خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: روزگاری ایرانیان از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان پارچه بوده‌اند. گرچه امروز، بیشتر ایرانی‌ها، پارچه مورد نیاز برای پوشاک خود را از کشورهایی چون چین، هند، ترکیه و مالزی تامین می‌کنند.
روزگاری ایرانیان، لباس‌های وِزه خود را داشته و آنچه برتن می‌کرده‌اند هماهنگ با فرهنگ و پیشینه تاریخی‌شان بوده اما امروز لباس‌هایی به تن می‌کنند که تناسبی با فرهنگ آنها ندارد.
شاید همه این عوامل موجب شد تا در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کارگروه ساماندهی مد و لباس شکل بگیرد تا لباسی هماهنگ با موازین اسلامی و هویت فرهنگی تولید و ارائه شود؛ لباسی که در عین حال خلاقانه هم باشد، اما در عمل چنین اتفاقی نیفتاد.
خبرگزاری مهر، در قالب یک پرونده به گفتگو با طراحان مد و لباس پرداخت. هدف از این سلسله گفتگوها، واکاوی و نقد عملکرد کارگروه ساماندهی مد و لباس نبود بلکه تنها مجالی فراهم شد تا فعالان این حوزه از مشکلات خود بگویند.
از آن جایی ارتباط چندانی میان تولیدکنندگان و طراحان وجود ندارد، طرحهای برگزیده به تولید انبوه نمی‌رسد. قیمت پارچه گران است. پارچه مناسب برای دوخت لباس‌های تابستانی وجود ندارد. رقابت نابرابری میان تولیدات داخلی و غیرایرانی وجود دارد و چندین و چند مشکل ریز و درشت دیگر. اما چند نکته مشترک است؛ اول اینکه باید زمینه‌ای برای تولید انبوه طرحهای برتر فراهم شود و پارچه با قیمت مناسب در اختیار تولیدکنندگان قرار بگیرد و دوم، هنر و صنعت با هم آمیخته شوند و تولیدکنندگان از وجود یک تیم طراحی بهره ببرند.
پارچه مناسب مانتو تابستانی در بازار نیست!
مینا بزرگمهر، یکی از طراحانی است که خبرگزاری مهر در این پرونده با او گفتگو کرده؛ این طراح لباس با اشاره به اینکه یکی از مشکلات اساسی مانتوهای تابستانی، نبود پارچه مناسب است.
بزرگمهر به اینکه تولید پارچه در ایران، محدود است اشاره می‌کند و می‌گوید: لباس‌های تابستانی، لازم نیست طرح خاصی داشته باشند. اگر پارچه خوب و خنگ باشد همه از آن استقبال می‌کنند. گرچه تولیدکنندگان خانگی یا همان مزون‌ها از پارچه‌های هندی و تولیدکنندگان بزرگ، بیشتر از پارچه‌های چینی استفاده می‌کنند. طبیعی هم هست از ملحفه و برخی پارچه‌های خاص که نساجی بروجرد تامین می‌کند و همچنین پارچه‌های تولید شده برای لباس مردانه که بگذریم، پارچه خاصی برای پوشاک زنان نداریم.
به گفته این طراح مد و لباس، مشکل اساسی ما این است که ارتباطی بین صنعت و هنر طراحی وجود ندارد و طراحان ما به راحتی نمی‌توانند وارد بازار کار شوند و دیدگاه طراح و تولیدکننده با هم یکی و همسو نیست. به این معنی که تولیدکنندگان، تنها به فروش بیشتر و تولید ارزان‌تر فکر می‌کنند و طراحان به تناسب و زیبایی فکر می‌کنند و خوب است که این دو هم‌راستا شوند.
بزرگمهر با اشاره به اینکه خوب است قانونی تصویب شود که تولیدکنندگان در کارگاه‌های خود از وجود یک گروه طراح بهره ببرند گفت:اگر این ارتباط برقرار شود، ارتباط خوشایندی است. متاسفانه چنین قانونی وجود ندارد و تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند به جای طرح از ژورنال استفاده کنند و این مسئله جای طراحان را تنگ کرده است.
