خبرگزاری مهر؛ گروه فرهنگ و ادب_ فاطمه میرزاجعفری: ادبیات کودک و نوجوان هنگامی پدید آمد که بزرگسالان متوجه شدند کودکان و نوجوانان به سبب گنجایش‌های شناختی و ویژگی‌های رشدی خود آمادگی پذیرش متن‌های بزرگسال را ندارند و به متن‌هایی نیاز دارند که پاسخگوی دوره رشد و نیازهای آن‌ها باشد.
برای بررسی وضع موجود ادبیات کودک و نوجوان، پرونده‌ای را در خبرگزاری مهر باز کردیم که قسمت اولش یک‌میزگرد با حضور محمد مهدی سید ناصری مدیرعامل انتشارات ذکر، زهرا یعقوبی عضو هیأت مدیره انجمن ناشران کودک و نوجوان و طاهره شاه محمدی نویسنده کتاب کودکان بود. قسمت دوم و سوم پرونده هم به گفت‌وگو با جمال الدین اکرمی، نویسنده، مترجم و تصویرگر ایرانی کتاب‌های کودک و نوجوان اختصاص داشت.
در چهارمین و پنجمین قسمت از این پرونده نیز حمیدرضا سیدناصری نایب رئیس هیأت مدیره انجمن ناشران کودک و نوجوان و مدیر انتشارات ذکر مهمان خبرگزاری مهر بود. در این گفت‌وگو درباره مسائلی از جمله ممیزی‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، قیمت کاغذ، غلبه ترجمه بر تألیف در بازار کودک و نوجوان و ورود ابزار آلات جدید و الکترونیک در صنعت نشر به بحث پرداختیم.
در قسمت‌های ششم و هفتم از پرونده «امروز ادبیات کودک و نوجوان»، به سراغ حسن احمدی نویسنده با سابقه کتاب‌های کودک و نوجوان رفتیم و با او درباره دغدغه این روزهای ادبیات کودک و نوجوان و تغییرات آن طی دهه‌های گذشته، چالش‌ها و موانع آن به گپ و گفت پرداختیم.
هشتمین قسمت از این پرونده نیز به گفت‌وگو با جعفر توزنده جانی نویسنده قدیمی کتاب‌های کودک و نوجوان اختصاص داشت که با او درباره مسائل مهم، چالش‌های این حوزه؛ همچنین تغییرات آن در طول دهه‌های گذشته به گپ و گفت پرداختیم.
در نهمین و دهمین قسمت از پرونده «امروز ادبیات کودک و نوجوان»، به سراغ شهلا انتظاریان نویسنده و مترجم ادبیات کودک و نوجوان رفتیم و با او درباره دغدغه این روزهای ادبیات کودک و نوجوان و تغییرات آن طی دهه‌های گذشته، چالش‌ها و موانع آن به گپ و گفت پرداختیم.
مطالبی که تا امروز در این پرونده منتشر شده‌اند، در پیوندهای زیر قابل دسترسی و مطالعه‌اند:
* «صنعت نشر در حوزه کودک‌ونوجوان نیاز به پوست‌اندازی دارد / ناشر طلا را تبدیل به مس می‌کند»
* «امروز ادبیات کودک و نوجوان نسبت به دهه‌های ۶۰ و ۷۰ افول داشته است»
* «پاستوریزه شدن کتب درسی بچه‌ها را به سمت کتاب داستانی می‌برد / مهمترین تهدید امروز ادبیات»
* بی‌ثباتی بازار کاغذ گلوی ناشران را فشار می‌دهد / محدودیت‌های کاغذ داخلی برای چاپ کتاب چندرنگ
* افرادی که فکر پرکردن جیبشان‌اند دست از سر نشر بردارند / جایگاه ادبیات کودک‌ونوجوان مناسب نیست
* بزرگترین تهدید ادبیات کودک و نوجوان چیست؟ / اگر ننویسم مریض می‌شوم
* بزرگترین چالش ادبیات کودک‌ونوجوان پایین آمدن تیراژ کتاب است / نوشتن برای بزرگسالان خیلی راحت است
* نویسنده کودک و نوجوان باید نیاز بچه‌ها را بداند / ادبیات کودک و نوجوان در حال تغییر است
* بزرگترین تهدید ادبیات کودک و نوجوان کتاب‌سازی است / بچه‌ها به دنبال کتاب‌های بدون سانسورند
اما یازدهمین شماره از پرونده «امروز ادبیات کودک و نوجوان»، به گفت‌وگو به حمیدرضا داداشی نویسنده باسابقه ادبیات کودک‌ونوجوان اختصاص یافته است. در این گفت‌وگو به مسائلی از جمله تغییرات ادبیات کودک‌ونوجوان طی دهه‌های گذشته پرداخته‌ایم.
در ادامه مشروح قسمت اول این گفت‌وگو را می‌خوانید:
* آقای داداشی اول صحبت این راه بپرسم که مهمترین وجه داستان کودک و نوجوان چیست؛ در شرایط فعلی!
