خبرگزاری مهر -گروه هنر-عطیه مؤذن؛ «تا مرد سخن نگفته باشد / عیب و هنرش نهفته باشد» این بیت برای خیلی از ایرانی‌ها فقط یک شعر نیست بلکه یک گزاره اصیل در شناخت آدم هاست تا براساس گفته‌هایش بتوانند رفتار و کنش و افکار طرف مقابل را بسنجند. همین نگاه وقتی به شناخت کامل‌تری می‌رسد که افراد به بحث و گفت‌وگو بنشینند و خارج از دیالوگ‌های یک طرفه و یک نفره، بحث‌هایشان بتواند به بیانیه‌ها و شعارهای درجه یک بینجامد تا به عیارسنجی کامل‌تری بدل شود. مناظره‌های انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری هم از همین حیث اهمیت دارد. اینکه ببینید چه کسی واقع بینانه حرف می‌زند یا شعار می‌دهد یا صرفاً به تخریب دیگری می‌پردازد.
دومین مناظره نامزدها با رویکردی اقتصادی و البته برخی محورهای اجتماعی روی آنتن رفت. مناظره‌ای که اگرچه باز هم در مواردی دچار کلی گویی و طفره رفتن نامزدها از پاسخ‌های اساسی شد باز هم مخاطبان بسیاری آن را پیگیری کردند تا حداقل بتوانند رویکردهای نامزدها را تحلیل و رصد کنند.
در این گزارش هم به نکاتی از دومین مناظره نامزدهای ریاست جمهوری می‌پردازیم که با تغییراتی نسبت به قسمت اول همراه بود.
افتتاحیه مناظره؛ حذف تشریفات و اضافه کردن میز
افتتاحیه طولانی و خارج از تحمل مناظره گذشته باعث شد این مناظره بدون تشریفات قبلی برگزار شود. همچنین تلاش شد تا برنامه با تأخیر کمتری روی آنتن برود و برای اینکه از تصاویر زائد و اضافی هم جلوگیری شود دوربین به شکل زنده از ساعت ۲۰:۰۲ دقیقه ورود نامزدهای چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری به استودیو شماره ۱۱ را نشان داد. نامزدها یکی یکی در جایگاه‌ها قرار گرفتند و پشت میزهای خود نشستند.
اولین تغییر در مناظره دوم تغییر مبلمان‌های نامزدها به جایگاه‌هایی با میزهایی در مقابلشان بود که بعد از انتقادها نسبت به مناظره اول و نمایش نوعی شلختگی و بی سامانی برای دست نوشته‌های نامزدها حالا جایگاهی برای یادداشت‌های هر یک از نامزدها تعبیه شده بود.
با این حال فاصله و ارتفاع مجری از سطح استودیو نسبت به نامزدها همچنان برای مخاطب سوال است.
با یک تأخیر ۷ دقیقه‌ای مجری به مخاطبان شبکه‌های یک، سلامت و برون مرزی سلام و خوشامدگویی گفت و به استودیو ۱۱ تلویزیون که محل برگزاری مناظره‌ها است، اشاره کرد. برنامه با پخش سرود جمهوری اسلامی ایران و قرائت آیاتی از قرآن کریم به صورت رسمی ساعت ۲۰:۱۵ دقیقه آغاز شد. مجری به نامزدها سلام کرد و با معرفی هر نامزد براساس شماره‌هایی که پیش از این قرعه کشی شده بود آنها را به مخاطبان معرفی کرد.
مهدی خسروی با اشاره به تغییر دکور به واکنش‌های مخاطبان اشاره و عنوان کرد که با توجه به بازخوردهایی که گرفته شده است تغییرات مختصری در دکور صورت گرفته و برای آسایش و رفاه حال بیشتر نامزدها از میز و صندلی استفاده شده است. این اولین امتیاز این برنامه بود که با در نظر گرفتن واکنش‌های رسانه‌ای تغییراتی را در مناظره دوم اعمال کرد.
او همچنین به نمایشگری در مقابل میز خود اشاره کرد که برای نامزدها نمایش داده می‌شد تا بتوانند محاسبه زمان خود را در مقابل چشمانشان داشته باشند. از دیگر نقاط ضعف برنامه در قسمت اول همین نبود نمایشگر برای زمان بندی در مقابل نامزدها بود. با این اقدام، مجری فقط پایان زمان هر نامزد را اعلام می‌کرد و می‌گفت که وقتش تمام شده است.
چارچوب مناظره؛ عذرخواهی مجری برای مراقبت زمان
مجری در توضیحات ابتدایی بر اصل بی طرفی تاکید کرد و گفت که نقش مجری علاوه بر رعایت اصل بی طرفی و عدالت و انصاف، مراقبت ویژه بر زمان است.
وی اضافه کرد: «اگر چنانچه نامزدی برخلاف قواعد و چارچوب‌ها صحبتی کند، موظف هستم که مداخله کنم.» و البته بابت این مداخله پیش پیش عذرخواهی کرد.
