خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ زینب رازدشت: بازی از فعالیت‌های اساسی و ضروری برای توسعه فردی در تمام مراحل زندگی است و نه تنها به کودکان کمک می‌کند مهارت‌های اجتماعی، شناختی و جسمی خود را تقویت کنند، بلکه برای بزرگسالان نیز فرصتی برای ارتقا خلاقیت، کاهش اضطراب و تقویت روابط اجتماعی فراهم می‌آورد.
بازی به عنوان یکی از مهمترین فعالیت‌ها در زندگی انسان، فواید فراوانی برای رشد فردی دارد. بازی‌های مختلف می‌توانند مهارت‌های اجتماعی، شناختی، عاطفی و جسمی را تقویت نمایند و به افزایش کیفیت زندگی کمک کنند.
در همین زمینه با لیلا بابایی مدیرکل سرگرمی‌های سازنده کانون پرورش فکری گفتگو کردیم.
مشروح این‌گفتگو در ادامه می‌آید؛
* خانم بابایی سرگرمی سازنده باید دارای چه شاخص‌ها و استانداردهایی باشد؟
سرگرمی‌های سازنده مانند اسباب بازی‌ها، بازی‌های فکری، یا برنامه‌های آموزشی باید ویژگی‌ها و استانداردهای خاصی داشته باشند تا هم مفید و هم ایمن برای کودکان و حتی بزرگترها باشند. این ویژگی‌ها و شاخص‌ها می‌تواند شامل مواردهای مختلفی باشد. یکی از این موارد امنیت فیزیکی و ایمنی است. در اسباب بازی باید از مواد بی خطر استفاده شود. یعنی اسباب بازی‌ها باید متشکل از مواد غیرسمی، فاقد مواد شیمیایی مضر و با رعایت استانداردهای بهداشتی باشد. طراحی بدون اجزای خطرناک دیگر شاخصه کار است. اجزای تیز، کوچک یا قابل جداشدن که ممکن است خطر بلعیده شدن یا آسیب رساندن به کودک را ایجاد کنند، باید حذف شوند. در این شاخص‌ها استحکام و دوام مورد توجه است. اسباب بازی‌ها باید محکم باشند تا در برابر استفاده‌های مکرر شکسته نشوند و خطر آسیب نباشد.
از دیگر شاخص‌ها می‌توان به توسعه مهارت‌ها و توانمندی‌ها اشاره کرد. در این نوع شاخص تقویت مهارت‌های شناختی مدنظر است. یعنی بازی‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که تفکر منطقی، حل مسئله و حافظه را تقویت کنند. پرورش خلاقیت و تخیل از دیگر مباحثی است که در سرگرمی‌های سازنده مورد توجه قرار می‌گیرد. سرگرمی‌ها باید فرصت‌هایی برای کودک فراهم کنند تا تخیل و خلاقیت خود را به کار گیرد.
تقویت مهارت‌های اجتماعی از دیگر موضوعاتی است که باید در این‌بحث مورد توجه قرار گیرد. بازی‌های گروهی می‌توانند مهارت‌های ارتباطی و همکاری را در کودکان تقویت کنند. ارتقای مهارت‌های حرکتی از دیگر مباحثی است که در موضوع سرگرمی سازنده باید لحاظ شود. اسباب بازی‌ها و سرگرمی‌ها باید فرصت‌هایی برای تمرین و تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف (مانند نوشتن و نقاشی) و درشت (مانند دویدن، پریدن و بازی‌های جسمی) فراهم کنند.
مناسب بودن برای سن و مرحله رشدی موضوعی است که باید در سرگرمی‌های سازنده رعایت شود و در این بخش بحث انطباق با سن کودک مورد توجه است. هر سرگرمی باید متناسب با سطح توانایی‌های ذهنی، جسمی و عاطفی کودک در آن سن طراحی شود. سرگرمی‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که برای کودک چالش‌برانگیز اما غیرممکن نباشند. این چالش‌ها باید موجب تقویت حس موفقیت و اعتماد به نفس شوند.