مهناز ترابیان، رییس انستیتو طراحی لباس دانشگاه شریعتی هم، چون مینا بزرگمهر یکی از مشکلات اساسی مانتوهای تابستانی را نبود پارچه مناسب می‌داند و می‌گوید: خود من تمام بازار را گشتم. پارچه برای مانتوی تابستانی بسیار کم است. پارچه ساده که پیدا نمی‌شود. شانتون، تنها پارچه موجود در بازار است که کمتر چروک می‌شود و خنک است، اما نازک است و باید از لایه استفاده کرد و همین باعث گرم و ضخیم شدن مانتو می‌شود.
این طراح دوخت و لباس معتقد است: ما که خط تولید این نوع پارچه را نداریم اما خوب است دولت، آن را وارد کند یا اجازه واردات پارچه با ارز دولتی را بدهد و نظارت درست و دقیقی بر پارچه داشته باشد. معلوم است پارچه‌ای که با ارز دولتی وارد می‌شود با اینکه من به تنهایی وارد کنم فرق دارد.
تعریف درستی از لباس مناسب کار وجود ندارد
به گفته مهناز ترابیان، ما تعریفی برای لباس مناسب کار نداریم. برای مثال، یک خانم معلم یا کارمند اداره‌های دولتی، یا باید مانتوهای کرپ مشکی با پولک و منجوق بسیار بخرد یا مانتوهایی که طرح کت هستند و این معضلی است که در تابستان با گرم شدن هوا، خود را بیشتر نشان می‌دهد.
رییس انستیتو طراحی لباس دانشکده شریعتی با اشاره به اینکه ما هنوز خط قرمزها را در زمینه طراحی لباس نمی‌شناسیم می‌گوید: به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر مدل‌ها تغییر کرده و مخاطبان، طرحهای ایرانی را دوست دارند و از آن استقبال می‌کنند اما هنوز تعریف درستی از برخی پوشش‌ها وجود ندارد و ما خط قرمزها را نمی‌شناسیم. هنوز نمی‌دانیم مانتو، حجاب است یا یک لباس عادی، اشاره و بیان کرد: ما هنوز نمی‌دانیم با مانتو چطور برخورد کنیم؟ آیا مانتو بخشی از لباس عادی و معمولی ماست یا حجاب و پوشش ما به شمار می‌آید؟ اگر یک کارمند آموزش و پرورش بخواهد مانتو بخرد، چند مدل مناسب وجود دارد؟ کدام‌یک از این مانتوها مناسب محل کار است؟
طراحی لباس برای آقایان داریم یا نداریم
بعضی طراحان مد و لباس معتقدند ما طراحی پوشاک برای آقایان و گروه سنی نوجوان نداریم. اما برخی دیگر براین باورند که ایران در زمینه تولید پوشاک مردانه موفق‌تر بوده و چند برند معروف هستند که کارهایشان را به کشورهای دیگر صادر و در زمینه لباس مردانه فعالیت می‌کنند در حالی‌که در ارتباط با پوشاک زنانه این مساله، مصداقی ندارد. مینو کریم‌نیا از جمله افرادی است که می گوید: ما برای آقایان طراحی لباس نداریم. در تمام این سال‌ها استانداردی که برای لباس آقایان وجود داشته کت و شلوار بوده است و ما هیچ طراحی خاصی برای پوشاک مردانه نداریم. امروز به نظر می‌رسد باید روی یقه و برش کت و شلوارها بیشتر کار کنیم.
اما احمد داورزنی از جمله طراحانی است که فکر می‌کند ما در طراحی و تولید پوشاک مردانه موفق‌تر عمل کرده‌ایم.
