خبرنگاری مهر- گروه استانها: ایام امتحانات و خردادماه همیشه حال و هوای ویژه‌ای دارد و این موضوع تنها مختص دانش‌آموزان و دانشجویان نیست حتی افرادی که سال‌ها از اتمام تحصیل آن‌ها گذشته با وارد شدن به این ایام به یاد دوران امتحانات خود حس متفاوتی را تجربه می‌کنند.
شاید بخش مهمی از این حس متفاوت و شاید گاهی ناخوشایند مربوط به استرس و اضطرابی باشد که در زمان امتحانات، دانش‌آموزان و دانشجویان را درگیر می‌کند و این موضوع در برخی افراد تا حدی زیاد است که بعد از گذشت سال‌ها از اتمام دوران تحصیل نیز همچنان گاهی با آن‌ها همراه می‌شود.
آنچه مسلم است استرس و اضطراب نیز مانند هر درگیری روانی دیگر علاوه‌بر روح انسان می‌تواند جسم او را نیز بیمار کند بنابراین شناخت علل ظهور استرس امتحان بیش از حد در دانش‌آموزان و دانشجویان همچنین بررسی مشکلاتی که این امر می‌تواند برای آن‌ها به همراه داشته باشد و نقشی که والدین در رفع این معضل دارند تا حد زیادی کمک‌کننده است.
اضطراب امتحان چیست؟
محمد ربیعی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: نمره ناپلئونی که در بین افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد از بحث استرس و اضطراب منشأ گرفته است یعنی افرادی که به سختی امتحان را می‌گذرانند.
این روانشناس افزود: اضطراب امتحان که با نمره ناپلئونی در ارتباط است، در بین دانش‌آموزان و دانشجویان دختر بیشتر مشهود است، اما اینکه به حداقل نمره اکتفا کنند در پسران بیشتر دیده می‌شود.
وی ادامه داد: تعریف ساده اضطراب امتحان تجربه نگرانی، تشویش و دلهره قبل، هنگام و بعد از امتحان است، بنابراین فرد در این زمینه از زمانی که از امتحان خود مطلع شود دچار استرس می‌شود و علائم اضطراب در آن‌ها بروز پیدا می‌کند.
ربیعی عنوان کرد: بیشتر افرادی که دچار اضطراب و استرس هستند، علائم استرس را سر جلسه امتحان، به شدت تجربه می‌کنند این در حالی است که استرس در برخی دانش‌آموزان بعد از امتحان آغاز می‌شود.
تأثیر کمال‌گرایی خانواده بر استرس دانش‌آموزان
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد یادآور شد: با توجه به اینکه سهم نمرات امتحانات نهایی در کنکور افزایش یافته شاهد اضطراب امتحان بیشتری در بین دانش‌آموزان هستیم، در حالی که کمال‌گرایی دانش‌آموز یا خانواده نیز به این موضوع دامن می‌زند.
ربیعی ادامه داد: اضطراب امتحان در چند بخش دارای علائم است که اولین آن علائم مربوط به فکر است، فکرهایی به‌صورت خودکار در ذهن دانش‌آموزانی که اضطراب امتحان دارند، می‌آید و معمولاً این افکار منفی بوده و در آن‌ها یک پیش‌بینی منفی نسبت به آینده ایجاد می‌کند، بنابراین طی آن دانش‌آموز قبل از امتحان اعلام نتیجه عدم موفقیت خود را پیش‌بینی می‌کند.
وی اضافه کرد: دانش‌آموز در این موقع توجهی به اینکه این فقط یک فکر و پیش‌بینی منفی است، ندارد و همین فکر منجر به افزایش نگرانی وی می‌شود، دانش‌آموزان دچار استرس امتحان دارای تفکری هستند که در اصطلاح روان‌شناسی به تفکر مساوی معروف است و بر اساس آن فرد اعتقاد دارد کسب نکردن نمره با بدبخت شدن یا رفتن آبرو و… برابر است.
علائم جسمانی که دانش‌آموزان دارای استرس را قابل شناسایی می‌کند
این روانشناس دومین دسته علائم را که بسیار در بین افراد مبتلا به اضطراب امتحان دیده می‌شود و رایج هست را علائم جسمانی استرس امتحان عنوان و خاطرنشان کرد: این علائم از تپش قلب شروع می‌شود، سپس لرزش دست‌ها و پاها هم به آن اضافه شده و با این علائم دانش‌آموزان مضطرب به راحتی قابل شناسایی هستند.
وی عرق کردن را از دیگر علائم جسمانی برشمرد و عنوان داشت: بسیاری از بچه‌هایی که اضطراب امتحان دارند شاهد عرق کردن شدید در دستان یا بدنشان هستند، برخی از دانش‌آموزان از خشکی دهان، درد پشت کتف‌ها، یخ کردن دستان و… شکایت می‌کنند و در این افراد بروز معده‌درد یا در حالت شدید حالت تهوع و تکرر ادرار هم مشاهده می‌شود.
