خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: طی یک دهه اخیر ارتش ترکیه به بهانه مبارزه با تروریسم دامنه عملیات‌های نظامی خود در عراق و سوریه را گسترش داده است. در این روند ژئوپلیتیکی ارتش ترکیه مدعی است که برای مقابله با نیروهای تجزیه‌طلب و تروریست در مناطق مرزی عراق و سوریه خواهان همکاری با کشورهای همسایه است اما در عمل اقدام به نقض حاکمیت کشورهای نام برده کرده و علاقه‌ای به عملیات مشترک علیه عناصر نامطلوب ندارد. منتقدان سیاست‌های اردوغان معتقدند که وی از طریق توافقنامه‌های امنیتی، مسئله انرژی و همچنین کریدور «جاده توسعه» قصد دارد تا دامنه نفوذ خود در شمال عراق گسترش دهد. در نگاهی بدبینانه رئیس جمهور ترکیه به دنبال تحقق ادعای تاریخی در خصوص «موصل» و تصرف مناطق کردی همچون «اربیل» و «سنجار» است. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا به بررسی حضور نظامی- امنیتی ترکیه در شمال عراق و مقایسه آن با پرونده سوریه بپردازیم.
توافقنامه امنیتی اردوغان- السودانی در بغداد
بعد از سفر اردوغان به بغداد و اقلیم خودمختار کردستان عراق در ماه آوریل، یکی از توافقات امنیتی میان طرفین اجازه ورود نیروهای نظامی ترکیه تا عمق ۴۰ کیلومتری برای هدف قرار دادن معارضان مسلح و اعضای گروه «پ.ک.ک» در خاک عراق بود. یکی از پیامدهای مستقیم توافق امنیتی میان آنکارا- بغداد- اربیل برپایی ده‌ها ایست بازرسی و پاسگاه پلیس در مناطق «سرکلی» و «رشافه» است. در واکنش به این روند بسیاری از شهروندان ترک- عراقی لب به انتقاد از این توافق گشوده و آن را نقض آشکار حاکمیت عراق توسط همسایه شمالی می‌دانند. در سوی مقابل ترک‌ها با رد این ادعا مدعی‌اند که چنین اقدامی با هدف تسلط عملیاتی علیه تروریست‌ها و از بین بردن آنها در کوتاه مدت است. هم‌اکنون ارتش ترکیه اقدام به ایجاد منطقه حائل از غرب استان دهوک تا شرق العمادیه ایجاد کرده است. این نوار امنیتی موجب آن شده است تا ۷۰ الی ۷۵ درصد حاکمیت استان دهوک از دستان اربیل و دولت فدرال خارج شود. ظاهراً در برخی مناطق ارتش ترکیه به ساکنان محلی ۲۴ ساعت فرصت داده تا خانه‌های خود را ترک کنند وگرنه با اجبار از این مناطق رانده خواهند شد! هم‌اکنون تعداد پایگاه‌های نظامی ترکیه در استان دهوک به ۲۸ پایگاه افزایش یافته است.
پایگاه‌های نظامی ارتش ترکیه تا عمق ۳۰ کیلومتری عراق
به گزارش «بی بی سی» ارتش ترکیه در ماه ژوئن میلادی اقدام به اعزام قریب به ۳۰۰ دستگاه تانک و خودرو زرهی به داخل خاک عراق و اقدام به ایجاد موانع امنیتی کرده است. در جریان نفوذ نظامی، نیروهای ترک قدم به روستاهای بابیر، چلک، سارو، وارادنا و کیستا گذاشتند. در این مناطق هیچ غیرنظامی اجازه عبور نداشته و تردد تنها با اجازه ارتش ترکیه امکان پذیر است. در ادامه این گزارش آمده است که قریب به هزار سرباز ترک تنها در سه روز بین پایگاه‌های «گری باروخ» و کوه «متینا» تا منطقه «بامرنی» تردد کردند. نقض آشکار حاکمیت عراق سبب شد تا همسر رئیس جمهور عراق به صورت غیرمستقیم نسبت به ایجاد ایست‌های بازرسی و گشت زنی توسط ارتش ترکیه واکنش نشان داده و آن را نقض حاکمیت عراق توسط نیروهای مسلح از سوی کشور همسایه توصیف کند.