این مناظره اتفاقاً بیشترین ورود نامزدها را در صحبت‌های یکدیگر شامل می‌شد که باعث شد مجری چند باری از هر نامزد بخواهد که وارد زمان دیگری نشود. با این حال در پایان این مناظره علی رغم وعده‌ای که در قسمت اول داده شد میکروفن سعید جلیلی قطع شد.
به نظر می‌رسید نقش مجری در این مناظره فعالانه‌تر شده است و بعد از طرح سوالات توسط کارشناسان آنها را در سه سوال یا محور اصلی برای نامزدها خلاصه کرد.
با این حال نحوه پرسش و طرح سوال از نامزدها همچنان مساله این دوره از مناظره‌های انتخاباتی است. در قسمت دوم تعداد این سوالات کمتر شده بود و یکی دو سوال مردمی هم به سوالات کارشناسان اضافه شد. اما همچنان سوالات نتوانست به پویایی و مباحث داغ مناظره کمک کند.
شروع مناظره؛ چالش‌های کلامی نامزدها
مهمترین نقد کارشناسان و متخصصان به مناظره قبلی این بود که نتوانست در افزایش انگیزه مخاطب برای حضور در انتخابات و همچنین تشخیص نامزد اصلح کمک کننده باشد. به ویژه که بسیاری هم مناظره قبلی را مطول و حوصله سر بر و همراه با کلی گویی های کلیشه‌ای خواندند. احتمالاً همین نقدها باعث شد نامزدها در این قسمت سراغ جدل‌های جدی تری بروند. در اولین گام همه نامزدها با تصاویر، جدول‌ها و نمودارهای مختلف آمده بودند. نامزدها در مناظره دوم بارها سخنان یکدیگر را در زمان صحبت قطع کردند.
جدل‌های کلامی هم بیشتر بین زاکانی با پورمحمدی و پزشکیان و همچنین قالیباف با پورمحمدی و قاضی زاده هاشمی با دیگران رخ می‌داد. زاکانی نوشته‌ها و آمار را پشت عکس‌هایی نوشته بود که تصاویری از حسن روحانی رئیس جمهور اسبق و چند چهره دیگر از دولت او را نمایش می‌داد.
این تصاویر و به صورت مشخص نام بردن یا اشاره به برخی چهره‌های غایب باعث شد تا مجری ۲ بار ملاحظه‌ای را بیان کند و بگوید فرصت در اختیار غایب‌هایی که از آنها نام برده می‌شود گذاشته خواهد شد. او بار اول این نکته را به صورت خبری مطرح کرد و گفت حتماً این فرصت در اختیار افراد غایبی که در جلسه مناظره از آنها نامبرده می‌شود، قرار خواهد گرفت. او اما بار دوم با قید «بررسی کمیسیون تبلیغات» این ملاحظه را بیان کرد.
بعد از دور اول مدت زمانی کوتاه برای استراحت نامزدها در نظر گرفته شد که در دور دوم یکی از نامزدها که بیشتر به کنایه از دیگر چهره‌ها می‌پرداخت، کمتر دست به جدل‌های این چنینی زد. رویکرد مناظره هم در نیمه دوم به فضای آرام و خنثی تری تبدیل شد.
در عین حال همچنان نقد به نامزدها برای کلی گویی و تکرار در مناظره دوم هم وارد است. از جمله نامزدی که شب گذشته با وعده‌های مختلف باعث شد شوخی‌های مختلفی هم با او صورت بگیرد علیرضا زاکانی بود که برای رایگان کردن بسیاری از امتیازها در دولت خود وعده داد.
پایان مناظره؛ نکته‌های پایانی نامزدها
یک چالش جدی در پایان مناظره‌ها حضور آنها در مقابل تریبون صداوسیماست. با پایان مناظره‌ها همه نامزدها در مقابل دوربین صداوسیما حاضر می‌شوند که تریبون‌هایی از شبکه دو با برنامه «زمانه»، خبر و شبکه‌های برون مرزی دارد. حضور تریبون‌های متعدد باعث این تصور اشتباه می‌شود که رسانه‌های مختلف می‌توانند از نامزدها سوال بپرسند درحالی که مجری فقط در حد یک تا دو دقیقه از هر نامزد می‌خواهد که نکته پایانی خود را بعد از برگزاری مناظره بگوید و همین یک سوال از همه نامزدها تکرار می‌شود. نکته‌ای که در اغلب موارد حرف جدیدی هم ندارد و پاسخی کلی به یک سوال کلی است.
امشب جمعه اول تیر مناظره فرهنگی نامزدها برگزار می‌شود و باید دید مناظره‌ها از کلی گویی و جواب‌هایی که کمتر در نقد کارنامه و برنامه‌های دیگری است به فرایند عمل گرایانه ای تبدیل می‌شود یا خیر.