حمایت مسئولان از تولید اسباب‌بازی ملی می‌تواند تأثیر زیادی در رونق این صنعت و توسعه آن داشته باشد. در این زمینه، چند جنبه اصلی برای تأثیرگذاری حمایت‌ها وجود دارد. تنظیم سیاست‌های حمایتی و واردات یکی از این موارد است آموزش و اطلاع‌رسانی یکی دیگر از شاخص‌های مهم است. در این شاخص آموزش مفاهیم جدید مطرح می‌شود که سرگرمی‌ها باید مفاهیم جدید مانند رنگ‌ها، اعداد، اشکال، حیوانات و حتی ارزش‌های اجتماعی مانند احترام، دوستی و مسئولیت‌پذیری را به کودک معرفی کنند. همچنین سرگرمی‌ها باید سبب ارتباط با دنیای واقعی باشد. بازی‌ها باید با دنیای واقعی ارتباط داشته باشند تا کودک بتواند مفاهیم و مهارت‌هایی که از بازی‌ها می‌آموزد را در زندگی روزمره به کار گیرد.
سرگرمی‌ها باید سبب تحریک احساسات مثبت کودک شود. در این بخش موضوع تفریح و شادی مطرح است. سرگرمی‌ها باید تجربه‌ای لذت‌بخش برای کودک ایجاد کنند و او را به انگیزه و انرژی مثبت هدایت کنند. سرگرمی‌ها باید سبب کاهش استرس و اضطراب شود. بعضی از بازی‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات منفی مانند استرس یا نگرانی را کاهش دهند.
دسترس‌پذیری و محیط زیست یکی دیگر از شاخص‌های مهم سرگرمی‌های سازنده است. سرگرمی‌ها باید قابلیت دسترسی برای همه کودکان باشد. سرگرمی‌ها باید برای گروه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی در دسترس باشند و از نظر قیمت و توزیع محدود نباشند. همچنین تولیدات باید با کمترین آسیب به محیط‌زیست ساخته شوند. استفاده از مواد قابل بازیافت یا تجدیدپذیر و کاهش تولید ضایعات اهمیت دارد.
برخی از سرگرمی‌ها باید قابلیت استفاده طولانی‌مدت داشته باشند و برای سنین مختلف یا مراحل مختلف رشد قابل تغییر یا ارتقا باشند. تنوع و نوآوری از دیگر شاخص‌های مهم سرگرمی‌ها است که باید در این بخش تنوع را در نظر داشته باشیم و با استفاده از الگوهای مختلف آموزشی کودکان را درگیر کنیم.
در مجموع سرگرمی‌های سازنده باید ایمن، آموزنده، جذاب، متناسب با رشد کودک و محیط‌زیست‌دوست باشند. این استانداردها کمک می‌کنند تا کودک علاوه بر سرگرمی، مهارت‌های حیاتی زندگی را نیز بیاموزد و در رشد فکری و عاطفی خود پیشرفت کند. همچنین ایجاد خلاقیت و افزایش قدرت تمرکز و ذهن بسیار مهم است. از اینرو توجه به موارد ذیل ضروری است. درواقع سرگرمی‌ها باید دارای آموزش‌های مناسب و کاربردی باشد و آموزش‌های بازی کاملاً به صورت غیر مستقیم در بازی لحاظ شود. ایجاد تناسب بین مکانیزم بازی و سن مخاطب و متناسب بودن تولید با معیارهای فرهنگی کشور از دیگر مباحثی است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
* شما برای تصویب اسباب بازی و سرگرمی چه معیارهایی را در نظر می‌گیرید؟
برای تصویب اسباب بازی و سرگرمی، معیارهای مختلفی باید مدنظر قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که محصول نه تنها ایمن است، بلکه برای توسعه مهارت‌ها و رشد کودک نیز مفید باشد. تلاش‌مان این است که تولیدات نمونه بازاری نداشته و تکراری نباشد. در تصویب اسباب بازی خلاقیت و نوآوری مدنظر است و در محصول مورد نظر باید از مکانیزم‌های جدید برای طراحی بازی استفاده شود.
