به گزارش خبرنگار مهر، دومین مناظره نامزدهای چهاردهمین دوره ریاست جمهوری با عنوان «خدمات‌رسانی عدالت‌محور دولت» روز پنج‌شنبه ۳۱ خرداد ماه برگزار شد. در این مناظره موضوعاتی از جمله «سیاست‌گذاری در یارانه‌ها»، «رفع فقر مطلق»، «تحقق و ارتقای نظام سلامت»، «ارتقای نظام آموزشی و علمی» مورد بحث قرار گرفت.
محور بخش سوم مناظره، ارتقای نظام آموزشی و علمی بود. مجری برنامه در این خصوص گفت: در برنامه هفتم اشاره شده که ر تبه جهانی ایران از نظر کمیت تولید علم تا پایان برنامه باید به جایگاه چهاردهم برسد. در این بخش از نامزدان انتخابات ریاست جمهوری خواسته شد که برنامه اجرایی خود برای تحقق این موضوع را ارائه کنند.
در بخش سوم نیز دو نفر از کارشناسان سوالاتی در مورد «استفاده از ظرفیت‌های علمی دانشگاه‌ها برای حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی» و همچنین «راهکارها برای حفظ، نگهداشت و تکریم اعضای هیئت علمی» مطرح کردند.
رتبه‌علمی چگونه محاسبه می‌شود؟
بر اساس قانون برنامه هفتم توسعه که اخیراً ابلاغ شده است؛ رتبه جهانی ایران از نظر کمیت تولید علم، باید در پایان برنامه پنج‌ساله به رتبه چهاردهم دنیا برسد.
کمیت تولید علم بر اساس تعداد مقالات علمی منتشر شده پژوهشگران در پایگاه‌های علمی بین‌المللی معتبر «اسکوپوس» و «وب آو ساینس» سنجیده می‌شود. ایران در حال حاضر بر اساس مقالات منتشر شده در پایگاه اسکوپوس رتبه ۱۶ و در پایگاه «وب آو ساینس» رتبه ۱۷ جهان را دارد.
بررسی روند سالانه مقالات منتشر شده نشان می‌دهند که سال گذشته تعداد مقالات منتشرشده ایران کاهش پیدا کرده و به دنبال آن رتبه علمی کشور نیز نزولی شده است.
تأکیدات مقام معظم رهبری در مورد رشد علمی کشور
موضوع رشد علمی کشور بارها مورد تاکید مقام معظم رهبری نیز قرار داشته است. مقام معظم رهبری ۲۵ مهرماه سال گذشته در دیدار با نخبگان و استعدادهای برتر علمی در مورد نگرانی از دست رفتن رتبه‌های علمی گفتند: «امروز ما احتیاج داریم به یک حرکت مبتکرانه‌ای از سوی دستگاه‌های علمی کشور تا عقب نیفتیم. ما حرکت کردیم، امّا دیگران هم حرکت کردند؛ حتّی عدّه‌ای از کشورهای منطقه با مشاهده‌ی پیشرفت ایران تشویق شدند به حرکت کردن، در حالی که عقب بودند؛ امروز ما به آمارها که نگاه می‌کنیم، می‌بینیم اینها خیلی جلو آمده‌اند. بیمِ آن وجود دارد که ما از مسابقه‌ی علمی دنیا عقب بمانیم؛ جدّاً این بیم وجود دارد».
در روزهای اخیر نیز مقام معظم رهبری در دیدار با جمعی از جوانان مدال‌آور در المپیادهای دانش‌آموزی و دانشجوییِ داخلی و جهانی، با اشاره به شکل‌گیری یک حرکت پربار علمی در دهه ۸۰ و سرعت‌گیری پیشرفت علمی کشور گفتند: «در سال‌های آخر دهه ۹۰ این حرکت قدری افت پیدا کرد البته این افت در دو سه سال اخیر قدری جبران شده اما ناکافی است و در شرایط کنونی ما احتیاج به یک خیزش علمی داریم تا به خط مقدم علم جهانی برسیم که با تلاش نخبگان جوان و آماده‌سازی محیط عمومی، این مسئله امکانپذیر خواهد شد».