طراحان نیاز تولیدکننده و مخاطب را نمی‌شناسند
بسیاری از طراحان که خبرگزاری مهر در قالب این پرونده به گفتگو با آنان پرداخت، معتقد بوده و هستند که ارتباطی میان صنعت و هنر طراحی وجود ندارد. باز هم مینو کریم‌نیا می‌گوید: مشکل اساسی ما این است که ارتباطی بین صنعت و هنر طراحی وجود ندارد و طراحان ما به راحتی نمی‌توانند وارد بازار کار شوند و دیدگاه طراح و تولیدکننده با هم یکی و همسو نیست. به این معنی که تولیدکنندگان، تنها به فروش بیشتر و تولید ارزان‌تر فکر می‌کنند و طراحان به تناسب و زیبایی فکر می‌کنند و خوب است که این دو هم‌راستا شوند.
کریم‌نیا معتقد است مردم با طرحهای مختلف آشنا نیستند و حتی تعداد زیادی از کسانی که به مزون می‌روند هم طرحهای مختلف و تناسب هر لباس با محیط را نمی‌دانند؛ از مزون خرید می‌کنند تا بگویند از فلان‌جا لباس گرفته‌اند. از سوی دیگر، همه مزون‌داران، طراح لباس نیستند و ریزه‌کاری‌ها را نمی‌شناسند.
او در پاسخ به اینکه چرا طرح‌هایی که در مزون‌ها ارائه می‌شود به تولید انبوه نمی‌رسد، گفت: مزون‌ها، مشتری خاص خود را دارند و تولیدشان کم است. به همین دلیل، قیمت‌هاشان بالاتر است. شاید اگر این طرحها به تولید انبوه برسد، آن مشتری‌ها از دست برود چون این دسته مخاطبان، خواهان طرحها و لباس‌های خاص‌ترند و دلشان نمی‌خواهد لباسی که می‌پوشند را برتن هرکس ببینند.
منیر ملکی هم چنین دیدگاهی دارد. احمد داورزنی هم با اشاره به اینکه طراحان بازار را نمی‌شناسند، می‌گوید: طراحان ما هنری رفتار می‌کنند و کف بازار را نمی‌شناسند. در حالی‌که ما باید به سمت عامه مردم برویم و برای آنان، لباس طراحی کنیم. از سوی دیگر ما آمار درستی از تعداد طراحان نداریم. سال‌ها پیش از کارگروه مد و لباس وزارت ارشاد خواستیم تا بودجه‌ای را در اختیار اتحادیه پوشاک بگذارد تا طراحانی که در بازار کار هستند یا فارغ‌التحصیل می‌شوند را شناسایی و شناسنامه‌دار کنند اما این طرح هنوز اجرایی نشده چون بودجه‌ای در اختیار اتحادیه قرار نگرفته است.
تحریم باعث استفاده بیشتر از لباس ایرانی شد
سال‌های اخیر، استفاده از لباس‌هایی با نمادها و نشانه‌های ایرانی چون خط فارسی و نقوشی که برگرفته از فرهنگ و تمدن ماست، رواج بیشتری پیدا کرده است. منیر ملکی، طراح لباس، تحریم اقتصادی ایران را یکی از دلایل این مساله می‌داند و می‌گوید: حدود یک دهه قبل، طراحان شروع کردند به استفاده از نمادها و نشان‌‌های ایرانی و این کارآنان مورد استقبال مخاطبان هم قرار گرفت. اما سه یا چهار سال است که حضور طرحهای ایرانی، محسوس و مشهود شده چراکه رکود هشت‌ساله‌ای که در دولت نهم و دهم وجود داشت باعث شد که بسیاری از هنرمندان از جمله طراحان لباس بیکار شوند و به شوهای خانگی روی آورند و طبیعتا دلشان می‌خواست نوآوری‌هایی داشته باشند و کار خلاقه انجام دهند از این‌رو به نمادها و خطوط ایرانی روی آوردند و فراتر از آن لباسی طراحی کردند که با فرهنگ ما هماهنگی داشته باشد.