محصول موردنظر باید متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی باشد و مغایرت فرهنگی نداشته باشد و در آن محصول از ابزارها و محتوای خشن و در ارتباط با جنگ در بازی استفاده نشود. از دیگر موارد تصویب تناسب سن کودک با اسباب‌بازی است، به طوری که کودک با کمال میل آن را بپذیرد، از بازی با آن لذت ببرد و از نظر وزن و اندازه با ویژگی‌های فیزیکی کودک و همچنین توانایی ذهنی وی هماهنگی داشته باشد.
در تصویب اسباب بازی به تناسب جنسیت کودک با اسباب‌بازی بسیار توجه می‌کنیم زیرا تفاوت‌هایی میان دختران و پسران وجود دارد به همین دلیل تفاوت‌هایی را براساس دخترانه بودن و پسرانه بودن محصولات قائل هستیم.
از آنجا که قیمت اسباب‌بازی یکی از مهمترین نگرانی‌های والدین است. به همین دلیل خرید اسباب‌بازی ارزان قیمت وقتی معیارهای مختلف را داشته باشد، غیر منطقی نیست. تناسب اسباب‌بازی با فرهنگ و ارزش‌های جامعه یکی از مهمترین اهداف و کارکردهای اسباب‌بازی به شمار می‌رود.
کاربرد اسباب‌بازی که از آن می‌توان برای تعلیم مفاهیم مختلف استفاده کرد، باعث افزایش خزانه لغات و هماهنگی عضلات در سنین مختلف کودکی شده وهمچنین فرصت آموختن و دسترسی به محیط را بیشتر مهیا می‌سازد. از کاربرد تشخیصی اسباب‌بازی هم می‌توان برای تشخیص رشد اجتماعی، شخصیتی و ذهنی کودک و از کاربرد درمانی آن هم برای حل مشکلات رفتاری و درمان ناتوانی‌ها استفاده کرد.
ظاهر اسباب‌بازی، توجه به طراحی محصول و جذابیت ظاهری اسباب‌بازی مثل بسته‌بندی، رنگ، ایجاد خلاقیت و افزایش قدرت تمرکز و ذهن، ترویج فرهنگ اسلامی- ایرانی و جلوگیری از گسترش فرهنگ بیگانه و غیر دینی، تقویت افتخارات ملی و مذهبی و حس خودباوری و روحیه جهادی، توجه به جنبه‌های هنری و زیبایی شناختی در طراحی و ترویج شخصیت‌های جدید و جذاب و اعطای تسهیلات لازم برای تولید کنندگان اسباب بازی و سازندگان از دیگر مواردی است که در تصویب اسباب بازی مورد توجه قرار می‌دهیم.
* به نظر شما وقت آن نرسیده به یک اسباب بازی ملی دست پیدا کنیم؟
بله درست است. به نظر می‌رسد وقتش رسیده ایران به یک اسباب بازی ملی و شناخته‌شده دست پیدا کند که نه تنها در بازار داخلی بلکه در سطح بین‌المللی نیز جایگاهی داشته باشد. اما برای رسیدن به این هدف، چالش‌ها و مشکلات متعددی وجود داشته که مانع از تحقق آن شده است.
* این‌بحث را کمی تشریح کنیم!
نبود زیرساخت‌های مناسب تولید یکی از این چالش‌هاست. ما با کمبود سرمایه‌گذاری و حمایت‌های مالی روبرو هستیم. تولید اسباب بازی‌های با کیفیت نیازمند سرمایه‌گذاری مناسب در مراحل مختلف طراحی، تولید و بازاریابی است. در ایران، به ویژه در سال‌های اخیر، مشکلات اقتصادی و کمبود سرمایه‌گذاری در این صنعت باعث شده که تولیدکنندگان نتوانند به صورت گسترده و با کیفیت بالا به تولید اسباب بازی‌های ملی بپردازند.