این در حالی است که درجریان مناظره، هیچ‌یک از نامزدها برنامه مشخص و مدونی در مورد موضوع ارتقای رتبه علمی در راستای برنامه هفتم توسعه ارائه نکردند و بیشتر به ارائه نظرات خود پیرامون برخی مسائل آموزش عالی پرداختند و ناظر به سوالات کارشناسان برنامه صحبت کردند.
در ادامه صحبت‌های نامزدهای انتخابات ۱۴۰۳ را در مورد این موضوع مرور می‌کنیم:
*قاضی‌زاده هاشمی
امیرحسین قاضی زاده هاشمی در بخش سوم از مناظره دوم بیشتر به موضوع آموزش و پرورش پرداخت و بر بهره‌وری آموزش و پرورش تاکید کرد.
وی اظهار کرد: باید بتوانیم بهره‌وری را در آموزش و پرورش ارتقا دهیم. باید افراد را به سرعت به بازار کار برسانیم. باید آموزش عالی و حوزه نخبگی را به اقتصاد پیوند بزنیم. برای جلوگیری از فرار نخبگان باید درآمدشان را افزایش دهیم.
قاضی زاده هاشمی درباره استفاده از ظرفیت علمی و جلوگیری از مهاجرت نخبگان گفت: باید بتوانیم حوزه آموزش عالی و نخبگان را به اقتصاد پیوند بزنیم. در دانشگاه ما باید دفاتری از بخش اقتصادی کشور مستقر شوند تا سفارش کار داده و استعداد پیدا کنند و همکاری علمی کنند.
نامزد چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری به جنبش ضد صهیونیستی در دانشگاه‌ها آمریکا اشاره کرد و گفت: دفاتر اسرائیل در دانشگاه‌ها است که ارتباط مالی ایجاد کرده و پژوهش خریده و استاد را وارد فضای کاری خود می‌کند که ما باید از این شکل برای دانشگاه‌های داخلی خودمان استفاده کنیم.
وی افزود: علت مهاجرت تفاوت درآمد با کشورهای دیگر است که برای جلوگیری از خروج نخبگان افزایش درآمد آنان است. بسیاری از این بچه به دلیل اینکه درامدشان نسبت به بیرون کشور پایین‌تر است مهاجرت می‌کنند.
قاضی زاده هاشمی، راهکار افزایش درآمد نخبگان را شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان کرد و گفت: استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و خارجی برای خلق ثروت از مهم‌ترین طرح‌های دولت سیزدهم بود که در دولت ما نیز ادامه خواهد داشت.
*قالیباف
محمد باقر قالیباف هم بیشتر ناظر به موضوع آموزش و پرورش صحبت کرد و در موضوع آموزش عالی تنها به بیان این موضوع اکتفا کرد: در تحصیلات تکمیلی بخش‌های دولتی و غیر دولتی اگر نیاز دارند، خودشان با دانشگاه‌ها قرارداد ببندند و ما از پول بیت المال در آن‌جا هزینه نکنیم.
وی افزود: لذا ما در دولت چهاردهم آموزش و پرورش و دانشگاه را که اساس بهره وری ما برای رشد اقتصادی است هم در تصمیم سازی، هم در مهارت، هم در سبک زندگی در همه این بخش‌ها باید به اولویت اساسی و جدی خودمان قرار بدهیم و اولویت ما به طور قطع خواهد بود.
