تورج کلانتری در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به روز جهانی مسجد از مستندهایی که در موسسه نجوای زلال هنر با موضوع مسجد ساخته شده است سخن گفت و درباره تولید مستند با چنین سوژه هایی عنوان کرد: موسسه ما از سال 91 ثبت شد و هدف اولیه ما ساخت مستند درباره سبک زندگی، حجاب و دغدغه های این چنینی بود و به تدریج که پیش رفتیم احساس کردیم که یکی از پایه های اصلی سبک زندگی اسلامی در مساجد شکل می گیرد.
وی ادامه داد: در این سال ها در حوزه مستند نگاه جدی به مساجد نبوده است در حالی که آینده نوجوانان و جوانان تا حد زیادی در مساجد تضمین می شود اما امروزه می بینیم که مساجد ما به دلیل مسائل بسیاری از جمله هیات امنا و نبود فعالیت های فرهنگی و حتی امام جماعت نسبت به گذشته از حضور مردم خالی شده اند.
این مستندساز با اشاره به یکی از مستندهای موسسه که به کارگردانی سیدجمال عود سیمین ساخته شده است، بیان کرد: یکی از دلایل حضور مردم و بخصوص جوانان در مساجد امام جماعت یک مسجد است و نگاهی که وی به حضور افراد و رفتار با نوجوانان و جوانان دارد. به طور مثال در مستند «کوچه مقدس» که نمایش آن با استقبال زیادی هم قرار گرفت، نشان داده شد که بچه‌ها چگونه در این مسجد بازی می‌کردند و امام جماعت این مسجد که حجت الاسلام مقدس نام داشت به بچه ها هدیه می داد. اهل این محله آنقدر امام جماعت خود را دوست داشتند که نام کوچه خود را نیز با عنوان کوچه مقدس نامگذاری کردند.
نسل ما در مساجد بزرگ شده اند
کلانتری با اشاره به خاطرات خود و اینکه بسیاری از نوجوانان و جوانان هم نسل او در مساجد بزرگ شده اند، اظهار کرد: من و بسیاری از دوستانم در مساجد بزرگ شدیم و حتی در مسجد بازی می کردیم اما الان بیشتر مساجد این فضا را برای بچه‌ها ندارند. از طرف دیگر روحانی برخی مسجدها نیز تمایل چندانی ندارد که بچه‌ها در مساجد حضور داشته باشند در حالیکه حضور در مساجد از همان سنین ابتدایی شکل می‌گیرد. حتی با بازی کردن در مساجد، زیرا قرار است مسجد پایه های اصلی زندگی را در شما شکل دهد. بازی و حضور در مسجد در سنین کودکی امری ظاهری است و بعد این خلقیات در روح آدمی رسوخ می‌کند و مسایل دینی و فرهنگی به تدریج برای آدم جدی‌تر می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در دوران پیامبر حسان بن ثابت در مسجد ایشان شعر می خواند، اضافه کرد: مسجد قلب تپنده یک جامعه اسلامی است و در گذشته همه فعالیت‌ها در مساجد صورت می‌گرفته است اما امروز همه این فعالیت‌ها به دیگر مراکز و مکان ها انتقال یافته‌اند و بعضی می‌گویند که نمی‌توان در مساجد کار فرهنگی و هنری انجام داد.
کلانتری در ادامه به مستند «آنچه به این خانه روا است» که درباره فعالیت های کانون مسجد مشیریه ساخته شده است اشاره و بیان کرد: ما حدود 8 ماه در حال کار، تحقیق و تصویربرداری مستند این مسجد بودیم. یک سناریو به نگارش درآوریم، مدتی تصویربرداری کردیم و بعد کار تدوین شد اما نگاه ما این نبود که این کار را مثل مستندهای معمولی در 20 یا 30 روز جمع کنیم بنابراین چندین ماه روی آن وقت گذاشتیم زیرا این مسجد جذابیت های زیادی داشت. این مسجد از یک کانون فعالی برخوردار بود و اعضای این کانون توانسته بودند به صورت مادی و معنوی محله خود را از بسیاری جهات تامین کنند. 350 نفر اعضای ثابت کانون این مسجد که توانستند با همکاری یکدیگر و همچنین سایر اعضای محله مشکلات محله خود و حتی دیگر محله‌های اطراف را حل کنند.