داستان و ادبیات، به‌طور کلی، آینه تمام‌نمای جامعه است و داستان کودک‌ونوجوان، آینه‌ای است که شخصیت کودک‌ونوجوان را بازتاب می‌دهد. کودک‌ونوجوان علاقه‌مند به مطالعه، کتاب، داستان و مجله می‌خواند تا نیازهای روحی، شخصیتی خود را در آن‌ها بیاید. بازتاب دغدغه‌های خودش را در داستان و شخصیت‌هایش ببیند و لذتش را ببرد. این، همان‌چیزی است که به آن «همذات‌پنداری» می‌گوئیم. نویسند کودک‌ونوجوان هرچقدر در خلق این همذات‌پنداری موفق‌تر عمل کند و بتواند مخاطب کودک‌ونوجوان را به قهرمان‌های داستان‌هایش نزدیک‌تر کند، موفق‌تر خواهد بود. گاهی نویسندگان بیش از آنکه به این مسئله توجه داشته باشند، تلاش می‌کنند دغدغه‌های خود را در داستان‌ها بیان کنند که این درست نیست.
* ادبیات کودک و نوجوان امروز جامعه ما نسبت به دهه‌های گذشته تغییرات داشته؟
همان‌طوری که زندگی‌های ما نسبت به دهه‌های گذشته، با سرعتی عجیب تغییر کرده، ادبیات و داستان نیز تغییر کرده است. کودک‌ونوجوان امروز دغدغه‌ها و نیازهای متفاوتی نسبت به کودک‌ونوجوان دهه‌های ۶۰ و ۷۰ و ۸۰ دارد. این البته نافی مشترکات نیست. نیاز به دیده‌شدن، نیاز به توجه، تلاش برای رسیدن به موفقیت‌های اجتماعی، تحصیل و… در همه اعصار بوده و خواهد بود اما آنچه مهم است، جنس این نیازهاست. شاید سقف آرزوی نوجوان دهه ۵۰، داشتن یک بسته مداد رنگی ۳۶ عددی و یا یک دوچرخه بود؛ چیزهایی که حتی تصورش هم در ذهن نوجوان امروزی خنده‌دار و عجیب است.
به همین میزان که جنس نیازها و آرزوهای نوجوانان امروزی تغییر کرده، به همان میزان جنس ادبیات و داستان‌های نوجوانان تغییر کرده است. این مسئله عموماً و معمولاً مدنظر نویسندگان کودک و نوجوان هم هست، البته تعدادی از نویسندگان کودک‌ونوجوان، توجه چندانی به این تغییرات ندارند و همچنان تجربه‌های زیسته خود را در آثارشان بروز می‌دهند.
* به‌نظرتان مهمترین عنصر ادبیات کودک و نوجوان امروزمان چیست؟
همپای تغییرات در سبک‌های زندگی ایرانی و مدرنیته‌شدن و ماشینی‌شدن زندگی‌ها، سبک‌وسیاق سوژه‌ها و نوع روایت‌های داستانی نیز تغییرات عمده‌ای کرده و نویسندگان سبک‌های تازه‌ای را تجربه می‌کنند. این‌ها به خودی خود قابل‌تحسین است اما گاهی داستان‌های کودک‌ونوجوان به سمتی می‌روند که مناسب این گروه سنی نیست. گاهی داستان‌های کودک‌ونوجوان ماهیت تلخ و ناامیدکننده پیدا می‌کنند. به‌نظرم این همه تلخی و حس ناخوش‌آیند، زیبنده آثار کودک‌ونوجوان نیست. گاهی هم نویسندگان از آن‌طرف بام پرتاب می‌شوند که این هم خوشایند نیست، آثاری که خنثی هستند و مسائل خانوادگی و اجتماعی در آن‌ها مطرح نمی‌شود. به نظرم نویسنده‌ای موفق است که مخاطب کودک‌ونوجوان را متعهد بار بیاورد.
* اجازه دهید از دوران طلایی ادبیات کودک و نوجوان یعنی دهه ۶۰ و ۷۰ یاد و این سوال را مطرح کنیم که در حال حاضر جایگاه ادبیات کودک و نوجوان چه طور است؟
به‌نظر من دوره طلایی ادبیات کودک‌ونوجوان هنوز فرا نرسیده. البته شکی نیست که دهه‌های ۶۰ و ۷۰ نویسندگان زیادی تولد یافتند و داستان‌های موفق زیادی هم نوشته شد. یکی از دلایل آن پیروزی انقلاب و غالب شدن حس سلحشوری و مبارزه بود. انقلاب تغییرات عمده‌ای در تمام ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ایجاد کرده بود و نویسندگان نیز طبیعتاً تحت‌تأثیر همین روحیه انقلابی و سلحشوری آثار خیلی خوبی خلق کردند. رونق نشریات به‌ویژه نشریات کودک‌ونوجوان در دهه‌های ۶۰ تا ۸۰ هم تحت‌تأثیر همین روحیات بود. تعداد زیادی نشریه منتشر می‌شد که این‌ها خوراک فرهنگی لازم داشتند و نویسندگان عرصه‌های فراوانی برای ارائه آثار خود داشتند، طبیعتاً ادبیات هم رونق گرفت.
به‌نظرم شرایط فعلی، دوره گذار ادبیات است و باید منتظر ماند و امیدوار که بار دیگر شاهد بروز و حضور نویسندگان و داستان‌های خوب و ماندگار باشیم، کما اینکه امروز نیز نویسندگان خوبی داریم که آثار بسیار خوبی هم خلق می‌کنند. در کنار این‌ها در سال‌های اخیر کارگاه‌ها و کلاس‌های داستان‌نویسی رونق گرفته‌اند و می‌توان امیدوار بود که نویسنده‌های خوبی از دل این کارگاه‌ها و کلاس‌ها متولد شوند.
ادامه دارد...