*پور محمدی
مصطفی پور محمدی در مورد ارتقای نظام آموزشی و علمی کشور گفت: موضوع آموزش و پرورش و آموزش عالی یک مسئله محوری برای رشد هر جامعه است. کشور ما از این ظرفیت در شکل گسترده‌ای برخوردار است. باید قدردان این تلاش گسترده و حجم عظیم عناصر و نیروهای دلسوز و متعهد باشیم که توسعه و پیشرفت‌های ما به برکت همین نظام آموزش و پژوهش ما بوده است.
وی اظهار کرد: مسئله اساسی این است که نظام آموزشی را از لحاظ محتوایی بررسی کنیم. نظام آموزشی در دنیا تغییر زیادی کرده است. واقعاً باید برای یک میلیون کادر آموزشی و ۱۶ تا ۱۷ میلیون نفر دانش‌آموز و چندصدهزار استاد و ۳ تا ۴ میلیون دانشجو فقط با یک نظامات بسته و مشابه و از بالا ترتیب‌داده شده عمل کنیم؟ این از اشکالات ماست. آیا ما نمی‌توانیم بسیاری از ظرفیت‌های آموزشی را در روش تدریس و محتوای آموزشی به خودشان واگذار کنیم؟ ظرفیت‌های استان‌های ما این همه ظرفیت نیرو دارند، اما فقط باید چند صد نفر در وزارت آموزش و پرورش کارها را طراحی و نظام آموزشی را تدوین کنند؟ نظام آموزش و پرورش را باید عوض کنیم تا رشد و کیفیت‌بخشی و قوه ابتکار و خلاقیت که امروز عمده سرمایه جهش نیروی انسانی کشور است را بیشتر محقق کنیم.
پور محمدی تاکید کرد: حوزه آموزش پرورش و علم و تحقیق، انسانی، ذهنی و عاطفی است و فیزیک و پیچ و مهره نیست. لذا باید انسانی رفتار کرد و به معلم و استاد و دانشجو احترام گذاشت و ذوق و سلیقه آن‌را قبول کرد. مختصات و نگاه و خواسته‌های نسل امروز با من متفاوت است. ما باید این موضوع را بپذیریم.
وی ادامه داد: دانشجو باید به ما اعتماد کند. محیط دانشگاه باید یک محیط سالم و همراه با حرکت گذاری باشد. رهبری بارها گفتند محیط دلچسب، مستقل و آزاد باشد. ما محدود و حذف می‌کنیم، یک گروه را برجسته می‌کنیم، رشد نمی‌کنیم و خلاقیت‌ها هم بروز نمی‌کند، مشکلات اقتصادی هم داریم و حداقل‌ها را هم تأمین نمی‌کنیم. مردم ما باید دلشان گرم باشد.
وی گفت: سبک مدیریتی ما، رفتارمان با مردم و نخبگان و اساتید و دانشجویان و معلمین باید عوض شود. تا رفتارمان را عوض نکنیم با مشکلاتی مثل درگیری، تعصب، عدم تعلق و دلبستگی و احساس عاطفی نداشتن روبه رو هستیم. با حرف اجماع درست نمی‌شود با عمل درست می‌شود.
*زاکانی
علیرضا زاکانی با اشاره به حوزه آموزش عالی کشور و علم و فناوری و حوزه علمیه، گفت: دو زیست بوم نوآوری و اندیشه ورزی را باید پیش ببریم. زیست‌بوم نوآوری در حال حاضر وجود دارد و باید به شدت توسعه پیدا کند. همچنین ما نیازمند زیست‌بوم اندیشه‌ورزی هستیم تا هیچ نخبه‌ای در ایران خود را بی اثر نبیند.
وی ادامه داد: کاربردی کردن علوم و ارتباط این ظرفیت عظیم انسانی با حوزه‌های مختلف کارکردی موضوع مهم دیگری است. حوزه علمیه یک روش عظیم برای خدمت دارد و نیازهایی را هم حکومت دارد و باید از ظرفیت بزرگ حوزه علمیه در اندیشه‌ورزش و نظریه‌پردازی استفاده شود.
