خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه- سیده فاطمه سادات کیایی: مهم نیست در کجای جهان باشیم، در ژاپن، یا سواحل مکزیک، در جاده‌های شمالی روسیه و یا در جنوبی ترین نقطه کشور شیلی، تنها با یک کلیک می‌توان با هر کجای دنیا دسترسی داشت و ارتباط برقرار کرد. اتفاقی که چند ده سال پیش تنها از طریق حضور فیزیکی در مکان و زمان خاصی امکان پذیر بود حالا به لطف شبکه جهانی اینترنت و در کمترین زمان و بیشترین سرعت ارتباطات را به راحت ترین وجه ممکن امکان پذیر می‌کند. افراد تنها با اتصال به اینترنت می‌توانند با افرادی از هرکجای دنیا ارتباط برقرار کنند، خرید کنند و یا به صورت آنلاین در همایش و سمینارهای بزرگ شرکت داشته باشند، موضوعی که باعث شده اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به یکی از نیازهای اساسی زندگی انسان امروز تبدیل شود و زندگی بدون گوشی را برای بسیاری از مردم غیر قابل تصور کند.
تلفن همراه نیز مثل هر ابزار دیگر چگونگی استفاده از آن موضوع مهمی است که به مؤلفه‌های جدی تری در بطن جامعه و نگرش افراد باز می‌گردد. اینکه ما چگونه از تلفن همراه برای تعامل صمیمانه‌تر با اعضای خانواده استفاده کنیم و یا اینکه به عنوان ابزاری برای دوری اعضای خانواده از یکدیگر شناخته شود موضوعی است که فارغ از چگونگی استفاده سخت افزاری از این ابزار به نوع نگرش‌های اجتماعی و فرهنگ حاکم بر اجتماع باز می‌گردد. زندگی اجتماعی انسان‌ها در عصر دیجیتال وابستگی زیادی به وسایل ارتباطی، رسانه‌ها و به خصوص اینترنت دارد و در مقابل زندگی بشر را با تهدیدهایی نیز مواجه کرده است.
آنتونی گیدنز جامعه شناس انگلیسی معتقد است «شکی نیست تلفنهای همراه در عصری که وجهه مشخصه آن حرکت دائمی، رفت و آمدهای کاری، مسافرت‌های فراوان و برنامه‌های فشرده است، گنجینه پر ارزشی محسوب می‌شود. اما بعضی هم هشدار می‌دهند که تلفن همراه نشانه برخی از جنبه‌های دردسرآفرین زمانه ما مانند آهنگ پرشتاب زندگی و قابل کنترل و نظارت بیشتر بودن هستند.»
اگرچه در بررسی‌ها مشخص شده است که کسب و کار اولین دلایل استفاده از تلفن همراه بوده است اما امروز به عنوان وسیله ارتباطی شناخته می‌شود که با ارائه خدمات متنوع به افراد و گروه‌ها باعث تأثیرگذاری در حوزه‌های فردی و اجتماعی زندگی افراد شده است. در همین خصوص با جواد صادقی جعفری جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه سوره به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
کنش‌های متقابل به واسطه تلفنهای همراه فرازمینی شده است
جواد صادقی جعفری در گفتگو با خبرنگار مهر به چگونگی تغییر اجتماعی زندگی امروز انسان توسط تلفنهای همراه اشاره کرد و عنوان داشت: ابتدا لازم است ببینیم ماهیت زندگی و روابط اجتماعی چیست. روابط اجتماعی و زندگی اجتماعی مبتنی بر کنش متقابل مستمر است. جامعه براساس کنش متقابل مستمر، فرهنگ، نهادها و سایر الگوهای اجتماعی را می‌سازد، و در حقیقت مبتنی بر هسته اولیه کنش متقابل است که در دنیای سنتی‌تر به صورت رو در رو و فکر در فکر بود و به واسطه حضور فیزیکی در زمان و مکان اتفاق می‌افتاد. یعنی ما پیش از این در زمان و مکان کنش داشتیم اما تکنولوژی‌های روز از جمله تلفن همراه یا فضای مبتنی بر وب و فضای آنلاین باعث شده این کنش متقابل فرازمینی و فرامکانی شود، به این ترتیب با یک دوست هم وطن که کیلومترها دورتر از ما است و قبلاً نمی‌توانستم به راحتی کنش متقابل داشته باشم امروز از طریق تلفن همراه این کار امکان پذیر است.
وی با اشاره به اینکه کنش‌ها وقتی گسترش پیدا می‌کند فضا را تغییر می‌دهد افزود: اگر در گذشته از طریق نامه نگاری و یا تلفن ثابت آن هم به صورت محدود با دوستی در اروپا گفتگو و کسب اطلاعات می‌کردم امروزه این اتفاق به سادگی در هر ساعتی که اراده کنم، می‌افتد و در هر جایی بدون محدودیت، در پارک در محیط دانشگاه، کار، منزل و مسافرت به سادگی می‌توانم با کسی که در اروپا زندگی می‌کند وارد گفتگو بشوم و مجموعه این کنش‌های متقابل طبیعتاً در تغییر نگرش‌ها و عادت و سبک زندگی می‌تواند کمک کننده و تسریع کننده باشد.
