب زنجیر و مقید کنید، علم را قبل از رفتن علما بنویسید چراکه رفتن علم با مرگ علما است و اساساً سفارش به عالمان است که علوم خود را بنویسند. در روایت دیگر امام صادق (ع) می‌فرمایند: که علوم را بنویسید، شما نمی‌توانید مطالب را حفظ کنید، مگر اینکه آن را بنویسید. با کتابت ثبت می‌شود و در ذهن هم می‌ماند. در فرمایش دیگر می‌فرماید: قلب بر کتابت تکیه می‌کند. روح انسان بیش از حافظه بر نوشتار تکیه می‌کند. این موارد جایگاه کتاب در حفظ علوم را نشان می‌دهد.
*اثر کتابت در پس از این عالم چیست؟
پیامبر صلی الله علیه و آله می‌فرماید: وقتی مؤمن یک ورقه‌ای را که مساله علمی در آن نوشته است از خود باقی بگذارد و بمیرد، آن پوششی بین او و آتش خواهد بود، خداوند متعال بر هر حرفی که بر آن نوشته است یک شهر که هفت برابر بزرگ‌تر از دنیا است به او می‌دهد، این مطالب و مزایا در خصوص علم نافع است که سبب ماندگاری و تأثیرگذاری مثبت آن بر جامعه است.
کتابت سبب نشر علم می‌شود و در عرصه علم آموزی و تربیت استفاده می‌شود، پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند هر کس که حدیثی و علمی بنویسد تا وقتی که آن علم و حدیث وجود دارد برای او پاداش نوشته می‌شود.
در خصوص موضوع نوشتار امیرمومنان امام علی (ع) می‌فرمایند فرستاده شما ترجمان عقل شما است، و کتاب شما رساتر از چیزی است که از شما سخن گفته می‌شود. نامه و کتاب انسان عنوان و دلیل بر فضیلت او است. یکی از راه‌های ارتباط مؤمنان در سفر (و ضرورت‌ها) کتابت است.
*جنبه مثبت و منفی کتابت گسترده مطرح را بیان بفرمائید؟
رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: کسی که سنت حسنه‌ای را بنا بگذارد و هرکس به آن عمل کند اجر آن و مثل همان پاداش به او داده می‌شود بدون اینکه پاداش عمل کنندگان کم شود و هر کس سنت بدی را بنا بگذارد و بعد از او به آن عمل شود، آثار بد آن و مانند آثار عمل کنندگان به آن به او داده می‌شود و آنان نیز در جزای آن عمل سهیم هستند، این دو مورد هشدار است که به درستی و نادرستی مطالبی که در کتابت نوشته می‌شود توجه داشته باشیم. بنابراین مراقب باشیم که هر کتابی مفید نیست.
مطالعه کتاب نشان دهنده میل حقیقت جویی انسان است، اگر شخصی دنبال حقیقت باشد خداوند عنایات خود را به مطالعه کننده، افاضه می‌کند که درهای فهم به روی او باز شود.
یکی از مسائل دیگر نقل حدیث است که ائمه به ما سفارش کردند امام صادق علیه السلام می‌فرماید: کسی که با آگاهی و فهم، احادیث ما را نقل می‌کند از هزار عابدی که فهم احادیث و نقل روایت ندارند، برتر است. این نشان دهنده نقش مطالعه و رساندن این مطالب به دیگران است.
*چه جایگاهی می‌توان برای کتاب در تبلیغ دین در نظر گرفت؟
امام صادق (ع) جایگاه شیعیان ما را نسبت به ما به میزان روایت آنها از ما بررسی کنید، یعنی مطالعه معارف دین بسیار اهمیت دارد که زمینه ارتباط با اهل بیت علیهم السلام است اگرچه مطالعات علوم دیگر هم در روشنایی زندگی انسان اثر دارد.
مطالعه تاریخ اسلام و سیره نبی اکرم و ائمه علیهم السلام در آن رابطه خیلی از مطالب را برای ما روشن می‌سازد.
جامعه اسلامی در اثر تبلیغ پیامبر (ص) و امامان (ع) شکل گرفته است یکی از جنبه‌های تبلیغی نوشتن کتاب است که اهل بیت (ع) اصحاب خود را به آن سفارش می‌کردند، اصحاب ائمه اطهار (علیهم السلام) در این زمینه رساله‌هایی نوشتند که هر زمان به دست علمای ما رسید آن را کامل‌تر کردند. ما نیاز به بیان روایات داریم که رجوع به قرآن و احادیث برای عموم مردم کفایت نمی‌کند. باید هرکسی ظرفیت خود را در طلب دین شناسی پیدا کند و با آن کتاب‌هایی که دین را معرفی می‌کند آشنایی پیدا کند و با عالمانی که این کتاب‌ها را منظم ارائه می‌کنند صحبت کند. در سالهای اخیر پس از انقلاب کتاب‌های متعددی در سطوح مختلف نوشته شده که برای هر سطح و هر قشری مفید است. از جمله کتب آقای قرائتی، آیت الله دستغیب، شهید مطهری، آیت الله سبحانی، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله مصباح، آیت الله جوادی آملی و حسن زاده آملی و در سطوح بسیار بالا علامه طباطبایی (ره) هستند، کتاب‌های فراوانی وجود دارد باید با دقت نیاز خود را در زمینه کتاب شناسایی کرده و سراغ معلومات ضروری که سعادت دنیا و آخرت را تأمین می‌کند رفت.
*چه کتاب‌هایی نباید خواند؟
باید مطالعه ما همراه با دقت و بصیرت و در سطح علمی ما باشد که از آن بهره لازم را ببریم ما برای حفظ سعادت و سلامت ایمان، روح و روان خود نباید سراغ هر کتابی برویم به خصوص کتاب‌هایی که منحرفان دین نوشتند که باید دسته خاصی از علما آنها را مطالعه کنند تا جواب آنها را بدهند و این کتاب‌ها نباید به عرضه عموم بیایند.