زاکانی گفت: در حوزه متعارف علوم و آموزش عالی کشور، توجه به استاد و دقت در منزلت او باید مورد عنایت قرار گیرد و نیازمندی‌های او را باید تأمین کرد. حقوق ۱۳ - ۱۴ میلیونی اساتید رعایت نکردن منزلت اساتید است. بخش نخبگی باید در اداره کشور مشارکت کند و متناسب با آن سود ببرد و این میدان دادن به آموزش عالی است.
وی خاطر نشان کرد: آموزش عالی و حرکت در مسیر میدان دادن به دانشجو و استاد مسئله بسیار مهمی است. مدیر آموزش عالی و آموزش و پرورش باید احساس کند که یک کارخانه انسان‌سازی را اداره می‌کند که تنها به نان و آب دانشجو نیست، به علم او نیز فکر می‌کند. همچنین به ساخت وجودی انسان و میدان دادن به او برای اجتماعی شدن و انسان‌سازی نیز فکر می‌کند. تحول در حوزه مدیریتی در این نظام نیز باید رقم بخورد. میدان و محوریت را برای حوزه‌ها و دانشگاه‌ها ایجاد خواهد خورد.
*پزشکیان
مسعود پزشکیان در این خصوص گفت: دانشگاه‌های ما امروز در بهترین حالت نسل دو دانشگاه‌ها هستند و دانشگاه‌های علوم پزشکی نسل سه قرار دارند. نسل‌های دانشگاهی شامل آموزش تئوری، تحقیق و مهارت و عمل هستند. ما در دانشگاه‌ها فقط تئوری و تحقیق را به دانشجویان منتقل می‌کنیم و در تئوری و تحقیق هم مشکلاتی وجود دارد. چون تحقیقات ما مبتنی بر جامعه و نیاز نیست و با تحقیقات هزینه‌ها را هدر می‌دهیم.
وی تاکید کرد: باید کاری کنیم تا دانشگاه‌های ما از نسل دو به سمت نسل سه و چهار برود. الان عنوان می‌شود که علم باید مشکل جامعه را حل کند در همین راستا نیز امروز رشته‌ها در هم ادغام می‌شوند اما ما در حال عقب افتادن از دنیا هستیم؛ نیروی انسانی بسیاری داریم اما مشکل جامعه را نمی‌بینیم. آموزش بر اساس نیاز و شناخت جامعه نیست.
پزشکیان اظهار کرد: نامزد انتخابات ریاست جمهوری با اشاره به وضعیت فارغ‌التحصیلان فاقد شغل، تاکید کرد: امروز ما نیروهای بسیاری در دانشگاه‌ها تربیت می‌کنیم اما این نیروها در خارج از دانشگاه بیکار هستند و در جایی هم که کار به آن‌ها می‌دهیم، مهارت لازم را ندارند؛ اگر ما بخواهیم آموزش را طوری طراحی کنیم که عمر و سرمایه مردم در دانشگاه‌ها تلف نشوند باید کاری کنیم که وقتی دانشجو از دانشگاه خارج شد بتواند مشکلی را حل کند. دانشگاه‌ها امروز دنیا در حال حرکت به سمت نسل ۴ و ۵ هستند؛ ولی ما هنوز اندر خم یک کوچه هستیم.
وی ادامه داد: برای تغییر این شرایط باید اعضای هیئت‌علمی و نخبگان احترام پیدا کنند. برخوردهای جناحی و دسته‌ای و سیاسی کنار بروند و از افرادی که نخبه هستند از هر دسته و جناحی استفاده شود. زمانی که این نخبگان از کشور خارج می‌شوند، به آن‌ها افتخار می‌کنیم که یک دانشمند ایرانی است ولی اگر در ایران بود، ممکن بود ما او را اخراج کنیم یا او را استخدام نکنیم.