به گفته این طراح لباس، عوامل تاریخی- اجتماعی بسیار باعث توجه به طرحهای ایرانی شده که یکی از این دلایل، تحریم ایران بوده است. تحریم، موجب شد تا بازار لباس، بازار داغی نباشد و این کسادی موجب شد، کسانی که به خاطر برند یا کلاس اجتماعی یا هر چیز دیگر، دنبال لباس‌های خارجی بودند، حالا به جایگزین‌های ایرانی فکر کنند؛ پس به لباس‌هایی خاص با طرح و نقش ایرانی روی آوردند.
نوآوری در طراحی لباس، ضروری است
باز هم در سال‌های اخیر، استفاده از لباس‌هایی که در تولید و بافت آن از الیاف طبیعی استفاده شده بود، رواج پیدا کرد اما پس از مدتی طرحها تکراری شد و مخاطبان، دلزده شدند. شاید از این روست که منیر ملکی به نقش و تاثیر مهم فرهنگ‌سازی اشاره می‌کند و می‌گوید: در سال‌های اخیر، کارگروه مد و لباس ارشاد، جشنواره‌های متعددی برپا کرده؛ رسانه‌ها به مد پرداخته‌اند و بسیاری از بازیگران و هنرمندان شاخص موسیقی از لباس‌های ایرانی استفاده کرده‌اند که هیچ‌کدام در علاقه‌مند کردن جوانان به طرحها و لباس‌های ایرانی بی‌تاثیر نبوده اما تکرار بیش از حد طرحها و بالارفتن تعداد رقیبان، موجب افت این برندها شد. وقتی شمار رقبا بالا می‌رود باید دست به طرحهای خلاقه و نوآورانه زد واگرنه گرفتار شدن در دایره تکرار، دردی را درمان نمی‌کند.
البته به گفته ملکی، طراحان و تولیدکنندگان نمی‌توانند خلاقه رفتار کنند وقتی سیاست دولت در برابر مد تا این اندازه چندگانه است. به این معنی که در همه جای دنیا، سرمایه‌گذاران بزرگ از جریان مد حمایت می‌کنند در حالی‌که دولت ایران، بودجه چندانی را به مد اختصاص نمی‌دهد و در بدنه حکومت، چند دستگی وجود دارد. یک عده طرفدار جشنواره‌های حجاب و عفاف‌اند و به مخاطبان محدود این جشنواره‌ها فکر نمی‌کنند. برخی حکومت‌مردان نیز با خود مد و لباس مشکل دارند. از دولتی‌ها که بگذریم، سرمایه‌داران بزرگ هم حاضر نیستند پول زیادی را برای مد و طراحی آن صرف کنند.
تبلیغات و نمایش زنده، نقش مهمی در ترویج مد ایرانی دارد
عصر امروز، روزگار رقابت و تبلیغ است. احمد داورزنی، پژوهشگر حوزه مد و لباس می‌گوید: ما نمی‌توانیم واقعیات را نادیده بگیریم. واقعیت این است که ما تولید پارچه نداریم. طراحان لباس ما امنیت شغلی ندارند. در این شرایط، باید کار اندک طراحان و تولیدکنندگانی که می‌کوشند لباس باهویت طراحی و تولید کنند، تبلیغ شود و هزینه تبلیغات آن‌قدر بالاست که خود طراحان یا تولیدکنندگان از پس آن برنمی‌آیند. پس چه اشکالی دارد اگر صدا و سیما به تبلیغ این طرحها و لباس‌ها بپردازد؟
از سوی دیگر، صدیقه پاک‌بین، رئیس انجمن طراحان پارچه و لباس، یکی از راه‌های توسعه صنعت مد و ترویج الگوهای ایرانی- اسلامی را برگزاری نمایش‌های زنده لباس در داخل کشور می‌داند و می‌گوید: ما نمایش زنده نداریم. البته شنیده‌ام که وزارت ارشاد، برای نمایش زنده لباس، مجوز صادر کرده و این اتفاق خوشایندی است چون تا زمانی که نمایش‌های زنده برگزار نشود امکان عرضه طرحها وجود ندارد.