تپش قلب، لرزش دست‌ها و پاها، عرق کردن، خشکی دهان، درد پشت کتف‌ها، یخ کردن دستان، بروز معده‌درد و در حالت شدید حالت تهوع از جمله علائم جسمانی استرس ناشی از امتحان است.
ربیعی تاکید کرد: اضطراب امتحان همچون یک تهدید است و همانطور که در تهدیدهای فیزیکی بدن واکنش‌هایی دارد در این زمینه هم بروز علائمی را شاهد هستیم که فرد را آماده گریز و دفاع می‌کند.
این مشاور با اشاره به علائم احساسی یا عاطفی در بین دانش‌آموزان مبتلا به استرس امتحان گفت: این دانش‌آموزان مدام از یک دل‌شوره مبهم شکایت می‌کنند چراکه دچار یک تشویش درونی هستند و نکته قابل توجه این است که هم علائم جسمانی و هم علائم احساسی از افکار نشأت می‌گیرد.
وی خاطرنشان کرد: اضطراب امتحان همچنین می‌تواند با چند نشانه رفتاری خود را نشان دهد که شامل پرخوری، تنیدگی‌های جنسی که گاهی با استرس ارتباط دارد، افزایش سطح هوشیاری از حالت معمول و بروز بی‌خوابی هستند.
این استاد دانشگاه یادآور شد: از دیگر علائم رفتاری استرس امتحان بروز پرخاشگری در این دانش‌آموزان، گریه کردن در مواجه با مسائل ساده، راه رفتن بیش از حد، نق زدن، ایرادگیری و… است.
بررسی نقش عوامل محیطی بر استرس دانش‌آموزان
ربیعی دلایل خانوادگی، آموزشگاهی و مدرسه‌ای و دلایل شخصی را از علل مهم ایجاد استرس عنوان و خاطرنشان کرد: والدین مضطرب، اضطراب را به دانش‌آموزان منتقل می‌کنند و در بسیاری از موارد کاهش استرس پدر و مادر در درمان فرزندان تأثیر بسزایی دارد.
والدین با کمال‌گرایی تحصیلی اضطراب امتحان را در دانش‌آموزان افزایش می‌دهد، این در حالی است که شکل صحبت کردن والدین با دانش‌آموزان در بروز این مشکل در بچه‌ها در ارتباط است، تحقیقات نشان داده مادرانی که نگران نتیجه امتحان پسران خود هستند منجر به ایجاد اضطراب بیشتر در ان‌ها می‌شوند.
این مشاور ادامه داد: اگر در خانواده در ایام امتحانات و غیر از آن تنش میان والدین زیاد باشد تأثیر بسزایی بر افزایش اضطراب بچه‌ها دارد، اما در این بین نباید از عوامل آموزشگاهی که در ایجاد و تداوم استرس نقش دارند غافل شد، لازم است محیط امتحان به‌گونه‌ای باشد که افراد بتوانند توانایی‌های خود را بروز دهند، اگر محیط، محیطی امن باشد بچه‌ها موفق‌تر خواهند بود.
ربیعی افزود: نحوه طرح سوالات هم در برخی مواقع می‌تواند در اضطراب امتحان نقش داشته باشد، برخی از سوالات در امتحان به نحوی طرح می‌شوند که می‌خواهد نادانسته‌های بچه‌ها را بسنجد، گرفتن آزمون با این تفکر استرس بچه‌ها را افزایش می‌دهد.
وی یکی از راه‌های کاهش اضطراب نوجوانان را گوش دادن به مشکل دانش‌آموز در خصوص استرس امتحان عنوان و یادآور شد: هرچه افراد از تنش و نگرانی‌های خود صحبت کنند کاهش نگرانی‌ها را در پی دارد.
این مشاور دلگرمی دادن به نوجوانان خصوصاً دانش‌آموزان متوسطه اول را راهکار مؤثر دیگر عنوان و بیان کرد: باید توجه داشت که تمجیدی که برای دلگرمی دادن به بچه‌ها انجام می‌شود، واقعی باشد.
به گزارش خبرنگار مهر، آنچه مسلم است خانواده در تمامی ابعاد زندگی انسان نقش و اثری غیر قابل انکار دارد بنابراین والدین می‌توانند در رفع استرس امتحان فرزندان خود نقشی کلیدی داشته باشند اما نباید در این میان نقش مدارس و معلمان را نیز نادیده گرفت.
با توجه به اهمیت حفظ سلامت روانی و جسمانی دانش‌آموزان در کنار تلاش برای رشد و ارتقای تحصیلی آن‌ها لازم است والدین و معلمان راهکارهای کاهش اضطراب امتحان در دانش‌آموزان و دانشجویان را شناخته و آن‌ها را به کار بگیرند.