تهدید یا فرصت بودن تلفنهای همراه به ساختارهای اجتماعی باز می‌گردد
این جامعه شناس با اشاره تأثیر تلفنهای همراه بر گسترش ارتباطات و همدلی بین افراد گفت: تلفن همراه یک ظرف و وسیله است که می‌تواند همدلی بیشتر ایجاد کند همانطور که می‌تواند تعارض‌هایی را شکل بدهد. این به اصول کلی و ساختارهایی که در جامعه وجود دارد باز می‌گردد. اگر جامعه‌ای مبتنی بر اعتماد متقابل، تفاهم، تعلق اجتماعی و گروهی شکل گرفته باشد تلفنهای همراه می‌تواند به عنوان وسیله‌ای همبستگی را افزایش دهد. اگر مبانی و اتمسفر جامعه یا ساختارها تنش آمیز باشد تلفن‌ها می‌تواند در تشدید شرایط کمک کند. من معتقدم تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی فی نفسه منفی نیست.
وی بیان کرد: اظهار نظر در این موارد باید به داده‌های علمی دسترسی داشته باشیم در غیر این صورت قضاوت ما به مشاهدات فردی برمی گردد که شاید خیلی ارزش علمی نداشته باشد اما آنچه مسلم است به نظر می‌رسد که در سطح زندگی خانوادگی و فردی تلفن همراه تا حدودی به انسجام ما کمک کرده است ولی باعث ایجاد فضاهای خصوصی نیز شده است که هم برای سایر اعضای خانواده و والدین و هم شرکای زندگی امکان نظارت را فراهم نمی‌کند و ممکن است در جاهایی به وجود آمدن مشکلاتی بیانجامد.
نتیجه بی اعتمادی جامعه آسیب به همبستگی و همدلی اجتماعی است
صادقی جعفری لازمه نقش آفرینی درست تلفنهای همراه هوشمند در اجتماع را توجه به فرهنگ دانست و اضافه کرد: برای اینکه روی فرهنگ جامعه کار کنیم باید آموزش‌هایی را بدهیم و اعتماد عمومی افزایش پیدا کند. به نظر می‌رسد یکی از مشکلات ما سطح اعتماد اجتماعی است، برای اینکه سطح اعتماد را در افراد بیشتر کنیم می‌بایست نهادها و فضاهای سیاسی اعتماد سازی بیشتری انجام دهند. جامعه اجزای منفک از هم نیست و متشکل از فرد، خانواده، فضای همسایگی یا روابط همسایگی، سپس روابط محلی و بعد شهری قومی و در پایان حس تعلق اجتماعی در کلان جامعه می‌شود
وی با تاکید بر اینکه اگر بخواهیم حس همبستگی را افزایش دهیم این مسئله غیر مرتبط با حوزه مختلف از جمله اقتصادی و سیاسی نیست تصریح کرد: همچنین عدم همبستگی اجتماعی بی ارتباط به برخی از فسادهایی که شنیده می‌شود، نیست. وقتی این اتفاقات رخ دهد اعتماد اجتماعی تا پایین‌ترین رده‌ها دچار مشکل می‌شود و نتیجه آن را برای مثال در روابط همسایگی می‌بینیم گاه که اعتمادی در یک مجتمع به همسایگان وجود ندارد. بالا رفتن این اعتماد در گرو شفافیت عملکرد، درستکاری است و زمینه را برای همبستگی و همدلی افزایش می‌دهد.
نخبگان سیاسی درست عمل کنند اعتماد اجتماعی بهبود می‌یابد
صادقی جعفری با اشاره به وظایف نهادها در بالا رفتن همبستگی اجتماعی و اعتماد عمومی تاکید کرد: اشاره من بر حوزه‌های سیاسی و نخبگان است. اگر نخبگان سیاسی درست عمل کند، متخلفین و مفسدین تنبیه شوند و به تعبیری برای مصلحت‌ها گذشت نشود امنیت و سلامت جامعه افزایش پیدا می‌کند. این امنیت و سلامت به سایر گروه‌ها و لایه‌های اجتماعی تسری پیدا کرده و اعتماد متقابل افزایش پیدا می‌کند که به همدلی و خیرخواهی می‌انجامد. اینها واژگانی نیست که به سادگی در جامعه به وجود بیاید و از بین برود بلکه در طول زمان و به واسطه متغیرهای زیادی تغییر می‌کند. اگر در فضاهای اجتماعی درست کاری و صداقت وجود داشته باشد به توسعه همدلی کمک می‌کند و بسیاری از مسائل حل شده و همدلی در سطح خرد و بین فردی وابسته به این اتفاقات در سطح نهادی خواهد بود.