طرحها را رایگان در اختیار تولیدکننده می‌گذاریم
مساله‌ای که طراحان بر آن توافق نظر دارند این است که طرحها به تولید انبوه نمی‌رسد و ارتباطی میان تولیدکننده و طراح نیست. صدیقه پاک‌بین، رییس انجمن طراحان می‌گوید: ما طراحان، حاضریم طرحها را به صورت رایگان در اختیار تولیدکننده قرار دهیم تا طرحها به تولید انبوه برسد و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار بگیرد. در این صورت، مردم با طرحهای ایرانی آشنا می‌شوند و از آن استفاده می‌کنند. همچنین ما برای ایجاد ارتباط فعال بین طراحان و بخش صنعت حاضریم علاوه بر در اختیار قراردادن طرح، در مرحله تولید و الگوسازی نیز به تولیدکننده‌ها کمک کنیم. البته تولیدکننده‌ها در این شرایط اقتصادی، ترجیح می‌دهند کمتر از طرحهای ایرانی و وجود طراح بهره ببرند چرا که به سود خود فکر می‌کنند و نگرانند که استفاده از طرحهای داخلی مورد استقبال قرار نگیرد.
به گفته این طراح لباس، تولید پوشاک با استفاده از نوآوری‌های طراحان و خلق ایده‌هایی که تحت تاثیر فرهنگ و تاریخ و پوشاک اقوام ایران تولید و به شکل مدرن و امروزی تولید شده، می‌تواند جای خود را در جامعه ایرانی باز کند. ضمن اینکه ما می‌توانیم این لباس‌ها را به کشورهای دیگر صادر کنیم چرا که استقبال خوبی از این طرحها می‌شود.
انتظار مصرف‌کنندگان بالا رفته است
به گفته رئیس انجمن طراحان پارچه و لباس، مصرف کنندگان امروز در یک محیط متصل به هم زندگی می‌کنند و انتظارشان بالا رفته است. بنابراین طراحان و تولیدکنندگان پارچه و لباس، برای پاسخگویی به این انتظار باید برندهای مناسب و درخور تولید کنند و در تولید این برندها، توجه به فرهنگ ناب بومی که با ناخودآگاه ایرانی پیوند خورده ضروری است. از سوی دیگر، پوشاک ایرانی باید رنگ مناسب، دوخت خوب و جنس با کیفیتی داشته باشد آن هم در روزگاری که طراحی پوشاک می‌تواند از درآمدزاترین شغل‌ها باشد.
پاک‌بین، طراحی، تولید و توزیع را سه ضلع یک مثلث می‌داند و می‌گوید: اگر جایگاه طراحان لباس به رسمیت شناخته شود پیشکوستان تولید پوشاک می‌توانند بزرگ‌ترین حامیان این گروه باشند. اما از یک‌سو برنامه‌های اصلاح مد و ترویج الگوی ایرانی- اسلامی عموما به این شکل است که جلساتی تشکیل و تصمیم‌هایی گرفته می‌شود اما به خاطر عدم حمایت‌های دولتی به نتیجه نمی‌رسد؛ از سوی دیگر هم برخی تولید کننده‌ها به دلیل هزینه‌ای که باید صرف طراح کنند، هنوز به این باور نرسیده‌اند که با وجود یک طراح خوب، فعالیتشان پیشرفت قابل ملاحظه‌ای می‌کند.
به گفته این طراح پارچه و لباس، الزام واحدهای تولیدی به استفاده از طراحی داخلی می‌تواند در اصلاح روند مد و ترویج الگوی ایرانی اسلامی موثر باشد. اصلا تولیدکنندگان در تمامی کشورها، از طراح به عنوان مشاور اصلی خود در تولید و در تمامی زمینه ها استفاده می‌کنند؛ اما در ایران به نظر طراحان اهمیت داده نمی‌شود. شاید تولیدکننده‌ها از این وحشت دارند که تولید با شکست مواجه شود و سودآوری نداشته باشد.