مسجدی که پایگاه اختراع و قبولی در دانشگاه شد
وی ادامه داد: مسجد مشیریه به نوعی در این محله محوریت داشت و خود اعضای آن عنوان می کردند که ما یک مسجد- محله هستیم. از جمله نکات جالبی هم که می توان برای فعالیت های کانون این مسجد عنوان کرد این است که مردم و خانواده ها در کوچه های اطراف این مسجد در منطقه مشیریه با برخی بند و باری ها رو به رو بودند اما با حضور اعضای کانون مسجد هم اکنون این منطقه از وجود این افراد پاک و مشکلات رفع شده است. به طور مثال اعضای کانون برای ما تعریف می کردند که شب نیمه شعبان اهالی محله را صدا زدند برای تزئینات محله به آنها امکانات دادند و به آنها کمک کردند تا مراسمی را برای شب نیمه شعبان برپا کنند. دغدغه مند بودن این بچه ها و اقداماتی که کانون فعال مسجد مشیریه داشت از جمله ویژگی هایی بود که باعث شد ما برای ساخت مستند به سراغ این مسجد برویم.
کلانتری در ادامه با اشاره به دیگر ویژگی های جذاب مسجد مشیریه عنوان کرد: با اینکه این مسجد در جنوب شهر واقع شده اما بچه های عضو کانون تلاش و خلوصی داشتند که اینها مبنای کار ما در «آنچه به این خانه روا است» قرار گرفت. این بچه ها امروز در دانشگاههای بزرگی همچون شریف، تهران و علامه طباطبایی قبول می شوند و محله خود را به لحاظ اقتصادی تامین می کنند. آنها در کانون این مسجد اختراعات زیادی داشته اند که از جمله آنها می توان از اسکنری یاد کرد که با نگاه به یک اسکنر آمریکایی اختراع شده است. این دستگاه که به کتابخانه ملی و آموزش و پرورش هم فروخته شده است با یک دهم قیمت مشابه آمریکایی خود تولید شده است.
عضو موسسه نجوای زلال هنر درباره این کانون های فعال که امروز کمتر در مساجد وجود دارند و فعالیت های فعلی مساجد عنوان کرد: تا دهه 60 مساجد محل فعالیت های فرهنگی، هنری، مذهبی و حتی اقتصادی بودند. تقریبا می توان گفت از دوران سازندگی به بعد که سعی شد کارها به شکلی نظام‌مند انجام شوند فعالیت‌هایی که در مساجد صورت می گرفت به سایر نهادها سپرده شد. به طور مثال مساجد که حوزه اصلی تئاتر، هنرهای تجسمی و گروه های سرود بودند فعالیتشان به تدریج در این حوزه ها کاهش یافت و به فرهنگسراها سپرده شدند. حتی صندوق های قرض الحسنه که کاری محله ای بودند و توسط مردم یک مسجد این صندوق ها جمع آوری می شدند نیز کارشان به موسسات و بانک ها واگذار شد.
نگذاریم بدنه مردم از مسجد فاصله بگیرند
وی ادامه داد: در شرایط جدید مسجد به یک موجود ضعیف تبدیل شد. به یک مکان صرفا عبادی که در آن بیشتر پیرمردها و پیرزن ها رفت و آمد داشتند و دیگر بچه ها رغبتی به حضور در این مساجد نداشتند مخصوصا که در زمان ما شاید این همه امکانات رسانه ای وجود نداشت و ما دایم در مسجد بودیم اما الان فضای رسانه ای به گونه ای است که بچه ها با انواع شبکه های ماهواره ای، اینترنت، تبلت و ... سر و کار دارند و این نیز دلیل دیگری است که آنها را از مساجد دور کرده است.
این مستندساز با اشاره به دلیل دیگر تغییر رویکرد مردم به مساجد عنوان کرد: مردم در دهه های قبل امام جماعت مسجد را خودشان انتخاب می‌کردند. خودشان مسجد می ساختند و اگر طلبه ای در محله‌شان بود برایش خانه می‌گرفتند، هزینه زندگی‌اش را پرداخت می‌کردند و او را بعنوان روحانی مسجد خود برمی گزیدند و در عوض روحانی هم مسئولیت بیشتری را در قبال امور دینی و معنوی مردم احساس می کرد امروزه اما روحانیون برای مساجد انتخاب می شوند و دیگر آن همراهی میان امام جماعت و مردم و حرف شنوی و علاقه کمتر وجود دارد.