این کاندیدای ریاست جمهوری خاطر نشان کرد: مکانیسم پرداخت باید به گونه‌ای باشد که هیئت‌علمی بتواند زندگی کند. با این میزان حقوق اساتید نمی‌توانند به راحتی زندگی کنند. یکی از دلایل مهاجرت نخبگان همین است و در نتیجه در خارج از کشور آن‌ها را می‌قاپند. ما باید از آن‌ها مراقبت کنیم
وی افزود: باید بین نیاز، استخدام نیرو و شایستگی یک تناسبی وجود داشته باشد تا وقتی یک نیرو پس از آموزش وارد جامعه می‌شود، بیکار نماند. الان بیشتر جمعیت بیکار ما فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند و این به خاطر عدم سیاست‌گذاری دقیق ما بر اساس نیاز جامعه است. همچنین به هیئت‌علمی احترام نمی‌گذاریم و مدیریت سیاسی داریم که مجموعه این عوامل سبب نارضایتی، خروج جوانان، مغزها و اندیشه‌ها و ناامیدی نسبت به آینده می‌شود.
*جلیلی
سعید جلیلی نیز درباره آموزش عالی گفت: ده‌ها هزار هیأت علمی داریم که اندوخته و گنج بزرگی برای کشور محسوب می‌شوند. میلیون‌ها دانشجو و دانش آموخته داریم که ظرفیت بزرگی هستند. اگر از پیشرفت و جهش کشور صحبت می‌کنیم، نقش آن‌ها چیست؟ حق دانشگاه این است که در پیشرفت کشور مأموریت داشته باشد. اساتید و دانشجویان و دانش اموختگان ظرفیت بسیار خوبی برای پیشرفت کشور هستند.
وی ادامه داد: در حال حاضر در برنامه هفتم توسعه، رشد ۸ درصد را تعیین کرده‌ایم. سهم دانشگاه برای رسیدن به رشد هشت درصدی چیست؟ یک نگاه این است که درس‌ها در دانشگاه ارائه شود و اساتید درس دهند که این نگاه حداقلی است. دانشگاهیان باید برای اولویت‌های کشور، مأموریت داشته باشند. باید این اولویت‌ها مشخص شود. سهم دانشگاه از ارزآوری برای کشور چیست؟ و برای هر یک از دانشگاه‌ها چه مأموریتی تعریف کردیم؟ از ترم آینده این مأموریت باید تعریف شود و وزیر علوم و رؤسای دانشگاه باید این مأموریت را به سرانجام برساند. این موضوع سبب نشاط اجتماعی می‌شود. در این شرایط همین اساتید و دانشجویان با بسیاری از موضوعات واقعی کشور درگیر می‌شوند و با بسیاری از مسائل واقعی کشور آشنا می‌شوند و یک نهضت حل مسائل راه می‌افتد. این فقط در زمینه فنی نیست و شامل علوم انسانی هم می‌شود.
جلیلی اظهار کرد: یکی از مأموریت‌های دانشگاه، ایجاد شغل برای دانشجویان و دانش‌آموختگان است. در بحث‌های دانش بنیان این کار انجام شده است و نمونه‌های موفق فراوانی ولی این موضوع نباید محدود باشد بلکه باید تکثیر شده و تبدیل به قاعده شود. مأموریت دولت برنامه‌ریزی در این زمینه است.
وی افزود: بسیاری از بودجه‌های سنگین تحقیقاتی و علمی که تخصیص داده می‌شود در دستگاه دیوان‌سالاری می‌رود ولی خروجی آن اثربخشی لازم را ندارد. اگر همین بودجه را به دانشجویان و دانش اموختگان داده شود، پایان‌نامه‌ها به حل نیاز یک کشور معطوف می‌شود و دنبال حل مسائل کشور می‌روند. اگر دانشجو و استاد احساس کند در پیشرفت کشور نقش اساسی دارد، نشاطی ایجاد خواهد شد و کشور از آن بهره می‌برد.