از دیگر چالش‌ها می‌توان به نبود تجهیزات و فناوری‌های مدرن اشاره کرد. برای تولید اسباب بازی‌های با کیفیت جهانی، نیاز به تکنولوژی‌های به‌روز و تجهیزات پیشرفته وجود دارد. بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی به دلیل محدودیت‌ها و کمبود فناوری‌های پیشرفته، قادر به رقابت با برندهای بزرگ جهانی نیستند.
نبود فرهنگ‌سازی و آگاهی عمومی از دیگر چالش‌هاست. تمایل به خرید اسباب بازی‌های خارجی وجود دارد. مصرف‌کنندگان ایرانی به دلیل جذابیت برندهای خارجی و تبلیغات جهانی، اغلب تمایل دارند که اسباب بازی‌های وارداتی را خریداری کنند. این نگرش نیاز به یک برنامه‌ریزی فرهنگی و تبلیغاتی گسترده دارد که برندهای داخلی شناخته‌شده و محبوب شوند.
نبود ترویج و آگاهی‌سازی در مورد مزایای اسباب بازی‌های ملی یکی از دیگر از چالش‌ها به شمار می‌رود. فرهنگ استفاده از اسباب بازی‌های ایرانی به طور گسترده در جامعه نهادینه نشده است. بسیاری از خانواده‌ها هنوز آگاهی لازم را از مزایای استفاده از محصولات داخلی ندارند.
همچنین در حوزه مسائل مربوط به کیفیت و استانداردها با مشکلاتی روبرو هستیم. یکی از موارد عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی است. بسیاری از اسباب بازی‌های ایرانی از نظر کیفیت یا رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشتی با مشکلاتی مواجه هستند. این مسئله باعث می‌شود که نه تنها بازار داخلی بلکه بازارهای بین‌المللی نیز از اسباب بازی‌های ایرانی استقبال نکنند.
کمبود نظارت و استانداردسازی از دیگر چالش‌هاست. در بسیاری از موارد، اسباب بازی‌های ایرانی به دلیل عدم نظارت کافی، از نظر کیفیت و ایمنی مشکلاتی دارند. این امر می‌تواند باعث کاهش اعتماد مصرف‌کنندگان به برندهای داخلی شود.
در تلاش هستیم فضایی را ایجاد کنیم که از طریق تعامل با سراسرکشور به جهت شناساندن فرهنگ کشورمان و تقویت وحدت ملی میان اقوام و پرهیز از ایجاد اختلاف میان قومیت‌ها و مذاهب و ادیان بتوانیم عروسک‌های دارا و سارا را جهت فروش روانه بازار کنیم کمبود همکاری‌های بین‌المللی از دیگر موانعی است که در این حوزه با آن روبرو هستیم. در این زمینه محدودیت‌های تجاری و اقتصادی وجود دارد. ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های تجاری با مشکلاتی در صادرات و همکاری با بازارهای جهانی روبه‌رو است. این مشکلات می‌توانند مانع از توسعه برندهای اسباب بازی ملی و حضور آنها در بازارهای بین‌المللی شوند.
کمبود ارتباطات با طراحان و کارشناسان جهانی از دیگر چالش‌هاست. برای طراحی و تولید اسباب بازی‌هایی که بتوانند در سطح جهانی رقابت کنند، نیاز به همکاری با طراحان، تولیدکنندگان و کارشناسان بین‌المللی وجود دارد. این ارتباطات معمولاً از نظر مالی یا سیاسی برای تولیدکنندگان ایرانی دشوار است.
تولیدکنندگان اسباب بازی با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی روبرو هستند. مشکلات اقتصادی داخلی از جمله این موارد است. بحران‌های اقتصادی در ایران باعث کاهش قدرت خرید مردم شده است و این موضوع می‌تواند به کاهش تقاضا برای اسباب بازی‌های تولید داخل منجر شود. همچنین توجه کمتری به بازارهای صادراتی می‌شود. در حالی که تولیدکنندگان داخلی معمولاً تمرکز خود را بر بازار داخلی می‌گذارند، توجه به بازارهای صادراتی و حضور در نمایشگاه‌ها و فضاهای بین‌المللی می‌تواند به رشد برندهای اسباب بازی ملی کمک کند.