کلانتری در ادامه درباره تحقیقاتی که در این مدت موسسه نجوای زلال هنر روی مساجد موفق داشته است سخن گفت و بیان کرد: ما باید به این باور برسیم که مسجد قلب تپنده یک جامعه اسلامی است. دولت و مجلس یا دیگر نهادها جایگاه این قلب تپنده را ندارند و بنابراین باید توجه کرد که اگر مساجد این رونق را داشته باشند می توانند خون و اکسیژن را به سایر مردم و نهادهای جامعه پمپاژ کنند. در تحقیقاتی که درباره مساجد موفق داشتیم 40 مسجد به ما معرفی شد و ما سراغ این مساجد می رفتیم و انها را بررسی می کردیم. در این کار دکتر محمد شهریاری که در حوزه تعلیم و تربیت تخصص دارد به ما کمک کرد و فرم هایی را برای شناخت این مساجد طراحی کرد. ما از حدود این 40 مسجد چند تا را انتخاب کردیم و موضوع مستندهای ما قرار گرفتند.
مسجد جواد الائمه پایگاه هنر انقلاب بوده است
وی در ادامه به دیگر مستندی که هم اکنون در حال کار و تدوین آن است اشاره و عنوان کرد: از جمله این مساجد منحصر به فرد که چهره های فرهنگی و هنری بسیاری از آن به جامعه راه یافته اند مسجد جواد الائمه است. این مسجد آنقدر قابلیت دارد که ما حدود 2 سال است که در مورد آن و ظرفیت هایش تحقیقاتی داشته ایم. از جمله مهمترین ویژگی های این مسجد امام جماعت آن یعنی حجت الاسلام غلامرضا مطلبی بوده است که فضا را برای فعالیت همه اعضای مسجد باز می گذاشته است.
ساخت مستند درباره مسجد جواد الائمه
کلانتری اضافه کرد: مسجد جواد الائمه پایگاه هنر انقلاب بوده است و می توان گفت بسیاری از هنرمندان و پایه گذاران حوزه هنری فعالیت خود را از این مسجد آغاز کرده اند. در این مسجد بسیاری از جشنواره های انقلابی شعر و داستان و فیلم از این مسجد بنا نهاده می شود و اصلا بزرگانی چون مجید مجیدی و یا فرج الله سلحشور و امیر حسین فردی از اعضای این مسجد بوده اند و یا به این مسجد رفت و آمد داشته اند.
مسئول دفتر موسسه نجوای زلال هنر با اشاره به تحقیقاتی که از این مسجد داشته است، گفت: این مسجد با تمام آنچه که گفته شد امکانات و حتی فضای کمتری نسبت به دیگر مساجد منطقه داشته است و حتی نمای آن تا دهه 70 نمای آجری بود اما آنچه که مهم بود این بود که روحانی آگاهی داشت که معتقد بود باید فضا را برای فعالیت باز بگذارد.
تورج کلانتری که هم اکنون کار تدوین مستند «مسجد جواد الائمه» را بر عهده دارد تنها به گوشه ای از فعالیت های صورت گرفته در این مسجد اشاره کرد و بنا به دلایلی از جمله اتمام نیافتن مستند و لو رفتن سوژه ها نامی از دیگر چهره های مطرح فرهنگی و هنری کشور که زمانی به این مسجد رفت و آمد داشته اند، نیاورد.
این مستندساز با اشاره به مستند «فصل سیب» یادآور شد: این مستند درباره امام جماعت مسجدی در منطقه افسریه است که باعث به رونق افتادن این مسجد شد. از زمان حضور این روحانی در این مسجد مردم حضور فعال تری در مسجد دارند.
ساخت مستند درباره مسجد رسالت در محله صالح آباد
وی در پایان به مستند دیگری که آن هم با محوریت یک مسجد ساخته شده است، اشاره و عنوان کرد: این مستند درباره مسجد رسالت در محله صالح آباد است و یک ویژگی مهم آن این است که اعضای کانون این مسجد پایه گذار فعالیت های علمی در مسجد هستند به گونه ای که رتبه علمی دانش آموزان را ارتقا داده اند.
تیزر فیلم مستند «آنچه به این خانه روا است» به کارگردانی تورج کلانتری را اینجا ببینید.