دیدار قاسم الاعرجی و مسرور بارزانی در اقلیم کردستان
نگرانی اصلی احزاب و شخصیت‌های سیاسی عراق در خصوص حضور نظامی- امنیتی ترکیه در شمال این کشور، به چالش کشیده شدن حاکمیت بغداد و عدم تخلیه خاک این کشور از سوی ترک‌ها است. هم‌اکنون ارتش ترکیه در شمال سوریه حضور پررنگی دارد و همین موضوع سبب شده تا بشار اسد یکی از شروط دیدار با اردوغان و عادی سازی روابط با آنکارا را خروج نیروهای ترک از خاک این کشور عربی اعلام کند. برهمین اساس نیروهای مقاومت عراقی نیز موافق حضور نظامی ترکیه در این منطقه نیستند و آن را تهدیدی علیه تمامیت ارضی عراق می‌دانند. هم‌اکنون نیروهای ترک در ورودی استان دهوک اقدام به ایجاد ایست‌های بازرسی کرده و اجازه ورود شهروندان عادی به این منطقه را نمی‌دهد. برهمین اساس یازدهم ژوئیه قاسم الاعرجی مشاور امنیت ملی شیاع السودانی راهی اربیل شد تا رضایت نیروهای محلی و مقاومت عراق را برای ورود نظامی ترک‌ها به «سنجار» به دست آورد. تحقق چنین سناریویی سبب خواهد شد تا نیروهای کرد نتوانند به راحتی در خطوط مرزی عراق- سوریه حرکت کنند. به گزارش سازمان «CPT» آمریکا، تا نیمه سال ۲۰۲۴ نزدیک به هزار حمله و بمباران به اقلیم کردستان عراق از سوی ترکیه انجام شده است. این حملات به وسیله جنگنده‌ها، پهپادها، بالگردهای تهاجمی و توپخانه‌های کششی انجام شده است.
حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه
دولت اردوغان برای رفع تهدید «پ.ک.ک» تصمیم گرفته است تا عملیات خود را تا عراق و سوریه گسترش داده و پاکسازی «عفرین»، «کوبانی» و «قامشلی» را در اولویت خود قرار دهد. پس از ورود نظامی روسیه به بحران سوریه در سال ۲۰۱۵، دولت اردوغان تغییر اساسی در سیاست‌های خود انجام داد و مبارزه با تروریسم را هدف اصلی این کشور در شمال سوریه عنوان کرد. آنکارا با اولویت دادن به مسائل امنیتی، سیاست براندازی بشار اسد را کنار گذاشت و خواستار مقابله با گروه‌هایی همچون نیروهای دموکراتیک سوریه و «ی.پ.ک»، با هدف جلوگیری از شکل‌گیری قانون قدرت محلی کردی در مناطق شمالی سوریه شد. در جریان چهار عملیات «سپر فرات»، «شاخه زیتون»، «چشمه صلح» و «سپر بهار» ترکیه توانست موقعیت نیروهای نظامی و معارضان مسلح سوری در حاشیه رود فرات، عفرین، تل ابیض، رأس العین و ادلب تثبیت کند. پیش آغاز عملیات پنجم ارتش ترکیه برای حمله به تل الرفعت، شمال حلب و منبج، آنکارا با مخالفت یکپارچه سوریه، ایران، روسیه و آمریکا مواجه شد.
بهره سخن
از سال ۲۰۰۳ حضور نظامی ترکیه در شمال عراق تشدید شده است. دولت ترکیه با استناد به توافقنامه امنیتی ۱۹۸۴ میان بغداد- آنکارا مدعی است که این کشور برای مبارزه با گروه‌های تروریستی اجازه احداث ایست بازرسی در خاک عراق را دارد. در سوی مقابل فواد حسین وزیر خارجه عراق با استناد به مکالمات طارق عزیز با همتای ترک در همان سال، معتقد است ترکیه صرفاً برای یک سال و تا عمق ۵ کیلومتری اجازه حضور در خاک عراق را داشته است! هم اکنون ارتش ترکیه تا عمق ۳۰ کیلومتری خاک عراق نفوذ و عملاً اقدام به ایجاد منطقه حائل کرده است. حال باید منتظر ماند و دید که روند مخالفت‌ها با حضور ترکیه در خاک عراق موجب واکنشی عملی به این روند خواهند شد یا آنکه تماس‌های امنیتی بغداد- آنکارا موجب تثبیت این وضعیت در شمال عراق خواهد شد.