برای اینکه ایران بتوانیم یک اسباب بازی ملی موفق داشته باشیم، باید مجموعه‌ای از مشکلات مختلف در حوزه‌های اقتصادی، طراحی، تولید، و فرهنگی حل شود. حمایت‌های مالی و دولتی، توجه به استانداردهای بین‌المللی، ارتقای سطح کیفیت و نوآوری، و تبلیغات مؤثر برای ترویج محصولات داخلی از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند در این مسیر مؤثر باشند.
همچنین تأسیس بانک اطلاعاتی طراحان، تولیدکنندگان و شبکه‌های توزیع داخلی و بین المللی و برقراری ارتباط بین طراحان و تولید کنندگان به منظور ایجاد همکاری‌های متقابل عرضه خدمات مشاوره‌ای در زمینه معرفی اسباب بازی‌های مناسب با هدف دستیابی به روش‌های تولید محصولات استاندارد ایجاد و معرفی همچنین تعامل جهت برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی داخلی و خارجی، ایجاد سایت‌ها و منابع اطلاعات تخصصی داخلی و خارجی اسباب بازی و سازمان‌ها و انجمن‌های مربوط به موضوع سرگرمی‌های سازنده از طریق کانون پرورش فکری و ایجاد پایگاه اطلاع رسانی جهت معرفی بهترین‌ها برای مصرف کنندگان می‌تواند راهگشا باشد.
* مدتی می‌شود خبر رسیده که عروسک دارا و سارا به صورت نمایشی در حال اجراست چرا این عروسک‌ها در قالب فروش به بازار عرضه نمی‌شود؟
در تلاش هستیم تا فضایی را ایجاد کنیم که از طریق تعامل با سراسرکشور به جهت شناساندن فرهنگ کشورمان و تقویت وحدت ملی میان اقوام و پرهیز از ایجاد اختلاف میان قومیت‌ها و مذاهب و ادیان بتوانیم عروسک‌ها را جهت فروش روانه بازار کنیم. همچنین ابتدا به صورت پایلوت از کتابخانه های سراسر کشور و فروشگاه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شروع کردیم.
* برنامه‌ای برای نسل جدید عروسک دارا و سارا دارید؟
الزام دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی غیر دولتی نظیر شهرداری‌ها به استفاده از عروسک‌های دارا و سارا در اهدای هدایا و جوایز در مواردی که مخاطبان و یا بهره مندان از آن کودکان و نوجوانان هستند. معرفی نمونه‌های برتر سال از طرح‌های به ثبت رسیده، فراهم کردن زمینه‌های دستیابی کودکان خانواده‌های کم در آمد به عروسک‌های دارا و سارا، تولید عروسک‌ها در قالب بسته ابزار مشاغل و پوشش متناسب با مشاغل مختلف و ارائه لوازم جنبی دارا و سارا که زمینه بازی‌های جذاب کودکانه باشد، از جمله برنامه‌هایی است که در دست اجرا داریم.
* این‌روزها درحال تدوین چه برنامه‌هایی هستید؟
دعوت از طراحان و ایده‌پردازان فعال در حوزه سرگرمی و بازی‌های رایانه‌ای جهت ارائه طرح‌های خلاقانه برگرفته از کتاب‌های کانون پرورش فکری، فراهم کردن زمینه دستیابی کلیه کودکان و والدین جامعه به اسباب بازی‌های مفید، به روز کردن اسباب بازی‌های تولید کانون پرورش فکری، تقویت تولیدات کانون پرورش فکری و ایجاد زمینه صادرات اسباب بازی به وسیله حمایت‌های مادی و معنوی مسئولان، شناسنامه دار کردن اسباب بازی داخلی و خارجی جهت شناسایی تولید کننده و وارد کننده، استفاده از ظرفیت ابزارها، اماکن و رویدادهای مهم فرهنگی همچون جشنواره، نمایشگاه کتاب و مطبوعات و برنامه ریزی و تدوین جهت برگزاری دوره‌های آموزشی مرتبط با طراحی، تولید و واردات این حوزه از جمله برنامه‌هایی است که در حال تدوین هستیم.
* به نظر شما اگر کانون پرورش فکری از وزارت آموزش و پرورش خارج شود، می‌تواند در بخش سرگرمی موفق باشد؟
جداسازی کانون پرورش فکری از وزارتخانه تأثیری در روند محتوایی سرگرمی‌ها نداشته و همچنان تولیدات بر طبق فاکتورهای لازم و فیلترهای مناسب مراحل تولید را طی خواهند کرد.
* حمایت مسئولان تا چه اندازه می‌تواند در رسیدن به اسباب بازی ملی تأثیرگذار باشد؟
حمایت مسئولان و اختصاص بودجه به این بخش مطمئناً کمک چشمگیر خواهد کرد. حمایت از اسباب بازی می‌تواند نیروی محرک و پیشرانی برای درآمدزایی این بخش از اقتصاد فرهنگ باشد. علاوه بر آن به دلیل ارتباط مستقیم کودکان با اسباب بازی‌ها و نقشی که این محصولات در آموزش و ساختن اوقات فراغت و رشد آنها با توجه به رشد و تربیت همه جانبه کودکان از بعد دینی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، روانی و جسمی، به حمایت بیشتر و بهتر مسئولان این حوزه نیاز است.
تقویت تولیدات داخلی و توسعه صادرات اسباب بازی به وسیله حمایت‌های مادی و معنوی از طراحان و تولیدکنندگان و حمایت مسئولان کمک بزرگی به ساماندهی واردات و پیشگیری از قاچاق اسباب بازی در کشور خواهد بود.
حمایت مسئولان از تولید اسباب‌بازی ملی می‌تواند تأثیر زیادی در رونق این صنعت و توسعه آن داشته باشد. در این‌زمینه، چند جنبه اصلی برای تأثیرگذاری حمایت‌ها وجود دارد. تنظیم سیاست‌های حمایتی و واردات یکی از این موارد است. با تنظیم سیاست‌های واردات به‌ویژه وضع تعرفه‌های گمرکی بر واردات اسباب بازی‌های خارجی، مسئولان می‌توانند از رقبای خارجی جلوگیری کنند و به تولیدکنندگان داخلی فرصت رشد و توسعه بدهند.
از دیگر موارد می‌توان به آموزش و ارتقای کیفیت اشاره کرد. فعالان این حوزه می‌توانند با برگزاری دوره‌های آموزشی و فنی، به تولیدکنندگان داخلی کمک کنند تا کیفیت اسباب بازی‌ها را ارتقا دهند. ایجاد استانداردهای ملی برای تولید اسباب بازی می‌تواند به بهبود کیفیت و امنیت این محصولات کمک کند.
همچنین تبلیغات و فرهنگ‌سازی در این مسیر بسیار مهم است. از آنجا که یکی از چالش‌های تولید اسباب بازی ملی، جذب مشتریان است، دولت می‌تواند با تبلیغات و کمپین‌های آگاهی‌بخشی، فرهنگ استفاده از اسباب بازی‌های تولید داخلی را در بین خانواده‌ها تقویت کند. از دیگر موارد به توسعه زیرساخت‌ها و تحقیق و توسعه (R&D) اشاره کرد. با حمایت از تحقیق و توسعه، مسئولان می‌توانند به ابتکارات جدید در طراحی و تولید اسباب بازی کمک کنند و امکان رقابت این محصولات با نمونه‌های خارجی را فراهم سازند.
در مجموع اگر حمایت مسئولان به‌طور هدفمند و منظم باشد، می‌تواند به تولید اسباب بازی‌های با کیفیت، متنوع و جذاب کمک کرده و زمینه‌ای برای رشد صنعت اسباب بازی ملی فراهم سازد.